Íslendingur - 17.07.1925, Blaðsíða 2

2
ÍSLENDINOUR
Hveiti
Rúgmjöl
Hafragrjón völs.
Kartöfluinjöl
Sagogrjón
Mjólk
Hafa fyrirliggjandi:
Kaffi brent
Kaffi óbrent
Kaffibætir
Sykur höggvinn
Sáldsykur
Kandís.
Hessian 8 oz.
Fiskbindi
Seglgarn
Bárujárn
Gler
Málningarvörur.
Magnis Sigurðsson
á Grund.
Magnús á Grund — svo var hann
alment lcallaður hér um slóðir og að
lokum landkunnur undir því nafni —
var fæddur 3. julí 1846 að Torfufelli
í Eyjafirði. Foreldrar hans voru, Sig-
urður Jóhannesson bóndi þar og kona
hans Ragnheiður Magnúsdóítir. Voru
það myndarhjón af góðum ættum. Á
unga aldri var hann tekinn til fósturs
af móðurafa sínum Magnúsi Arnasyni
hreppstjóra í Öxnafelli og ólst hann
upp hjá honum. Ekki naut hann í
uppvexti sínum meiri mentunar en þá
gerðist um unga menn á hans reki.
Réðst síðan í trésmíðanám að Möðru-
völlum til Friðriks Möllers, sem þá
var talinn hinn bezti smiður f sýslunni,
lærði svo sjómannafræði og stundaði
sjómensku í nokkur ár, á skipi einu,
sem hann hafði keypt í félagi við
nokkra aðra. Reisti bú á hálfri jörð-
inni Grund í Eyjafirði 1874 og hætti
þá sjómensku. Gekk ári síðan að eiga
heitmey sína, Guðrúnu Jónsdóttur frá
Gilsbakka, mestu dugnaðarkonu og kven-
skörung. Varð þeim átta barna auðið.
Fjögur af þeim dóu í æsku, tvö náðu
tólf ára aldri. Einn sonur þeirra Að-
alsteinn hið mesta mannsefni og hinn
bezti drengur, lézt 30 ára gamall.
Aðeins tvær dætur af fyrra hjónabandi
hans eru nú á lífi, Jónína kona Ólafs
G. Eyjólfssonar kaupmanns í Rvík og
Valgerður gift Hólmgeir bónda Por-
steinssyni á Grund. Árið 1888 keypti
hann alla landareign Grundar með til-
heyrandi jörðum. Rak hann þar síð-
an búskap og verzlun í stórum stíl
um langt skeið og varð hinn mesti
fjárafla- og framkvæmdamaður í hví-
vetna. Bygði upp allan bæ sinn af
mikilli rausn, íbúðarhús úr timbri og
peningshús flest úr steinsteypu. Rækt-
aði og girti landið; gegndi ýmsum
störfum utan og innan sveitar, var
oddviti, sýslunefndarmaður, amtsráðs-
maður. Reisti 1905 á eigin kostnað
kirkju á Grund, eitt af veglegustu guðs-
húsum þessa iands. Gaf stórfé til op-
inberra stofnana. Var stuðningsmaður
og þátttaki margskonar framfarafyrirtækja.
Hlaut riddarakrossDannebrogsorðunnar
1907. Sæmdur riddarakrossi Fálkaorð-
unnar 1921. Misti konu sína 1918,
Giftist aftur 1924 Margrétu Sigurðar-
dóttur frá Snæbjarnarstöðum í Fnjóska-
Hal og átti með henni eina dóttur,
sem er á lífi, Aðalsteina að nafni.
Hann dó úr hjartaslagi 18. júní s. 1.
á 78 aldursári. Var jarðsettur þann
30. s. m. í ættargrafreit sínum á Grund,
að viðstöddu miklu fjölmenni.
