Íslendingur - 01.09.1922, Side 1

Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
Aðalstræti 16.
VIII. árgangur.
Akureyri,
1. September 1922.
36. tölubl.
Spánarvín.
Bannblöðin eru að reyna að koma
þeirri trú inn hjá almenningi, að
ógurleg vínnautn og drykkjuslark
hafi byrjað í landi voru um leið og
spönsku vínin fengu hér landfestu,
og af því megi marka hvaða ógæfu
innflutningur þeirra muni leiða yfir
þjóðina. — Jafnvel á þeim stöðum,
þar sem engin Spánarvín hafa enn-
þá komið, segja bannmenn hroða
sögur af drykkjuslarki. Ekki segja
þeir þó að það stafi beinlínis af
Spánarvínum, þótt það óbeinlínis
sé þeim að kenna, að því leytinu,
að fregnin um komu vínanna til
landsins liafi losaðx um bönd og
hömlur, slakað á eftirlitinu og æst
þorsta manna o. s. frv.
Ummæli þessi eru mestmegnis
ýkjur eða ímyndun þeirra manna,
sem mestar fjarstæðurnar hafa liaft
til brunns að bera í Spánarmálinu
undanfarið, og gerð að miklu leyti
í þeim tilgangi að æsa þjóðina upp
á móti samningunum, til þess að
fyri'rbyggja endurnýjun þeirra að
ári. Menn þessir eru einnig óþreyt-
andi að telja mönnum trú um að
engin knýjandi nauðsyn hafi verið
til þess að ganga að kröfum Spán-
verja; sjávarútvegnum hefði engin
hætta verið búin þótt þeim hefði
verið hafnað. Sumir af þeim, sem
þannig tala gera það móti betri vit-
und, aðrir af því þeir vita ekki bet-
ur, og japla þvaður hinna. Eru nú
nokkur líkindi til, að jafn ákveðnir
og einlægir bannmenn, eins og sum-
ir þeirra er á þingi sátu í vor eru,
hafi farið að fallast á gerðir stjórn-
arinnar í Spánarmálinu, ef þeim
hefði ekki verið það fullljóst að til
þess var knýjandi þörf? Þingmenn-
irnir þektu alla málavexti; flestir
þeirra, sem mest hamast gegn samn-
ingunum gera það ekki. Er þetta
ekki þess vert að það sé alvarlega
hugleitt?
Það er á flestra vitorði að enginn
hörgull hefir verið á áfengi hér á
landi undanfarin ár, þrátt fyrir bann-
lögin. Allir, sem nokkra löngun
hafa haft til þess að ná sér í vín,
hafa getað það. Um þetta hafa bann-
menn lítið sagt, þeir vissu það
sjálfir manna bezt að framkvæmd
bannlaganna gat aldrei orðið annað
en kák, eins og hér háttaði til, og þeir
héldu sér í rónni, vegna þess að
bannlögin voru þeirra eigið borið
fóstur, og þó aldrei nema það væri
afstyrmi, sjálfum þeim og öðrum til
vandræða og vansa, þá samt sem
áður var það þeim kært og brestir
þess yfirséðir. Vegna þess nú að
Spánarsamningarnir íta lítillega við
þessu eitirlætis-goði bannmanna, þá
eru þeir óhafandi, þó þeir séu bjarg-
vættur annars helsta atvinnuvegs
þjóðarinnar.
Af innflutningi reglulegs Spánar-
víns getur margt gott leitt fyrir
þjóðina. Vínin eru Ijúffeng og heil-
næm. Oæti innflutningur þeirra leitt
til þess að menn hættu við að
kaupa sterk og skaðleg vín, oftlega
ólöglega fengin, og væri það ekki
lítil bót. En sá gallinn hefir verið á
þessum Spánarvínum, sem hingað
liafa komið, að þau hafa að flestra
dómi verið óegta. Segja sumir þau
danskan berjasafa með nokkrum
grömmum af spíritus í, eru þessi
vín í sjálfu sér meinlaus, en ekkert
við þau, sem gerir þau fýsileg til
drykkjar.
