Íslendingur - 10.01.1958, Blaðsíða 4

4
fSLENDINCUR
Föstudagur 10. janúar 1958
Kemur út
hvern föstudag.
Utgefandi: Utgá/ufélag Islendings.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Jakob 0. Pétursson, Fjólug. 1. Sími 1375.
Skrifstofa og afgreiðsla í Gránufélagsgötu 4. Sími 1354.
Opin kl. 10—12, 1—3 og 4—6, á laugardögum 10—12.
Prentsmiðja Björns Jónssonar h.f.
Á hverju byggist velgengnin?
Jólahugleiöing Dags laugar-
daginn 21. desember nefnist 0-
dáinsakurinn, og fjallar aðallega
um bæjarmál. Þar stendur þessi
klausa:
„Helzt eru það tvö mól, sem
valda óhyggjum. Hið fyrra er við-
varandi sjúkdómur ihaldsins, eins
konar sólsýki kaupmannastéttar-
innar í bænum og óhangenda
þeirra yfir velgengni KEA og ann-
arra samvinnufyrirtækja, og lýsir
það sér í vondum köstum tyrir
hverjar kosningar."
Það er raunar ekkert til að
furða sig á, að Dagur hafi ein-
hverjar áhyggjur út af því, að að-
staða KEA í bæjarfélaginu kunni
að verða rædd í sambandi við
bæjarstjórnarkosningarnar, því
að þá eru hagsmunamál bæjarfé-
lagsins venjulega meira og minna
á dagskrá, þótt þau hljóti á öll-
um tímum að vera borgurunum
umhugsunar- og umræðuefni. Og
það er ekki kaupmannastéttin ein,
sem um þessi mál hugsar, heldur
allir þeir borgarar, sem vilja hag
bæjarfélagsins og hlut sem bezt-
an.
Enginn maður mun ganga þess
dulinn, að útsvarsbyrðarnar í
bænum eru gífurlega þungar og í
engu samræmi við framkvæmdir
bæj arfélagsins, og þeir gera sér
ástæðuna fyllilega ljósa,
hin löghelguðu útsvarsfríðindi
samvinnufélagan na.
Samvinnulögin, sem gengu í
gildi fyrir meira en mannsaldri
síðan, mæltu svo fyrir, að um
skattgreiðslur samvinnufélaga
skyldu aðrar reglur gilda en um
skattlagningu hlutafélaga og ein-
staklinga. Lögin voru sett félögun-
um til eflingar og uppbyggingar,
og hafa að sjálfsögðu náð þeim
tilgangi eins og við allra augum
blasir. Þessi sérsköttun samvinnu-
félaganna hefir jafnan verið
nefnd ,,skattfríðindi“, en það er
orð, sem mjög fer í taugarnar á
þeim málgögnum, sem lifa á fé-
lögunum og nærast á blóði þeirra.
En þau eru staðreynd engu að
síður.
Síðan þessi lög voru sett, hefir
mjög verið hert á skattkúgun rík-
isins og útsvarsheimtum bæja- og
sveitafélaga, án þess að slíkt nái
að sama skapi til samvinnufélaga
og annarra rekstursforma. Sam-
vinnufélögin eiga því æ minni
hlut í að standa undir reksturs-
kostnaði bæja- og sveitafélaga eft-
ir því sem árin líða. Þróun og
vöxtur KEA, svo að eitt félag sé
sérstaklega nefnt, hefir hér orðið
meiri en annarra í verzlun, iðn-
aði og ýmsum öðrum rekstri, en
útsvar þess ekki hækkað í iilut-
falli við þá aukningu.
Ber þar m. a. til, að er veltuút-
svör eða rekstursútsvör voru tek-
in upp, komst meginhluti sam-
vinnuverzlunarinnar undan þeim,
og lögðust þau því með ennþá
meiri þunga á önnur féiagsform
og einstaklinga, er höfðu ein-
hvern atvinnurekstur með hönd-
um. Svo langt var komið á s. 1.