Pannig er æfiferill hans í vasabókar-
broti; nokkurskonar annálsstíl,
Sagna- og annálsritarar fyrri tíma
notuðu sjaldnast orðmargar ræður í
æfi- eða mannlýsingum sínum. Peim
nægði að benda á frumdrættina rneð
nokkrum ártölum og stuttum setning-
um, er þeir festu á bókfellið eða blað-
ið, en þó voru myndirnar furðu glögg-
ar og skýrar og brugðið upp í einu
vetfangi svo þær festust og gleymdust
ekki — en öll þekkjum við formið.
Með örfáum pennalinum hlóðu þessir
höfundar forgöngumönnum þjóðarinn-
ar á liðnum öldum óbrotgjarna minnis-
varða. Og um leið og þessar köldu
myndir svífa yfir tjaldið líður ósjálfrátt
fram í hugann ótal hugsanir, lífsferlar,
æfiskeið í ýrnsum viðhorfum á ýmsum
tímum í samtíð þeirra, verkum og
kynningum við aðra menn. Ailir
voru þessir menn, sem frá var hermt
sómi sinnar bygðar, síns héraðs, síns
lands.
Ekki dettur mér í hug, að eg hafi
með þessari stuttu lýsingu fundið hið
rétta form fyrir æfi Magnúsar eins og
annálsritararnir gerðu, en eg vil þó
með örfáum orðum leitast við að skýra
þessa mynd ofurlítið nánar.
Um og eftir aldamótin síðustu stóð
vegur Magnúsar sem mestur. Var
hann þá ennþá með fullu fjöri, þó bann
væri nokkuð tekinn að eldast. He Isan
var ágæt og starfsþrótturinn virtist ó-
bilandi. Hafði hann þá eiguast alla
jörðina Grund og réöst nú í hvert
stórræðið á fætur öðru eftir því sem
gerðist þá á tímum. Fyrst bygði hann
ibuðarhúsið á Grund miklu stærra og
vandaðra en menn þá voru vanir, síð-
an rak hver byggingin aðra. Fjós- og
fjóshlaða úr steinsteypu, þá flest pen-
ingshús og hlöður við bau úr sama
efni. Hlöðumar tóku um 2500 hesta
heys. Pá bygði hann annað hús
til fundarhalda og vörubirgða. Hús
þetta brann óvátrygt nokkru síðar. En
Magriús reisti það óðar aftur og enn
vandaðra en fyr. Jafnframt þessu bætti
hann jörðina á ýmsa vegu með vatns-
veitingum og girðingum er námu að
lengd um 5000 faðma og jók ræktað
land um 20 dagsláttur. En þrátt íyrir
þennan stórkostlega kostnað, sem bygg-
ingar þessar höfðu í för með sér, sér-
staklegá eftir að hann reisti kirkjuna,
sem kostaði 35000 kr. virtist þó svo,
sem efni hans ykjust altaf á öðrum
sviðum. Búskapurinn dafnaði ár frá
ári og verzlun hans færði út kvíarnar.
Haun reif sig, með svo undarlegum
hætti, langt fram úr sveitungum sínum
að allir úndruðust, og það er ennþá
mörgum ráðgáta hve fljótt honum tókst
að auka efni sín. Var ekki trútt um,
að ýmsar kynjasögur gengu um upp-
haf auðs hans, eins og t. d., að hann
hefði grafið eftir og fundið guil f
Helguhól eða rekist á gullkistu eina
mikla, er hann gróf fyrir grunni ibúð-
arhússins hins nýja. En þetta sýnir
aðeins Ijósara, hve framar hann var
öðrum mönnuin um fésýsluna.
Varanlegustu merkin um verk Magn-
úsar verða eflaust bætur hans á jörð-
inni Grund. Yfir þessu gamla höfuð-
bóli stendur Ijómi frá Sturlungaöld, frá
dögum Sighvats og Pórðar kakala,
síðan frá Grundar-Helgu á fjórtándu
öld og frá siðaskiftaöldinni, er Pórunn
dóttir Jóne biskups Arasonar hélt þar
uppi í lengstu lög minningu föð-
ur síns og hins gamla siðar. Magnús
hóf Grund aftur til fornar vegsemdar,
svo Grund á hans dögum skipaði aft-
ur hinn gamla sess meðal höfuðsetra
landsins, eins og það áður hafði bezl-
an haft.
