Íslendingur - 15.05.1959, Blaðsíða 5

Föstudagur 15. maí 1959
ÍSLENDINGUR
5
Nf kiördæmaskipan
ráða kjördæmununi. Byggð var
þá miklu jafnari í sveitum lands-
ins og vöxtur bæjanna ekki kom-
inn til sögunnar. Var þá ekki ó-
eðlilegt að láta sýslumörkin ráða
kjördæmunum þar, sem ekki var
um aðrar afmarkaðar heildir að
Flokksþing Framsóknarflokks-J og með því að raska fornhelgri
ins, sem haldið var í marz gerði skipan.
ályktun um kj ördæmamálið. Þar j Hér er skírskotað til tilfinning-
var lagt til að öllu landinu skyldi anna og átthagametnaðar. Vafa-
skipt í einmenningskjördæmi að^laust mumi margir sakna gömlu
Reykjavík undanskilinni og upp- kjördæmanna og þá sérstaklega
bótarþingsætin afnumin. Við út- eldra fólkið. Slíkt er mannlegt og
varpsumræður frá Alþingi um hlýtur alltaf að verða, er breyting J ræða. En þessi skipan gafst strax
kjördæmamálið var því lýst yfir | er gerð á skipulagi, sem varaðiilla eins og áður er sagt. í þeim
að Framsóknarflokkurinn féllist hefur lengri tíma, jafnvel þótt það I skrifum sem orðið hafa um sögu-
á að fjölga þingmönnum, þ. e.
bæta við tveim nýjum einmenn-
ingskjördæmum á Reykjanes-
skaga, Keflavík og Kópavogi, gera
Akranes að sérstöku kjördæmi,
Akureyri fengi 2 þingmenn og
þingmenn Reykjavíkur yrðu 12
og viðhalda uppbótarþingsætum.
Er þá ekki lengur deilt um þing'
Síðari hluti ræðu Kristjáns Jónssonar,
fulltr., flutt á stúdentafundi
hafi gefist illa. En menn verða að
skilja og sætta sig við, að þær
mannafj öldann, heldur eingöngu miklu þjóðfélagsbreytingar, sem
um það hvernig þingmenn utan . orðið hafa á síðustu árum leiða
Reykjavíkur skulu kosnir, því allir
eru sammála um að í Reykjavík
skuli kosið hlutfallskosningu.
Mér gefst ekki tími til hér að
taka til meðferðar nema lauslega
þær mótbárur, sem Framsóknar-
flokkurinn hefur fært fram gegn
þessu máli.
Höfuðáherzlan hefur verið lögð
á það, að verið sé að leggja niður
öll kjördæmi utan Reykjavíkur
af sér ný viðhorf, sem ekki verður
framhjá gengið. Tryggð við
gamalt og úrelt kjördæmaskipu-
lag, eingöngu af því að það er
gamalt, er engum til góðs.
Þá röksemdarfærslu Framsókn-
arflokksins, að með þessu frum-
varpi sé verið að raska fornhelgri
skipan, hefi ég aldrei getað skilið.
Þegar Alþingi var endurreist,
var þáverandi sýsluskipun látin
Víðirheniir rangfterslnriiar
Kveðja til Jónasar frá Brekknakoti
Jónas frá Brekknakoti viður-
kennir í Degi í gær, að hann
hafi ekki lagt Ólafi Thors orð
í munn í reiðilestri sínum um
daginn, heldur hyggt þau á
hinum gömlu, þrauttuggðu út-
úrsnúningum Framsóknarblað-
anna. Hefir hann síðan gert
sér þá fyrirhöfn að leita uppi
ræðu Ólafs Thors, sem þessi
tilvitnuðu ummæli geyma, og
fer að því leyti eins og þeim,
er liafa vill það, er sannara
reynist. En orðin voru þessi:
„Við berjumst því fyrir hags-
munum okkar sjálfra, flokks
okkar og þjóðarinnar.“
Hér í blaðinu var á sínum
tíma birt, hvernig Einar Þveræ-
ingur byggði hina frægu ræðu
sína á Alþingi á sínum tíma,
þá er oft hefir verið til vitnað
sem einnar hinnár ágætustu, er
flutt hefir verið. Þar segir Ein-
ar:
„Munum vér eigi það ófrelsi
gcra cinum oss til handa, held-
ur bæði oss og sonum vorum
og svo allri ætt vorri, þeirri er
þetta land byggir" (þ. e. þjóð-
inni). Hví skyldi Einar hafa
nefnt þjóðina siðast?
Þessa gömlu og slitnu hár-
var sýsluskipan fyrst innleidd hér
á landi. Hún er því innleidd af
Noregskonungi í þágu fram-
kvæmdavaldsins eingöngu.
Konungsvaldið jók vald
sýslnanna.
I bókinni — Réttarsaga Alþing-
is — telur Einar Arnórsson að
fyrst eftir að konungsvald hófst
hér á landi, hafi sýslumörk og
sýsluskipting verið mjög á reiki.
Hann telur einnig að sýsluskipan-
in hafi ekki verið sniðin eftir
þeim 12 þingum, sem landinu var
skipt í með Járnsíðu og síðar
Jónsbók, nema þá að litlu leyti.
Eftir að konungsvaldið festist í
sessi hér á landi lagði það alla á-
herzlu á að auka vald sýslnanna
og sýslumanna, en rýra að sama
skapi sjálfstæði og valdssvið
hreppanna. Sýslumenn voru full-
trúar konungsvaldsins en hrepp-
stjórar fulltrúar alþýðu manna.