ári, að KEA, sem áætla má að
ráði yfir a. m. k. helmingi af allri
verzlun, iðnaði og iðju hér á Ak-
ureyri, greiddi aðeins tvo af
hundraði af útsvörum til bæjar-
sjóðs. Það lá líka Ijóst fyrir, að
bæri félagið veltuútsvar í hlut-
faili við önnur félög og einstakl-
inga, mundi útsvar þess hafa orð-
ið 3—4 sinnum liærra en raun
ber vitni, og sama gildir að sjálf-
sögðu um Samband ísl. sam-
vinnufélaga, sem liefir umfangs-
mikinn rekstur hér í bænum.
011 bæja- og sveitafélög stynja
nú undir gjöldum, sem löggjafinn
hefir lagt þeim á herðar, og má
þar tilnefna lýðtryggingu og lýð-
hjálp og greiðslu til atvinnuleys-
istryggingasjóðs. Þessi útgjöld,
sem bæja- og sveitafélögunum er
lögboðið að bera, hljóta að verða
þeim þungur baggi, ef þeim er
ekki séð fyrir tekjustofnum á
móti, en eins og nú standa sakir,
verða útsvörin að standa undir a.
m. k. 90% útgjaldanna. Fyrir því
hafa kaupstaðirnir á Vestur-,
Norður- og Austurlandi myndað
með sér samtök og halda árlega
sameiginlega ráðstefnu, þar sem
gerðar eru tillögur um nýja tekju-
stofna til handa bæja- og sveita-
félögum. A næstsíðustu ráðstefnu
var sú tillaga samþykkt, að
bæjarfélögum og sveitarfélögum,
þar sem samvinnufélög eru stað-
sett, heimilist að leggja veltuút-
svör ó rekstur samvinnufélaga ó
sama hótt og rekstur einstaklinga
og hlutafélaga."
Ekkert hefir heyrzt um undir-
tektir ríkisstjórnarinnar við þessa
tillögu, en það mun vera almenn
skoðun, að eftir að samvinnufé-
lögin hafa komið sér svo fyrir í
skjóli hinna upphaflegu skatt-
fríðinda, er samvinnulögin gömlu
veita þeim, séu þau orðin „ríki í
ríkinu“, og því ekki ástæða til að
veita þeim æ nýjar ívilnanir um
greiðslur til bæja- og sveitafé-
laga.
Akureyrarbær hefir hér nokkra
sérstöðu, þar sem samvinnurekst-
urinn hér í bæ er hlutfallslega
meiri en annars staðar. Þess
vegna verður útsvarsþunginn
meiri hér á einstaklingsrekstri og
Ekki stölc vísa, heldur kvæði. —;
!
Eldsvoðar og tryggingar. — Sví-
ar grœða á minkaeldi.
í HINNI skemmtilegu sagnabók
Skruddu er smásaga „Snúið á ræðara",
og segir þar frá komu Sigurðar Sig-
valdasonar trúboða til „bónda, sem bjó
við eitt af stóru fljótunum" í Ameríku
og birt vísan: Þó yfir fljótið þyki
skammt ....
Þessa smásögu og vísuna heyrði ég
fyrir nær 30 árum í Eyjafirði líkar því,
sem Ragnar Asgeirsson segir hvorar
tveggja. En til eru nærtækari heimild-
ir.
„Bóndinn“ er Guttormur J. Gutt-
ormsson skáld, og er vísan síðasta er-
indið í kvæðinu „Margra guða maki,“
er birtist í bók hans Gaman og alvara
(Winnipeg 1930). Og þar sem vísan er
talsvert breytt í meðförum hér heima,
nt. a. í Skruddu, leyfi ég tnér að birta
hér kvæðið í heild:
Þeir drottinn og Sigurður sjö þjóða
jarl
með sálma og biblíur stigu upp í dall
að flytja til markaðs það fóður.
Fyrst guð var með Sigga og sagður svo
knár
var sjálfsagt hann reyndi að laka I ár,
og til þess var guð ekki of góður.
Að almættið reri á annað borð
var ekki að sjá þar á leið frá storð,
það mátti sín einskis. O mæða!
Og þegar þeir komu’ út á bylgjubing
fór báturinn óðar að snúast í hring
og almættið að sér lét hæða.
Og heyrðist þá upp yfir sjávarsuð
frá Sigurði: Heyrðu mig þarna guð,
ég hélt að þú mér værir meiri,
ég efaði í ininni einu trú
að almáttugri ég væri en þú.
