Íslendingur - 14.01.1927, Blaðsíða 1

Talsími 105. . Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
XIII. árgangur. Akureyri, 14. janúar 1927.
Strandgata 29.
2. tölubl.
AKUREYRAR BIO
Laugardagskvöld kl. 8l/2 og sunnudaginn kl. 5:
FR/ENKA CHARLEY’S.
Sú spreng-hlægilegasta kvikmynd, sem hér hefir verið sýnd.
Sunnudagskvöld kl. 872:
M I K A E L .
8 þátta kvikmynd. Tekin eftir hinni frægu sögu danska skálds-
ins Hermann’s Bang’s. Prýðisvel leikin.
Spaoska yeiliin.
Hún geysar víða um Evrópu.
Illkynjuð inflúenza (spanska veik-
in) gengur nú á Spáni, Suður-Frakk-
landi, Sviss, og er komin, þó væg-
ari sé, til Noregs, Danmerkur
og Englands. — Tii þess að verj-
ast þessum skæða vágesti hing-
aðkomu, hefir dómsmálaráðuneytið
gefið út svolátandi bráðabirgða-ráð-
stöfun, er lögreglustjórar, eða um-
boðsmenn þeirra, eiga að sjá um,
að sé framfylgt:
»Einangra skal öllaðkomuskip, þar
til 6 sóiarhringar eru liðnir frá því
þau fóru úr erlendri höfn. Ef allir
eru frískir þá, má ieyfa óhindruð
mök við land. — Meðan skip eru
í sóttkví, má ferma og afferma, ef
gerlegt þykir, án þess skipsmenn
eigi nein smithættuleg mök við
Iándsmenn«.
Pjóðih og yfirvöld verða að vera
á verði og vakandi fyrir hættunni,
því að voðinn er fyrir dyrum, þar
sem veikin er komin til nágranna-
landanna.
99
Vanskil.
Einar kennari Olgeirsson, sem nú
er orðinn aðalpenni Verkamannsins,
skrifar í 2. tölubl. hans, 8. þ. m.,
um »Vinnukaup verkalýðsins*. Er
aðaleíni greinarinnar hörð árás á
norðlenzka atvinnurekendur, sérstak-
lega útgerðarmenn, fyrir vanskil á
sumarkaupi verkafólksins. Segir E.
O., að svo mikil brögð hafi orðið
að því nú í haust, að sumt verka-
fólk hafi alls ekki fengið neitt af
kaupinu, og það ekki fram á þenn-
an dag. Telur hann þetta hið mesta
hneyksli, sem verði að afmá af
norðlgnzkum atvinnurekstri.
Pví miður er ekki hægt að segja,
að E. O. fari að öllu leyti með ó-
sannindi, en hann gerir úlfalda úr
mýflugunni og tekur ekkert tillit til
annars en krónanna, sem eru ó-
greiddar af kaupinu, þótt margt sé
annað, sem taka ber til athugunar
áður en dómur um vanskil er upp-
kveðinn yfir norðlenzkum útgerðar-
mönnum.
Fyrst er nú það, að afkoma sjáv-
arútvegsins var hin versta á hinu
nýliðna ári. Verðlag á fiski var ca.
40°/o lægra en árinu á undan, en
útgerðarkostnaðurinn því nær hinn
sami. — Útgerðarmaður, sem rekur
vélbátaútgerð, hefir tjáð ísl., að bát-
ur, sem hafi aflað 200 skpd. fiskjar
árið sem leið, hafi gefið 10 þús. kr.
verri útkomu en af sama afla árinu
áður, og mun afkoman svipuð víð-
ast hvar. — Síldveiðin reyndist því
nær helmingi minni á árinu en árið
á undan, og þótt verðið væri nokk-
uð hærra, nægði það hvergi nærri
til að gera útgerðina arðberandi.
Meiri hluti útgerðarmanna hafði þess
utan selt mikinn eða talsverðan hluta
veiðinnar fyrir fram við mjög lágu
verði. — Undrunarefni ælti það því
ekki að vera neinum, þótt útgerð-
armenn séu í kröggum.
En E. O. er ekki gæddur þeirri
sanngirni, að hann víki að þessu
einu orði. Örðugleikar útgerðar-
innar snerta ekki hans hreinu jafn-
aðarsál. Hún finnur enga afsökun
fyrir útgerðarmenn, — aðeins vægð-
arlausa fordæming.