Það hefir alla tíð verið einkenni
einvaldsstjórnar að rýra sem mest
skipting í landinu er til orðin á vald hreppanna eða héraðanna og
þjóðveldistímanum og má því ná því í hendur sýslumanna þ. e.
með sanni segja að takmörk a, S- ag koma öllu framkvæmda-
hreppanna og sjálfsstjórnarvald valdinu í hendur konungs. Um
þeirra séu fornhelg. í Grágás hef- mjðja 19. öld var valdsvið hrepp-
ur varðveitzt forn lagasetning um anna nær því að engu orðið og að
héraðsstjórn frá þjóðveldistíman- mestu komið í hendur umboðs-
um. Þegar þessi lagasetning hef- manna konungs. Þegar Jón Sig-
ur til orðið er ljóst, að komin hef- urðsson hóf frelsisbaráttuna á-
ur verið á staðbundin hreppaskip- samt Fjölnismönnum var fyrst og
un hér á landi, sem hefur orðið fremst lögð áherzla á það að end-
grundvöllur sveitastjórna síðari urheimta sjálfstæði hreppanna og
legan tilverurétt sýslnanna gætir
þess mjög að blandað er saman
hreppaskiptingu og sýsluskipan,
en þetta tvennt er alveg gersam-
lega óskylt.Hreppa- eða héraða-
Þegar íslendingar fengu sína
fyrstu stjórnarskrá 1874 voru á-
kvæðin um rétt sveitarfélaga til
að ráða sjálf málefnum sínum,
tekin upp í stjórnarskrána og er
nú verndaður með stjórnarskrár-
ákvæði. í sveitarstj órnarlögunum
var markaður réttur sýslunefnda
með sýslumann sem oddvita til yf-
irumsjónar sveitamálefna, en þó
á takmarkaðan hátt. Með þessu
frumvarpi, sem hér liggur fyrir,
er á engan hátt takmarkaður rétt-
ur sveitarfélaga til að ráða sjálf-
ar málum sínum og ekki heldur
valdsvið sýslnanna skert að neinu
leyti. En þetta, sem nú er fram
tekið finnst mér að sýni fullljóst,
að sýsluskipanin er svo nátengd
að uppruna konungsvaldinu og á-
sækni þess um íslenzk málefni, að
um sögulega helgi frá þeim tím-
um sé engan veginn að ræða. Skal
nú útrætt látið um þetta, en að-
eins hent á, að frá því að Alþingi
var endurreist hefir mörgum
sýslum verið skipt í fleiri kjör-
dæmi án þess að talið væri að
verið væri að raska neinum sögu-
legum helgidómi.
Samóbyrgð þing-
manna.
Því hefir verið haldið fram, að
fáein stór kjördæmi slíti fólkið
úr tengslum við þingmennina og
kjördæmin verði svo stór, að þeir
þekki ekki nógu vel þarfir kjós-
enda sinna og hagsmunamál hér-
togun har Hermann Jónasson
á borð í frumræðu sinni á
mánudagskvöldið var. í svari
sínu komst Ólafur Thors m. a.
svo að orði:
„Þegar Hermann Jónasson
var forsætisróðherra, stóð
hann hér frammi fyrir þing-
hcimi og hrópaði hóstöfum:
Heill forseta vorum og fóstur-
jörð. Nú vita að sönnu allir,
að Hermann Jónasson metur
vel og elskar forseta Islands.
Þó þykir víst, að þessi mikli
fósturlandsvinur elski ættjörð-
ina meira en hann. Hermanni
Jónassyni hefir þvi orðið sama
skyssan ó og Einari Þveræing
og mér oð nefna siðast það,
sem hann metur mest. — Ef
það er skyssa."
Þessi klausa Tímans á árun-
um, um ræðu Ólafs Thors á
landsfundinum 1956, er skrif-
uð af manni, er ekki skilur
hyggingu réttrar ræðu. En síð-
an hafa margir apað hana eftir
í ýmsum myndum og það jafn-
vel sæmilega viti bornir menn
eins og Jónas frá Brekknakoti
og Hermann Jónasson. Ólafur
Thors minnkar ekki af því,
heldur þeir sjálfir.
tíma. Hér er ekki tími til að rekja
þá sögu nánar, en ég vil benda á,
að hreppaskipunin og hið víðtæka
starfssvið hreppanna er einsdæmi
í sögunni og er talið að það eigi
sér enga hliðstæðu á Norðurlönd-
um.
Þegar Islendingar glötuðu
sjálfsforræði sínu 1262 féll lög-
gjöf þjóðveldistímabilsins úr gildi
og þar með lögin um héraðs-
stjórnir frá þeim tíma, en með
Járnsíðu og Jónshók var sett ný
löggjöf um sveitarstjórnir og tek-
ið upp aftur sjálfstæði hinna
gömlu hreppa. Með Jónsbók 1271
árangurinn af þeirri baráttu voru
sveitarstjórnarlögin 1872, þar sem
hið forna sjálfsforræði hrepp-
anna var endurvakið og núver-
andi sveitarstjórnarlöggjöf okkar
er byggð á.
Hér til hliðar er mynd af séra
Bcnjamín Kristjónssyni, er hann
flytur vígsluræðu að félagsheimil-
inu Laugarborg við Hrafnagil.
Myndin hér fyrir neðan er fró
vígslu félagsheimilisins Laugar-
borgar við Hrafnagil. — Ljósm.:
Ingimar Skjóldal.