Annars er það furða hvað ríkis-
stjórnin hefir verið kærulaus í þessu
Spánarvínssölumáli. Nú eru 2 mán-
uðir liðnir frá því að salan átti að
hefjast og ennþá má naumast heita
að vínin liafi komist út fyrir Reykja-
vík. Utsölustaðirnir sem samkvæmt
reglugerðinni átti að setja á stofn,
eru ennþá óskipaðir, og afgreiðsla
á sinápöntunum að sunnan gengur
treglega. Ef stjórnin skilur þannig
skyldur sínar við samningsaðil sinn,
Spánverja, þá er hún óvitur, og
farið getur svo að þetta tómlæti
hennar komi henni í koll síðar
meir. Drenglunduð og samvizku-
söm stjórn, gerir sér ætíð far um
að fullnægja þeim samningum, sem
hún gerir við aðra, ekki sízt þar
sem enginn er til eftirlits af hinum
málsaðilinum, og á alt undir orð-
heldni og trúmensku hins samn-
ingsaðilsins komið.
Það viturlegasta, sem bannmenn
gætu nú gert, væri að skora á stjórn-
ina að hlutast til um að ákvæðum
Spánarsamninganna væri fylgt út í
ystu æsar, og að ómenguð Spánar-
vín væru flutt til landsins en ekki
berjasafi frá Danskinum. Næst ætíu
þeir að skora á alla þá, sem á ann-
að borð neyta víns, að hætta við
að drekka hin skaðlegu sterku vín,
hvort heldur þau væru löglega eða
ólöglega fengin, en þess í stað að
kaupa og drekka löglega fengin,
ljúffeng og heilnæm Spánarvín.
Þannig löguð áskorun væri bann-
mönnum til sóma, og gæti að sjálf-
sögðu látið mikið gott af sér leiða
fyiir land og þjóð.
09
Orð og athafnir.
Ein af gruiiclvallaratriðunum í kenn-
ingum sanivinniiforiugjanna í orði við-
víkjandi verzlun, er að forðast beri
alla milliliði. Versta átumeinið í ís-
lenzkri kaupmauiiaverzlun er eftir kenn-
ingum þeirra tnilliliðirnir. Þeir halda
því fram, að íslenzku kaupmennirnir
séu óþarfur milliliður milli framleið-
enda og neytenda, sem geri vöruruar
dýrari enn þær þurfa að vera. Til
þess að útbreiða þessar kenningar
sínar meðal fólksins, halda þeir úti
tímarituin og blöðum. Svo mikil á-
herzla hefir veiíð á þetta lögð af sam-
vinnumönnum, að á það er bent í
sjálfum lögunum um samvinnufélög
frá 1921.
Þegar samvinnumenn hófu fyrst
starfsemi sína hér á landi, var það
með vörupöntunarstarfsemi. Sýndu
þeir þá í verkinu að þeir vildu kom-
ast hjá milliliðunum. Síðan var breytt
til og farið að hafa opna búð, leggja
á vörurnar eins og tíðkanlegt var hjá
kaupmönnum og selja þær bæði fé-
lagsmönnum og utanfélagsmönnum.
Þegar þessi breyting varð á verzlun-
arstarfsemi samvinnumaniia, héldu þeir
úti einu tímariti, er ræcjdi áhugamál
þeirra, þar á meðal að íorðast milli-
liði. Næsta sporið á framfarabrautinni,
var stofnun skrifstofu þeirra í Katip-
mannahöfn. Á svipuðum tíma var far-
ið að gefa út blað í Reykjavík, er
við fæðinguna hlaut nafnið íTíminn«.
Ræddi hann og ræðir enn áhugamál
samvinnumanna með miklum fjálgleik
og hélt því mjög ákveðið fram, að
forðast ætti af alefli alla milliliði. Árið
1917 stofna samvinnumenn heildsölu-
verzlun í Reykjavík — S. í. S. — og
á sama árinu hleypur blaðið »Dagur«
af stokknum og er hans hlutverk að
ræða áhugamál samvinnumanna. Allir
sem það blað hafa lesið vita hvað
því er tneinilla við milliliðina en þó
sérstaklega við íslenzku kaupmennina,
er blaðið telur þröngsýnni og gáfna-
tregari yfirleitt en menn alment gerast
og auk þess minni mannkostamenn.
