Íslendingur - 12.08.1921, Qupperneq 4

152
ISLENDINOUR
40, tbl.
vitað ekkeri við þegar það er ræit á
þessum grundvelli, því að öll samá-
byrgð er þannig löguð í eðli sínu,
Hr. B. L. sýndi fram á það með 3
Ijósri skýrskotnn tíl laga S. í. S. að
nefnd fullyrðing væri ósannindi í stór-
um stíl. Dagur játti því (reyndar með
miklum rembingi og skætingi) en gat
þess um leið að þetta hefði ekki ver-
ið vísvitandi gert (bara af heimsku!)
Enda sannaði blaðið á sig að það
botnar lítið í þessum efnum, með því
að það eyðir langri klausu, sem á að
ganga fyrir almennings augu til að
úlskýra það að þetta sé mjög fjar-
stæður og ólíklegur möguleiki en sýn-
ir framúrskarandi vel það eitt að blað-
ið skilur hvorki hvað sjálfskuldará-
byrgð e'ða samábyrgð er. Rví það
verður ekki skilið öðruvísi en blaðið
hyggi að »Kreditorar« sambandsins,
mundi fara að bisa við að gera eigna-
nárfl hjá því, áður en þeir gengi að
einstökum félagsdeildum sem sjálfs-
skuldarábyrgjendum.
Þvílíkur er vaðall Dags.
Dagur hefir gert sig beran að þvt
að reyna að snúa út úr því sem hr.
B. L. hefir ritað um hlutafélög í ís-
lending. Hvort það hefir 9tafað af ill-
girni eða heimsku hefir blaðið eigi
upplýst enn og skal eg ekkert um það
dæma.
Aftnr á móti getur orðið fróðlegt
að athuga skoðun Dags á hlulafél. í
sambandi við vitsmunagetu hans og
skilning á samvinnumálum.
Dagur hyggur að hlutafélög séu til
orðin, til þess, ef svo ber undir, að
veita möguleika eða aðstöðu til að
akast undan réttmætri skuld. Til að
firra sig tapi á kostnað annara með
fjárdrætti og svikum. —' Ressi mein-
loka er þannig vaxið að hún er furðu-
legust af vörum samvinnumanna.
Fé það sem hlutafélög hafa að láni
er eingöngu trygt með innborguðu
hlutafé (takmörkuð ábyrgð). Petta láns-
fé hafa auðsafnendur vitanlega leigt af
frjálsum vilja gegn þessum kjörum
(frjáls verzlun). Ábyrgðin hvílir þannig
á báðum aðilum enda virðist það ekki
vera ósanngjarnt þar sem fjár-»speku-
lationin* er gerð í hagnaðarskyni fyrir
báða. Um svik eða fjárdrátt af félags
ins hálfu getur því alls ekki verið að
ræða þótt svo færi að lánsali biði
eitthvert tjón á fé sínu.
Að samvinnufélögin taka aftur á
móti á sig fullkomna (principielt
solidariska) ábyrgð sýnist eigi vera, að
öðru jöfnu, annað en verri kjör sem
þau komast að hjá lánsölum. AUir sjá
að með því fyrirkomulagi getur stór-
kostlegt fjártap Ieitt þá í gapastokkinn
eða féflett, sem engan þátt hafa tekið
í fjármálastjórninni eða nokkru getað
um hana ráðið. Skellurinn lendir þann-
ig ekki á gróðabrallsmönnum sjálfum
nema kannske að litlu leyti, en megn-
ið á cintómum framleiðendum; þ. e.
afleiðingarnar verða bæði ósanngjarn-
ari og óhappadrýgri fyrir þjóðfélagið
í heild. Skoðunin um ágæti jsamá-
byrgðarinnar frá þjóðhagfræðislegu
sjónarmiði sýnist mér því mjög vafa-
söm. Kenning Dags um að sanngjarn-
ara sé að alt keyri um þverbak fyrir
framleiðendum ef illa fer, en fjárleig-
endur (auðsafnendur) taki engan þátt
i ábyrgð sameiginlegra fjárgróðafyrir-
tækja er þeim
samvinnumenn
staklinga, sem
sem stigamenn
mennings (sbr.
mun undarlegri, sem
líta á auðsöfn ein-
rán og auðsafnendur
á viðskiftaleiðum al-
flutningsræðu S. F. á
Verðtölur nokkurra ríkja.
frumvarpi til laga um samvinnufélög
Tím. 11. tbl.
Sú heimspeki sem samvinnumenn
byggja kenuingar sínar á (Krapotkin,
Marx Benjam. Kidd) staðfestir þetta
fullkomiega.
Ef »heilbrigða skynsemin* er ekki
svo hvarflandi og fákæn að hún hafi
vilst hér í sinni eigin hugsanaþokka,
langar leiðir í þveröfugar áttir við
hugarstefnur samvinnumanna, þá verð-
ur að álykta að Dagur hefi í blóra
við dómgreindarleysi almennings, hér
gert leik til að spinna upp meinlokur
og staðleysur til þess að svala óverð-
skuldaðri reiði sinni og sverta mann
sem sýnt hefir af sér það vináttumerki
við það sem Dagur nefnir skjólstæðis-
mál sitt, að reyila að finna því til for-
áttu og benda á galla þess.
