Íslendingur - Ísafold - 14.10.1970, Blaðsíða 5

ISLENDINGUR-ISAFOLD - MIÐVIKUDAGUR 14. OKT. 1970. 5
Svar félags landeigenda á Laxársvæðinu viö
greinargerð stjórnar Laxárvirkjunar vegna vatns-
miðlunar Laxárvirkjunar v/ð Mývatn - Fyrri hluti
I. TJm mannvirkjagerð Laxár-
virkjunarstjórnar við Mývatns-
ósa.
í greinargerð stjórnar Lax-
árvirkjunar, sem birtist fyrir
nokkru í dagblöðum, reynir
hún að bera af sér þær ásak-
anir Mývetninga, að stífian við
Miðkvísl, eina af útfallskvísl-
um Laxár úr Mývatni, hafi ver
ið ólögleg. Eins og svo oft er
háttur þeirra, sem fara með
rangt mál, leiðir hún hjá sér
að ræða þær ásakanir, sem
henni eru bornar á brýn.
í upphafi segir, að vegna
hinnu mildu rennslistruflana,
seni urðu í Laxá á vetrum, sér
staldega þó við útrennsli ár-
innnr úr Mývatni, og þeirra
miklu truflana, sem þar af
leiðnndi urðu á raforkufram-
leiðslu virkjananna við Laxá,
þá hnfi „eftir ýtarlegar athug-
anir“ verið talið nauðsynlegt
til úrbóta að gera 'þær stíflur
í hinum 3 kvíslum Laxár, sem
hafa staðið, sú fyrsta frá ár-
inu 1946 og hinar frá árunum
1960 og 1961. Þá segir, að
þessar framkvæmdir hafi al-
gjörlega lcomið í veg fyrir þær
alv-'rlegu truflanir, sein þarna
urðu, stundum oft á hverjum
vetri.
Það er rétt með farið hjá
stjórn Laxárvirkjunar, að síð-
an framkvæmdirnar við Yztu-
kvísl voru gerðar hafa rennsl-
istruflanir í Laxá minnkað.
Hins vegar er það ný kenn-
ing hjá Laxárvirkjunarstjórn,
að þessar framkvæmdir hafi
algjörlega komið íveg fyrir þær
alvarlegu truflanir, sem þarna
urðu, því að þær hafa einmitt
verið ein af röksemdunum fyr
ir nauðsyn þess að fá uppi-
stöðulön í Laxárdal.
Allir vita, sem rafmagns
hafa notið frá Laxárvirkjun,
að rafmagnstruflanir urðu oft
á vetruin á árunum 1960 — 69,
en minni veturinn 1969 — 70.
Skýringin á þessu er sú, að
Laxárvirkjun hugðist nota
lokuvirkin við Mývatnsósa til
daglegrar vatnsmiðlunar. Hin-
ar tíðu vatnssveiflur í ánni
urðu þess valdandi, að aldrei
komst traustur ís á ána í Lax-
árdal, en hún braut hann öðru
hverju og þannig myndaðist ó-
eðlilegur ísruðningur í ánni.
Þannig lá dauður urriði uppi
um bakka eftir slílcar hamfar-
ir, sem beinlínis má rekja til
aðgerða Laxárvirkjunar. Síð-
astliðinn vetur var þessu vatns
miðlunarfikti hætt og þá rann
áin undir traustum ís í Lsx-
árdal og truflanir urðu litlar
sem engar.
Hér má einnig við bæta, að
Laxárvirkjun hefur ár eftir ár
frarnið það lögbrot að sprengja
ísstíflur úr ánni með dýnamíti.
Hefur Laxárvirkjun þannig ár
eftir ár valdið tjóni á silungi
í Laxá, en hún hefur ekki haft
neina lagaheimild til slíkrar
notkunar dýnamíts.
II. Mótmæli Mývetninga gegn
stíflugerð við Mývatnsósa.