Af þessu er auðsætt, að við hvern
millilið, sem samvinnuinenn hafa gróð-
ursett milli framleiðenda og neytenda
á þessum stutta starfstíma sinum, hafa
þeir bætt við málgagni til þess meðal
annars, að predika fyrir fólkinu skað-
semi milliliðanna i verzlunar-sökuin.
Gaman væri að vita, hvort það er
merki uppá »ekta« nýtízku íslenzkan
sauiviunufélagsskap, að orð og atliafn-
ir séu gagnstætt hvað öðru, eða að
núverandi blaðakostur samvinnumanna
gr einn þáttuiinn í minkuðum útgjöld-
um við daglega eyðslu kaupfélags-
manna yfirleitt.
Laust eftir 1881 hófu pöntunarfé-
lögin starfsemi sína, þá, er samvinnu-
félögin hér á landi hafa risið upp af.
Það eru pöntunarfélögin sem hefja hér
samkepni um sölu á útlendum varn-
ingi, við selstöðuverzlanirnar, sem
fyrir voru. Um aðra kaupmenn var
tæplega að tala. í .Tímariti íslenzkra
samvinnufélaga* 1919, segir Jónas frá
Hriflu, að fyrsta árið sem Kaupfélag
Þingeyinga starfaði, hafi félagsmenn
grætt 25°/o á því að skifta við félag-
ið, borið saman við að verzla við
kaupmanninn sem var á staðnum.
Reyudar stendui á öðrum stað í sama
riti að ágóðinn af 40 þús. kr. við-
skiftum hafi verið 2000 kr., sem
reyndar er ekki nema 5°/o og á enn
einuni stað í sama riti, eftir sama höf-
und er gróðinn talinn 45°/o, svo það
virðist lcoma fram töluverð ónákvæmni
hjá höfundinum hvað gróðanum við-
kemur, sem er reyndai ekki tiltökumál
íiiti, sem sá höfundur stýrir. Af skrif-
um mætra manna, er áður liöfðu rit-
að í Tímaritið, og éins af sögusögn
trúverðugra manna, sem enn eru á
lífi og eg hefi talað við um þessa
hluti; má þó fullyrða, að K. Þ. hafi
byrjað á verzlunarsamkepni við Örum
& Wulfs verzlun á Húsavík, er Þórð-
ur Guðjohnssen veitti þá forstöðu.
Jafnframt má færa töluverðar sannanir
fyrir því, að það voru pöntunarfélög-
in, sem tóku upp verzlunarsamkeppn-
ina við kaupmenn víðsvegar um land-
ið, eða aðallega keppni við kaupmenn
um að selja útlendar vörur ódýrari
yfirleitt en þeir. Euda var það ekki
sérstaklega mikill vandi að selja vörur
ódýrari enn kaupmenn seldu þær í
þá daga, sérstaklega þegar þær voru
greiddar fyrirfram, eða við móttöku.
Slík greiðsluskilyrði munu tæplega
hafa átt sér stað alment þá, við nokkra
kaupmannsverzlun á íslandi; og ástæð-
an til þess að stórbændurnir, sem
verzluðu bæði mikið og skuldlaust,
eða áttu jafnvel inni um áramót, fengu
töluvert betri verzlunarkjör hjá kaup-
manninum enn fátæklingarnir, sem
altaf skulduðu og þurftu að vera uppá
kaupmannitin komnir -f sem kallað
var — er ekki svo undarlegt fyrir þá,
sem hafa hugmynd um, hvað vextir af
peningum eru.
Eftir því, sem íslenzku kaupmönn-
unum fjölgaði, fór verð útlendu vör-
unnar að lækka og muuurinn að verða
minni á hagnaðinum á viðskiftunum
við kaupfélögin, en verið hafði í fyrstu.
Bændur höfðu þó lengi fratnan af
hagnað af viðskiftum við kaupfélögin
og þó sérstaklega á sölu búsafurða