Að Dagur hefir um leið hrópað
sömu skömm yfir höfuð þeirra manna,
sem hann sjálfur telur svo mikla reg-
insynd að víena um svik og fjárdrátt
eða synja almenns trausts að honum
þykir ekki minna við þurfa en brjóta
kristilegar grunnlínur til að átelja —
það sýnir ekki annað en það, hvað
þessu blaði er sýnt um (ef svo má að
' orði koinast) að vefja sig í því hræsn-
isneti, sem hlýtur áður en langt um
líður, að tálma svo flauið á því,
að það dagi uppi á gönuhlaupi
sínu.
Annars sé eg ekki hvérnig það yrði
leitt af samábyrgðarkenningum Dags
að með henni sem slíkri gæti siðbæt-
andi bróðurtilfinningar. Pegar ábyrgð-
arinnar á þá fyrst að gæta gagnvart
félagsbróðurnum þegar eyddur er hans
síðasti eyrir, og þá aðeins til mögu-
legrar frekari skuldalukningar, þá virð-
ist mér slík ábyrgð ekki annað en
tilsvarandi endurgjald fyrir það aukna
lánstraust eða bættari hagnaðaraðstöðu
sem sambandið skuldar hlutaðeigandi
félagi.
Slíkar samábyrgðir geta verið ein-
göngu sprottnar af helköldustu síngirni
og auraást en ekkert átt skylt við sam-
hjálp eða kristilegan kærleika.
Reir sem hæst fleipra með siðlegt
og mannbætandi gildi samábyrgðarinn-
ar verða þá og að sýna þess einhver
merki að það sé meira en heilaspuni
og hræsnisyfirvarp. Hitt er háðung að
heyra þann mann slá á þennan streng,
sem þannig hefir misþyrmt bróður-
þelstilfinningunni að nota vináttutilf.
Eyfirðinga gagnvart einum manni að
yfirvarpi til þess að níða annan.
Sú samábyrgð sem ekki er fyrst og
fremst bygð á róttækum bróðurhug
hefir ekkert siðlegt gildi. Hún er þá
aðeins ein vafasöm aðferð baráttunnar
fyrir veraldargæðum.
09
Danmörk (Finanstidende). TÍ (/) t-s xl n ':r & £ E > cn '***«' Noregur (Farmand.) Þýzkaland (Frkf. Ztg.) Frakkiand (Stat. Gen.) England (Statist.) U. S. A. (Bradstr.) Japan (Bank of Japan.
Árin 1912 — ’ 13 100 100 100 100 100 100 100 100
1. jan. 1920 . . 340 317 — 1099 423 276 221 289
1. júlí - . . . 383 366 411 1495 493 301 210 255
1. ágúst — . . . 385 363 422 1549 496 300 204 240
1. sept. — . . . 394 365 426 1582 501 298 195 235
1. okt. - . . . 398 362 433 1604 526 293 184 231
1. nóv. — . . . 403 346 424 1670 502 282 170 226
1. des. — . . . 374 331 409 1681 461 263 148 221
1. jan. 1921 . . 341 299 370 1626 435' 244 138 206
1 ^ febr. — . . . ,290 267 309 1495 407 232 134 201
1. marz — . . . 280 250 281 1440 376 215 129 195
1. apríl — ... 270 237 278 1429 360 209 124 191
I. maí — . . . 257 229 273 1429 344 200 117 -
1. júní — . . . 254 — — — — — — —
Eins og ofanrituð tafla ber með sér er verðfallið að hætta. Verðtölur Nor-
egs og Danmerkur voru þær sön.u fyrir tvö síðustu mánuði, og er líklegt
að mestu valdi þar um hið lækkaða peningagengi landa þessara. Einsog vér
höfum áður bent á er pappírspeningum landanna að miklu um lækkunina að
kenna. Bendum vér þar enn á Bandaríkin sem dæmi. Rar er verðhækkunin
17°/o síðan 1913 en Bandaríkin eru líka eina landið í viðri veröld, sem
hefir raunverulega innleysanlega bankaseðla.
aó/l Margali
Er að dómi allra, sem reynt hafa, það bezta, sem til landsins flytst.
Heildsölubirgðir venjulega fyrirliggjandj hjá
í'Áíf ia >.'nt
•'P* t re«• ia
O. Friðgeirsson & Skúlason.
Innlieimtumenn
fyrir áskrifendagjöld Islendings eru:
í Vestur-Húnavatnssýslu:
- Austur-Húnavatnssýslu:
- Skagafjarðarsýslu:
- Þingeyjarsýslu:
Björn P. Blöndal póstafgrm. Hvammstanga.
Carl Möller verzlunarmaður Blönduósi.
Benedikt Jóhannsson verzlunarm. Sauðárkrók.
Vilhelm Erlendsson verzlunarm. Hofsós.
E. Möller verzlunarstj. Haganesvík.
Bjarni Benediktsson, kaupm. Húsavík.
* 83 sr » œ ra B ai m ra wn n u K Œ œ n ■ ® ■ ■
:: •rÍ*Ö
:•• : !Tr ,4