Um hversu réttlát hún er, geta
menn bráðlega sannfærst.
»Margir aðal-útgerðarmenn norð-
anlands eru enn ekki farnir að
greiða verkafólkinu sumarkaupið«.
— Pessi orð E. O. verða ekki skilin
á annan veg en þann, að þessir út-
gerðarmenn eigi eftir að borga öllu
verkafólkinu og það alt sumarkaupið.
— ísl. hefir í tilefni af þessu farið
til helztu útgerðarverzlana og -manna
hér í bænum og grenslast eftir,
hvað hæft væri í þessum ásökun-
um og fengið þessar upplýsingar:
Ein af stærri útgerðarverzlunun-
um hefir borgað sjómönnum, er
voru í þjónustu hennar í sumar, tæp
60 þús. krónur. Ógreitt á hún sjó-
mönnum héðan úr bænum 600
krónur. Sama verzlun hefir greitt
40 þús. krónur í önnur verkalaun,
en á ógreitt af þeim um 4 þús.
krónur. Verzlunin á útistandandi
hjá sjómönnum og öðru verkafólki
fleiri tugi þúsunda; sumt af því frá
árinu sem leið. — Önnur útgerðar-
verzlun greiddi um 62 þús. krónur
sjómönnum og verkafólki héðan úr
bænum á árinu, en átti ógreitt um
áramót um 8’/a þús. kr.En um 30 þús.
átti verzlun þessi útistandandi hjá
verkafólki og sjómönnum frá fyrr
árum. — Útgerðarmaður, sem ekki
rekur verzlun, en hefir bæði skipa-
og bátaútveg, hefir borgað fólki
sínu rúm 60 þús. kr., en á eftir að
greiða tæp 4 þús. kr. af sumar-
kaupi þess. Hann kvaðst eiga tvö-
falda þá upphæð og meira til hjá
verkafólki sínu og sjómönnum frá
undanförnum árum, ogýmsir þeirra,
er unnið hefðu hjá sér árið sem
Ieið, hafi fengið talsvert fram yfir
kaupið. Verzlun, sem hefir Iitla út-
gerð, en veitir mikla vinnu í Iandi,
svo að verkalaunin eru yfir 100 þús.
krónur, hefir greitt kaupgjaldið að
fullu, en margir skulda henni. —
ísl. spurðist fyrir á tveimur eða
þremur stöðum öðrum og var hið
sama uppi á teningnum. Mikill
meiri hluti kaupgjaldsins goldinn,
sumt jafnvel fyrir fram, aðeins nokk-
ur hundruð ógreidd, og það mest
fólki, sem hefir haft atvinnu á sama
stað ár eftir ár og ýmist skuldað
eða átt til góða, eftir því hvað vinn-
an hefir verið mikil og arðvænleg.
Af þessu geta menn nú séð,
hversu mikið hæft er í þeirri stað-
hæfingu E. O., að sumarkaup verka-
fólksins sé enn þá ógoldið, fólkið
fengið »ekki neitt«, eins og hann
kemst að orði. Pað eru býsna há-
ar upphæðir, sem útgerðin norð-
lenzka hefir goldið í verkalaun á
árinu sem leið, og jjað er næsta
ómaklegt, að hún sé rægð og sví-
virt, eins og E. O. gerir í þessari
grein sinni. Pað, sem hún á enn
ógreitt af verkalaunum, getur að
vísu verið all-tilfinnanlegt fyrir ein-
stöku menn, og er leitt, að ekki var
fyrir löngu hægt að greiða hverjum
sitt, en róg og níð verðskuldar út-
gerðin ekki fyrir getuleysið; það eru
sterkari öfi en hún, sem eru því
valdandi. Og enginn mun vilja
halda því fram, að útgerðarmenn
liggi á peningum sem ormur á gulli,
og haldi viljandi réttmætu kaupi
verkafólks síns.
E. O. segir, að útgerðarmenn hafi
greiðan aðgang að bönkunum og
þeim eigi því að vera hægt um
kaupgreiðslur. Petta er ekki rétt.