Mátti nú oft sjá mannreiðar miklar
um hérað og frítt íöruneyti og var þá
fákunum löngum stýit heim til Grundar.
Var þar því oft gestkvæmt og glaðværð
mikil. En Magriús hinn bezti heim
að sækja. Má óhætt svo að orði kveða,
að flestir málsmetandi menn hér á landi
á síðustu áratugum, hafi gist staðinn
á dögum Magnúsar.
Jafnframt hinum vérklegu framkvæmd-
um tók Magnús rnikinn þátt í andleg-
um framförum sveitarinnar og var þar
forgangsmaður á mörgum sviðum.
Hann segir sjálfur svo frá r æfisögu-
ágripi sínu, að í utanferð sinni 1890
hafi hann séð margt, sem honum fanst
undrun sæta að stórfengi og nytsemi.
»Kom mér þá í hug, hvað við íslend-
ingar, i flestu sem að menningu lýtur,
eruin langt á eftir, og hvort ekki væri
auðið að ráða bót á því að einhverju
leyti. Petta fanst mér að geta orðið
með félagsskap og aukinni mentun al-
þýðunnar.*
Nokkrum árum seinna gerði hann
tilraun til að koma upp uuglingaskóla
á Grund. Bauðst í þessu skini að
leggja fram 1000 kr. ef sveitungar
hans legðu til það sem á vantaði. En
mál þetta fékk engan byr, því skóla-
stofnunin var álitin að mundi kosta
20.000 kr. Sótti hann þá um þing-
styrk 7.500 kr. og fékk hann. Hækk-
aði jafnframt sitt tillag upp í 7.500
kr. móti því að innhreppar sýslunnar
legði til >/* hluta, eii ennþá strandaði
málið. Bauðst þá Magnús til að leggja
fram allan byggingarkostnaðinn, sein á
vantaði 15.000 kr., en þó strandaði
málið að lokum við almenna alkvæða-
greiðslu í hreppunum eftir næstum 20
ára þjark. Féll Magnúsi þella illa og
þótti sveitungar sínir hafa misskilið til-
gang sinn. En þetta skólamál sýnir
þrautseigju Magnúsar og heíir það
auðsýnilega verjð honum hug=jónamál
eins og áðurgreind orð hans bera
vott um.
Upphæð þessa, setn bann hafði
ákveðið að gefa skóianum og sem
hanu í vaxtaskyni hafði bætt við 5000
kr., eða alls 20.000 kr. gaf hann áiið
1923, til styrktar berklaveikum sjúkling-
uin á fyrirhuguðu Heilsuhæli hér Norð-
anlands. Var það þá orðið eftir skóla-
málið eitt af áhugamálum hans. Retta
snerti skilda strergi hjá honutn, því
veikin þessi, berklaveikin, hafði veitt
honum dýpstu sárin á lífsleiðinni. En
Berklahælið óskaði hann í fyrstu, að
yrði reist í námunda við Grund, stað-
inn sem hugur hans snerist mest um,
þótt ekki gerði hann þetta að neinu
kappsmáli að lokum. En það er trú
ýmsra að ef honum hefði enst lengur
líf og heilsa, mundi hann ekki hafa
verið skilinn að fullu við það mál,
Heilsuhælismálið.
Eyfirðingum gaf hann ennfremur á
sjötugasta afmæli sínu 5000 kr. sjóð,
er fyrst veitist úr þegar hann er orð-
inn 10.000 kr., til verðlauna fyrir
framúrskarandi framkvæmdir, í búnaði,
skógarrækt og kvikfjárrækt.