Þú þarft ekki að hrópa! Eg heyri.
Já, þó yfir fljótið þér þyki skamint
mun þínu almætti finnast samt
of þungur þessi róður,
því án þess í líma ég leggi mig,
Þú lætur mig, drottinn, snúa á þig.
Hví rærðu’ ekki, guð minn góður?
einstökum borgurum en víðast
annars staðar. Og þess þarf eng-
inn að ganga dulinn, að hér er að
finna eina orsök þess, að fólkinu
fœkkar, á sama tíma og því fjölg-
ar í flestum öðrum bæjunt, en ^
Hagstofa íslands hefir sýnt okkur
þá óhugnanlegu staðreynd.
Dagur talor um súlsýki bæjar-
búa yfir velgengni KEA. En þ°ð
rná segja honum það í fullri ein-
lægni, að enginn bæjarbúi mun
lífa „velgengni" KEA hornaugo,
ef hún væri ekki byggð að veru-
iegu leyti ú því, að ÞEIR SJÁLFIR
verða að bera þær úfsvarsbyrðar,
er ÞAÐ að réttu lagi ætti að bera.
Á NÝLIÐNUM JÓLUM hefir eldur-
inn sleikt sinni eyðandi tungu um mik-
il verðmæti og svipt stóran hóp af
fólki húsaskjóli og eignum, Á jólanótt
eyddi hann þriggja hæða íbúðarhúsi í
Reykjavík, á nýársnótt íbúðarhúsi í
Borgarfirði, síðar fór hann hamförum
í fiskimjölsverksmiðju og gólfteppa-
gerð í Reykjavík og lauk með því að
brenna 15 ær inni í fjárhuskofa. Ollu
þessu kom eldurinn í verk áður en
hinir 13 jóladagar voru liðnir.
SJALFSAGT eru engar tölur til um
það, hve mörgum milljónum króna af
verðmætum eldurinn hefir á 2—3 sið-
ustu árum eytt í fiskiðjuverum, hrað-
frystihúsum, netagerðum og bifreiða-
verkstæðum, en liann virðist einna á-
leitnastur við þær stofnanir, sem vinna
að úlflutningsframieiðslu landsmanna.
Þar glatast liver milljónin eftir aðra í
eyðileggingu húsa, véla, áhalda og full-
unninna framleiðsluvara og aðrar
milljónir jafnframt í rekstursstöðvun-
um. Er hér um svo alvarlegt mál að
ræða, að full ástæða væri til að hafa
mann á verði allan sólarhringinn á
slíkum stöðum.
ÞÁ ER TJÓNIÐ lítt reiknanlegt,
sem einstaklingar verða fyrir, sem
missa allar eignir sínar óvátryggðar,
en sú saga gerist í flestum eldsvoðum.
Enn hefir fólk ekki öðlazt vit til að
tryggja innbú sitt, jafnvel ekki, þótt
Verkamað’urinn og Dagur ræða
tnikið um eríiðleika og lajjrekst-
ur Utgerðarfélags Akureyringa
h.f. og reyna að finna orsakir
þeirra vandkvæða. Ekki hvarflar
þó að þeirn blöðum, að togarar
Ú. A. eigi við aflaleysi að stríða
eins og aðrir togarar, eða að tap-
rekstur á þeim geti átt neinar
eðlilegar orsakir. Nei, — þessi
blöð hafa fundið skýringuna.
Verkamaðurinn segir 13. des-
ember síðastliðinn:
„Fá verður nýja framkvæmda-
stjóra fyrir útgerðina og að veru-
legu leyti annað starjslið á skrif-
stofur (lbr. hér) og við verk-
stjórn en nú er hjá Útgerðarfélag-
inu. Það verður að ráða menn
eftir hæfni en ekki eftir pólitísk-
um skoðunum, eins og verið hef-
ir hjá Útgerðarfélagi Akureyr-
inga h.f.“
Dagur 21. desember:
„Stjórn Útgerðarfélags Akur-
eyringa h.f. er skipuð fulltrúum
allra stjórnmálaflokka, en fram-
kvæmdastjórinn og skrifstofufólk
allt er einlit íhaldshjörð“ (lbr.
hér).
