Íslendingur - 08.07.1921, Blaðsíða 1

Rit st jóri:
Jónas Jónasson
trá Flatey •
ISLENDINGUR
Afgreiðslumaður:
Hallgr. Valdemarsson
Hafnarstræti 84.
VII. árgangur.
Akureyri, 8. júlí. 1921.
Hérmeð tilkynnist, að jarðarför manns míns,
Valdemars Thorarensens,
sem andaðist í Kaupmannahöfn 15. maí þ. á., er ákveðin jjriðjudag-
inn 12. júlí, og hefst með húskveðju á heimili hins látna kl. 1272 e. h.
Sof/a Thoraretisen.
Ávextirnir
af
starfsemi samvinnufélaganna og
skattfrelsi þeirra.
I.
Með ýmsu móti hafa forkólfar
samvinnufélagsmanna í ræðu og riti
um fjöldamörg undanfarin ár reynt
að vefa einskonar dýrðarhjúp utan
um orðið samvinnufélag, og málað
h.ann litum sannleika, réttlætis og
heilagleika. Við orðið samvinnu-
félag hefir verið reynt að tengja ýms-
um fögrum nöfnum, svo sem: rétt-
læti, hjálpfýsi, drenglyndi' sparsemi,
víðsýni, göfuglyndi, skarpskygni o.
s. frv. í fáum orðum sagt hefir
orðið samvinnustefna eða samvinnu-
maður verið notað sem tákn á göf-
ugri og góðri stefnu eða göfugum
og góðum manni.
Jafnframt hafa þeir reynt að vefa
einskonar fyrirlitningarhjúp utan um
orðið kaupmaður og málað hann
litum blekkinga, ranglætis og óheil-
inda. Við orðið kaupmaður hefir
verið reynt að tengja ýmsum ófögr-
um nöfnum, svo sem: ranglæti, nirf-
ilsháttur, ódrenglyndi, eyðslusemi,
þröngsýni, okur, skamsýni o. s. frv.
I fám orðum sagt hefir orðið kaup-
maður verið haft sem tákn upp á
hrokafullan og vondan mann.
. Fólkið hefir hlustað á ræður sam-
vinnuleiðtoganna og lesið rit þeirra
og blöð. Sumir með velþóknan og
aðrir með viðbjóði.
Kaupmannastéttin hefir lítið skift
séraf skrifum samvinnumanna; kaup-
menn hafa aðallega hugsað um sín
störf og látið hitt sem vind um eyr
un þjóta, hafa sennilega hugsað að
reynslan mundi skera úr með það,
hver stefnan yrði. happasælli í fram-
tíðinni, ef frjáls samkepni yrði látin
ráða. Reim hefir tæplega komið það
til hugar, að löggjafarnir færu að
veita samviiinufélögunum undan-
Þágur frá opinberum gjölckim og
veita þeim jafnframt réttindi langt
fram yfir aðrár verzlanir eða félög.
Retta er þó orðin raunveVuleiki, sem
ekki verður móti mælt með viti.
Maður skyfdi nú . halda, að sam-
vinnufélögin hefðu unnið eitthvað
sérstaklega þarflegt verk, er væri
til almennings þarfa fram yfir kaup-
menn eða aðra verzlunar- og at-
vinnurekendur, sein ekki hafa orðið
hlunnindanna aðnjótandi. En á ekk-
ert slíkt er hægt að benda.
Pað mun tæplega vera hægt að
bera á móti því með rökum, að
gjöld þau til sveita og bæjarsjóða,
bæði aukaútsvör og önnur gjöld,
sem lögð eru á einstaka menn, stofn-
anir og félög, séu lögð á í þeim
tilgangi, að verja þeim peningum,
sem með þeim fást tll almennings-
heilla. P. e. til heilla almennings í
viðkomandi sveita- eða bæjarfélagi.