Magnús var alla æfi sína hinn mesti
áhugamaður um öll sveitar- og lands-
málaefni, og lét töluvert til sín taka uin
s*jórnmál þótt aldrei yrði hann þing-
maður. Var, meðan á stjórnmálabar-
áttu okkar við Danmörku stóð, ein-
lægur sjálfstæðismaður. Nú á síðustu
árum hneigðist hann í íhaldsáttina og
mun sparnaðarstefna íhaldsflokksins
hafa fallið honum bezt í geð. Aldrei
var Magnús svo störfum hlaðinn, að
hann gæfi sér ekki tíma til að rökræða
við gesti sína um pólitík eða eitthvert
af áhugamálum dagsins. Spurði hann
vanalega margs og vildi ætíð komast til
botns í hverju málefni sem hann talaði
um. Ekki voru þó rök hans æfiniega
sérlega sannfærandi. Voru of mikið
mótuð af hans eigin lífsreynslu til þess
þau hefðu alment gildi fyrir aðra. En
En oftast fór þó svo að eudingu, að
menn þögnuðu fyrir orðum hans —
athafnamannsiris mikla.
Hinir gömlu, sterku meiðir er áður
fyr á meginskeiði æfi sinnar stóðu tein-
réttir og lauíkrónunni hærri umhverfi
sínu, falla að lokum sem öntiur tré,
fyrir sigðinni sláttumannsins gamla,
sem stöðugt er á verki á mannlífsins
víðlendu mörk. Hér var eikin sniðin
sijndur í einum svip, en stofninn stend-
ur eftir, því hann hafði djúpar og sterk-
ar rætur. — En autt bil er í skógin-
um kringutn hann. •
Magnús á Grund er dáinn, en
verkin hans og merkin lifa.
Brytijólfur Árnason.
90
Símskeyti.
(Frá Fréttastofu fslands.)
Rvík 16. júlí.
Utlend:
Frá París er símað, að fransk-
þýzku verzlunarsamningarnir hafi
enn þá ekki tekist, þótt samkomu-
lag hafi náðst um einstöku atriði,
svo sem Saardalinn. Skattafrum-
varp Caillaux samþykt í þinginu,
þrátt fyrir andstöðu jafnaðarmanna
og kommúnista, en stjórnin lafir nú
við völd af náð hægri manna, hinna
upprunalegu andstæðinga silina.
Frá Berlín er símað, að fjársöfn-
unin til pólfarar Zeppilins-skipsins
gangi vel, þrátt fyrir að margir
reyni að spilia samvinnu milli Eck-
ners og Amundsens (hlýturað eiga
að vera Nansens), vegna þess að
hinn síðarnefndi hafi verið hliðholj-
ur bandamönnum í stríðinu.
Frá London er símað, að lyfja-
fræðistofnun. ríkisins hafi fundið
»mikroskopiska organisma« (örsmá-
ar lífverur), er orsaka krabbamein.
Merkisatburður í vísindasögunni, en
óvíst, hver praktisk not verða af.
Frá París: Fulltrúadeild franska
þingsins hefir samþykt Washington-
samþyktina um 8 stunda vinnudag.
0 Frá Brussel: Vandervelde for-
sætisráðherra kveður beigisku stjórn-
ina ófúsa á að viðurkenna sovjet-
stjórnina rússnesku. Er það þó
jafnaðarmannastjórn, er nú er við
völd í Belgíu.
Frá Wien er símað, að afskapleg
fjárhagsvandræði séu í Austurríki.
Frá Tokio: Stjórn Japana leggur
til, ab auka geysilega fjárframlög til
flotans.
Frá Osló: 30 skip nýkomin úr
veiðiför með uppgrip af stórþorski.
Frá London: Stjórnin ákveður
að byggja 15 beitiskip á næstu 5
árum.
Frá Montreal: Lítill afli enn þá
við Newfoundland, en von til, að
veiði glæðist bráðlega. — ís enn
landfastur við Labrador.
Kex
fjölmargar tegundir, þar á meðal
þunt Tekex
nýkomið I
Verzl. öeysir.