Að sönnu hafa flestir þeir útgerð-
armenn, sem hér ræðir um, talsvert
mikið fé að láni frá bönkunum, en
það fé hefir gengið til þess að fleyta
útgerðinni, borga verkafólkinu kaup-
ið. En bankarnir kiptu að sér hend-
inni áður en öllum var greitt að
fullu, og af því stafar það, að sumir
útgerðarmanna hafa ekki getað gert
að fullu upp við fólk sitt enn þá.
— En er söluverð afurðanna er
komið í bankana, birtir aftur yfir
og þá fær vonandi hver sitt, — að
minsta kosti verkafólkið.
Annars verður ísl. að álíta, að
bankarnir hafi gert útgerðarmönnum
slæman óleik með því að kippa að
sér hendinni með lánveitingar áður
en þeir höfðu gert að fullu upp við
verkafólkið; upphæðirnar, er til þess
þurftu, voru ekki svo háar að miklu
munaði, úr því sem komið var, en
synjunin nóg til þess, að vekjator-
trygni og illvilja gegn útgerðar-
mönnum og skapa kviksögur og
róg. E. O. er ekki einn með trölla-
sögurnar af óskamfeilni og vanskil-
um útgerðarmanna. Peir eru margir,
sem hafa slíkar sögur að segja. Og
þær eru orðnar sumum skálkaskjól
til þess, að komast hjá að greiða
skuldir sínar. Ef innheimta á skuldir,
þá er þetta nú orðið viðkvæðið hjá
ýmsum: »Því miður get eg ekki
borgað; eg á alt sumarkaupið mitt
inni hjá honum N. N. og hann get-
ur ekkert borgað«. Og innheimtu-
maðurinn gengur í burtu og trúir
manninum og aumkvar hann, en
sagan er alt af ósönn að einhverju
leyti og stundum algerlega, t. d.
veit ísl. um eitt þess konar dæmi.
Innheimtumaður kom nýlega til út-
gerðarmanns hér í bænum og tjáði
honum baú vandræði sín, að hann
hefði farið með 36 króna reikning
til manns, er hann tilgreindi, en sá
hinn sami hafi ómögulega getað
borgað vegna þess, að hann ætti
alt sumarkaup sitt inni hjá honum.
Vildi innheimtumaður, að útgerðar-
maðurinn léti manninn hafa pen-
inga til að lúka skuldinni. Útgerð-
armaðurinn athugaði bækur sínar
og kom það þá í ljós, að maður-
inn átti ekki sumarkaupið til góða,
heldur skuldaði rúmar 60 krónur.
Lík dæmi munu þekkjast víðar.
Pað má halda því á lofti og
glamra um það .aftur og fram, að
það hafi hent útgerðarmennina norð-
lenzku á því herrans áii 1926, að
hafa ekki getað, að sumarvinnu lok-
inni, gert upp við verkafólk sitt að
fullu, og »alþýðuvinirnir« geta hróp-
að það upp sem hneyksli og smán
og gert úlfalda úr mýflugu til þess
að gera hneykslið ægilegra og smán-
ina stærri, en þeir mættu einnig
minnast þess um leið, að sjómenn
og annað verkafólk skuldar einnig
þessum útgerðarmönnum og þess-
um útgerðarverzlunum og það svo
nemur margfalt meiru en þeir og
þær skulda verkafólki sínu. Ef
skuldunautar útgerðarverzlananna
hefðu gert þeim skil, þó ekki hefði
verið nema að nokkru leyti, mundi
ekki hafa staðið eftir inni hjá þeim
af sumarkaupi verkafólks einn eyrir
á haustnóttum.
E. O. og aðrir »alþýðuvinir« krefj-
ast þess, að atvinnurekendur standi
í skilum við verkafólkið og gjaldi
því kaup á réttum tíma og reíja-
laust; er það ekki nema eins og það
á að vera. — En væri samræmi í
hlutunum, þá ætti E. O. og lags-
menn hans einnig að gera þá kröfu
til verkafólksins, að það stæði í
skilum og hjálpa því með ráðum
og dáð til þess. En enn þá hefir
enginn orðið þess var, að nokkur
þessara »alþýðuvina« hafi nokkru
sipni hvatt verkalýðinn til »að greiða
kaupmanninum það sem kaupmanns-
ins er«, hvað þá hjálpað til þess.
C3