Þarna sjáum við það. Það er
sem sagt skrifstofufólkið, sem ber
sökina á taprekstri Útgerðarfé-
lagsins. Þetta er „einlit ihalds-
hjörð“ og því nauðsynlegt að fá
„annað starfslið á skrifslofur“
félagsins. Stfórnin sjálf er í
himnalagi, enda skipuð að meiri
hluta fulltrúum stjórnarflokkanna
(vinstri flokkanna). Það þarf
bara að hreinsa til á skrifstofun-
um og þá mun allt ganga að ósk-
um!
Ef svo er komið, að skrifstofu-
það búi í eldfimum timburhjöllum, þar
sem lítil von er um að bjarga nokkru
sem nemur öðru en sjálfum sér, ef
eldur kernur upp. Ilúseignir eru
skyldutryggðar, og sýnist nú vera ærin
ástæða til, að menn verði einnig
skyldaðir með lögum til að tryggja
innbú sitt.
„Á“ skrifar eftirfarandi pistil:
„NÝLEGA var haldið uppboð á
minkaskinnum í Stokkhólmi. Seld voru
um 30000 skinn. Um 60 kaupendur frá
Evrópulöndum og Norður- og Suður-
Ameríku mættu á uppboðinu. Heildar-
verð hinna seldu minkaskinna nam
nær 3 milljónum sænskra króna. Skinn
af svokölluðum „Pastelmink" seldust
að meðaltali á 115 krónur. Skinn af
silfurbláum mink á 99 krónur, en skinn
af „Safirmink" á 145 krónur sænskar,
allt miðað við skinn af karldýrum.
Sinn er siður í landi hverju, hér
veður villiminkurinn uppi, en við köst-
um frá okkur ágóðanum af skynsam-
legu minkaeldi, sem nágrannaþjóðirnar
telja sig nmna um í atvinnulífinu. I
Noregi og Svíþjóð er villiminkurinn
líka orðinn plága og margir þarlendir
menn myndu óska að sá fjandi hefði
aldrei til landsins kornið, en það er nú
komið sem komið er, og engum dettur
í hug að villiminkurinn verði minni
plága og geri minni skaða, þó hætt
verði að ala minka í haldi til hagnað-
fólkið hjá Ú. A. ber ábyrgð á
taprekslrinum, ættu Verkamaður-
inn og Da'gur að senda trúnaðar-
menn sína á skrifstofurnar og láta
þá fylgjast með vinnusvikum
þess. En hitt er oss nær að ætla,
að ef hvergi væri miður unnið en
þar, mætti vel við una. Hin póli-
tísku sjónarmið í sambandi við
skrif Verkatnannsins og Dags
uin mál Ú. A. hafa e. t. v. aldrei
komið skýrar í ljós en í þeim
tveim greinum, sem hér hefir ver-
ið vitnað til. Enginn þarf að
ætla, að Verkamaðurinn hefði
þannig ráðist á skrifstofufólk Ú.
A., ef það'væri „upp til hópa“ í
Æskulýðsfylkingunni, MIR og
Aiþýðubandalaginu, og skal þó
ekkert um það fullyrt hér, hvaða
pólitískar skoðanir fólkið hefir.
Hitt er víst, að allt það fólk vinn-
ur verk sín vel og samvizkusam-
lega, og má a. m. k. draga í efa,
að þar yrði betur unnið, ef Út-
gerðarfélagið veldi sér eingöngu
kommúnista til starfa á öllum
starfstöðvum.
/.
Heimili og skóli,
síðasta hefti 1957 hefir blaðinu
borizt. Helzta efni: Jólasálmur í
þýðingu Vald. Snævarr, Þytur
jólanna, jólahugleiðing eftir H.
J. M., myndprýdd grein um setn-
ingu Oddeyrarskólans, „Þú verð-
ur að hafa líma“, grein e. Knút
Þorsteinsson skólastjóra, Bæn í
starfi, e. Ólöfu Jónsdóttur, tvær
þýddar greinar um skóla- og upp-
eldismál, bókafregnir o. fl.
___*_____
ar.
Ber skrifstofuíólk Ú. K. ábyrgð
á erfiðieikum þess?