Með lögunum um samvinnufélög,
sem afgreidd voru frá síðasta þingi,
hafa samvinnumenn sýnt það svo ,
áþreifanlega að ekki verður á móti
mælt, að þeir vilja ekki vera með
að leggja í þessa sjóði eftir sama
mælikvarða eða jafnvel hlutfallslega
og aðrir meðlimir viðkomandi bæjar-
félaga. Peir vilja helzt vera lausir
við það alveg. Peir vilja ekki vera
með að leggja í sjóði þá í því bæj-
arfélagi, sem þeir starfa í, sem varið
er til þess að veita fátækum fæði,
klæði pg húsaskjól; þeir vilja ekki
vera með að leggja í sjóði, sem var-
ið er til fræðslu þeirra ' ungmenna,
sem aðstandendurnir geta ekki af
eigin efnum kostað til náms í barna-
skólum; þeir vilja ekki vera með
að léggja í sjóði, sem varið er til
þess að annast efnalega hjálparvana
sjúklinga; þeir vilja ekki vera með
að leggja í sjóði, er notaðir eru tiJ
almenningsheilla.
Prátt fyrir þetta gera foringjar sam-
vinnufélaganna kröfu til þess, að
þau séu talin bezti stuðningsaðili
almenningsheilla; helzt að þau séu
álitin grundvöllurinn undir tíman-
tegri, ef ekki andlegri velferð manna.
Er nú hægt að hugsa sér öllu
meiri frekju en þetta? Engin stétt
manna, félag eða stofnanir á þessu
landi hefir svo vitanlegt sé látið sér
detta í hug að bindast samtökum
með það, að velta sjálfsögðum og
eðlilegum gjöldum af sér og á ná-
ungan, nema kaupfélögin; í því eru
þau rétt nefnd samvinnufélög.
‘Alt fimbulfamb Jónasar frá Hriflu
og annara samvinnupostula um tvö-
falda skattinn er ekkerí annað en
örgustu blekkingar, meðan kaup-
félögunum er ekki gert að skyldu,
að láta niðurjöfnunarnefnd í té með-
limaskrá og viðskiftaveltu hvers ein-
staklings í félögunum. Það mætti
með sama rétti eða órétti kalla hann
fjórfaldan, sexfaldan eða hver veit
hvað margfaldan, eins og tvöfaldan;
enda hefir Dagsritstjórinn sagt hann
þrefaldan og Pórólfur Sigurðsson
fjórfaldan, og má af því sjá, að tak-
mörkin eru ekki sett við neina tölu,
heldur eftir geðþótta hvers einstakl-
ings af leiðtogunum.
Idvað svo sem samvinnuhöfðingj-
unum þóknast að segja eða skrifa
um göfugmensku samvinnumanna,
er mörgum nú orðið það ljóst, að
samvinnufélögin hér á landi, eða
Samband íslenzkra samvinnufélaga,
er ekkert annað en öflugt »trust«-
félag, „Hringur," svipaður Trustfélög-
unum í Ameríku. Aðferðirt við að
koma sér hjá því að greiða eðliJeg
og sjálfsögð gjöld til almennings-
þarfa, er hin sama og hjá amerísku
trustunum. Sem sé sú, að efla fé-
lagsskapinn með öllum leyfilegum
ráðum til fjársöfnunar meðal félags-
manna. Síðan er unnið að því, að
koma sínum mönnum að við kosn-
ingu í niðurjöfnunarnefndir og bæj-
arstjórnir og loks að koma sínum
mönnum á löggjafarþing þjóðarinn-
ar. Þegar það er fengið, eru laga-
frumvörpin tilbúin, þeim smelt fram
og tjáir þá ekki að mæla á móti.
Foringjarnir „kommindera", og þá
verður þeirra. vilji að ráða, hvað sem
öðru líður. Hvort lagafrumvörpin,
sem fyrir þingið kunna að vera lögð,
hafa fengið sæmilegan undirbúning
eða ekki, er alveg apkaatriði; þótt
farið sé í kring um þfngsköpin, gerir
lieldur ekkert. Frumvarpið eða frum-
vörpin, sem við höfum lagt fyrir
þingið, skal verða að lögum „kom-
mindera“ foringjarnir, og við það
verður að standa.
Pað er hart, að einmitt á þeim
tíma, sem íslenzka þjóðin er stödd
í þeim erfiðustu peningakröggum,
sem hún hefir { komist í manna
minnum, i og þar af leiðandi meiri
nayðsyn en nokkru sinni áður fyrir
samvinnu allra stétta og atvinnuvega
um að koma þjóðinni úr fjárhags-
örðugleikunum, að þá skuli vera
samþvkt lög, sem hljóta að vera sér-
staklega vel til þess fallin að vekja
kala og óvild milli bæjarfélaganna
og sveitanna, úlfúð og rifrildi manna
á meðal og á þann hátt sundra
kröftum þjóðarinnar. Til alls þessa
eru lög þau uni samvinnufélög, sem
síðasta þing samþykti, sérstaklega
vel fallin. Pau eru verk samvinnu-
forsprakkanna. Pað er einn ávöxtur
35. tölublað.
af starfsemi þeirra. í3au eru sýnis-
horn á göfugmenskunni. Með þeim
er dýrðarhjúpurinn 'ineð fögru litun-
um fullgerður í bili.
(Framh.)
OO
Gripið í strenginn.
iii.
Eg ritaði tvær greinar með þéssari
fyrirsögn s.l. vetur og lét Daginn
bera út um sveitirnar. Oreinarnar
fjölluðu um dýrtíðina og fl. þess hátt-
ar. Eg talaði um þá þætti hennar,
sem þjóðin hefir skapað sér sjálf með
hóflausu framferði og heimtufrekju,
yfirboðum og loftköstum. Póttist eg
skamta öllum stéttum nokkurnveginn
jafnt og minni stétt eigi síður en hin-
um. Eg drap á verðlagið, sem eftir-
spurn og framboð hafa sett á varning
innanlands, gripi og jarðir. Engan
mann nefndi eg, svo að vægilega væri
þó stigið niður, enda lítil ástæða til
þess, þar sem aldarfarið, tízkan, tíminn
eiga sökiria að miklu leyti. En eg nefndi
jörð til dæmis um furðulegt sölu- og
kaupverð Skriðuland í Möðruvalla-
sókn. Pað gekk kaupum og sölum á
20,000 kr. s.l. ár. Sannast að segja
vissi eg eigi hvaða nafn sá maður
hlaut í skírnarathöfninni, sem þarna
var að kaupsýslunni. Vissi eg reyndar,
‘að hann var einkasonur þrifnaðar-
bónda, af gamla skólanum: Jóns Arn-
finnssonar í Litla-Dunhaga. Og bjóst
eg við, að unglingurinn væri nú að
fleyta flot af potti liðna tímans — sér
til ágætis. Um það þagði eg að vísu,
þótti það engu máli skifta. Nú hefir
dreughnokkinn sýnt það í blaði, að
hann stendur ekki á fornum merg
vitsmunanna, hversu sem hann slepp-
ur við kaupið, fjárhagslega.
• Eg varð steinhissa, þegar eg las í
Degi seint og síðar (heimkominn úr
langferð) svar piltsins, ef svar skyldi
kalla. Hann ræðst á mig, eftir því
sein hann getur — með ásökunum
um það, að eg sé á ferðalagi. Pað á
víst að sanna, að jarðarkaupið sé vit-
urlegt. Mér skilst sem honum þyki eg
gera ósvinnu í því, að fara að heiman,
sjá aðra og lofa mönnum að sjá mig
og heyra. Eg get sagt það með sanni,
að eg fer langtum færri ferðir og
styttri en mér standa til boða, bæði
innanlands og utan.' — Pessi snáði
veit auðsjáanlega ekki, að sá maður,
st-m ia-Sl við bókme I r ‘f ^ sk fl
* um sjóndeildarhnng, svo hann fey^k-
ist eigi tyrir örlög fram. En sleppum
því. Eg vík að Skriðulandskaupinu,
úr því að maðurinn frá Dunhaga vill
endilega ganga undir öxi mína. Petta
dæmi sýnir svo áþreifanlega grunn-
i