Upphaf málsins var stíflu-
gerðin í Syðstukvísl. I grien-
argerð stjórnar Laxárvirkjun-
ar segir um hana: „Stíflan í
Syðstukvísl, sem er í landi
Haganess, var gerð með fullu
samþykki bóndans þar, Stef-
áns Helgasonar, og yfirlýstu
samþykki hreppsnefndar
Skútustaðahrepps um bygg-
ingu stíflunnar.“
Stefán í Haganesi er nú gam
all maður og kveðst ekki muna
fyrstu orðræður varðandi stíflu
gerðina, en Sigurður sonur
hans, sem þá var búsettur á
Skútustöðum, ber, að faðir
sinn hafi í fyrstu neitað, en þá
hafi þegar verið vitnað til ráð-
herraleyfis eða eignarnáms og
því hafi faðir sinn gefið sam-
þykki að lokum. En samtímis
hafi Stefán sett það skilyrði,
er greinir í svofeldri yfirlýs-
ingu, sem Stefán gaf hinn 29.
september sl.:
„Varðandi stíflugerðina í
Syðstukvísl við Dragsey voru
engir samningar gerðir, en ég
gaf samþykki mitt til þess með
því skilyrði, að sama vatns-
magn rynni um kvíslina sumar
og vetur og áður var, því að
ég taldi það slcyldu mína gagn
vart sveitungum mínum að
halda eðlilegu rennsli í kvísl-
inni og um leið eðlilegri vatns
hæð í Mývatni.“
Stjórn Laxárvirkjunar færði
sér í nyt samþykki Stefáns, en
virti skilyrði hans að vettugi
strax og framkvæmdir hófust
í Geirastaðakvísl og frá árinu
1969 hefur Syðstakvísl verið
lolcuð á vetrum.
I áðurgreindri yfirlýsingu
Laxárvirkjunarstjórnar segir
ennfremur, að hreppsnefnd
Skútustaðahrepps hafi lýst yf-
ir hlutleysi sínu um byggingu
slíflunnar. Enginn stafur
finnst þó um slíka hlutleysis-
yfirlýsingu í bókum Skútu-
staðahrepps og þáverandi odd-
viti hreppsins, Jón Gauti,
kannast ekki við slíka yfirlýs-
ingu.
1) Almennur sveitarfundur 1.
marz 1945.
Nokkru ljósi á forsögu þessa
máls varpar fundargerð al-
menns sveitarfundar, sem hald
inn var hinn 1. marz 1945. —
Þar var lesið upp bréf frá sr.
Magnúsi H. Lárussyni til fund
arins, en sr. Magnús lá þá
rúmfastur. I fundargerðinni
segir m.a.:
„Hann skýrir frá því, að St.
Steinsen bæjarstjóri á Akur-
eyri hafi leitað viðtals við sig
nýlega og tjáð sér, að bæjar-
stjórn Akureyrar vildi leita
samninga við landeigendur í
Mývatnssveit um, að rafveita
bæjarins setti stíflugarða í Lex
á til að hækka vatnsborð Mý-
vatns um allt að 50 cm að
vetrinum til. Hafði bæjarstjór-
inn jafnframt látið í það sldna,
að mannvirki þessi myndu
gerð, hvort heldur Mývetning-
um líkaði betur eða verr. Er
þó eklci vitað, að bærinn hafi
fengið eða farið fram á noklcra
eignarnámsheimild hér hjá A1
þingi.“
Síðan segir m. a. um við-
brögð fundarmanna við mála-
leitan þessari:
„Voru fundarmenn einhuga
um, að hér væri mjög athug-
unarvert mál á ferðinni, sem
full ástæða væri til að afstýra,
að til framkvæmda kæmi, ef
þess væri kostur. Þar sem víst
má telja, að slíka vatnshækk-
un þyrfti að hefja löngu áður
en vatnið legði á hverju hausti,
gæti orðið mjög mikil hætta á
landbroti auk annarra spjalla,
og gæti enginn nraður séð fyr-
ir eða metið fyrirfram, hvar
það tjón kæmi niður, eða
hversu mikið það kynni að
verða, er tímar liðu.“
Eins og kunnugt er, reynd-
ist ótti fundarmanna árið
1945 ekki að ástæðulausu. Is-
rek á vetrum hefur þegar brot
ið niður bakka vatnsins, sem
áður voru grasi grónir, auk
alls annars tjóns, sem stíflu-
gerðin hefur valdið.
2) Fundur stjórnar Laxárvirkj-
unar og Mývetninga hinn 12.
júní 1960.
Sunnudaginn 12. júní 1960
boðaði stjórn Laxárvirkjunar
til fundar við Mývatnsósa
hina efri. Komu þar þeir, sem
bjuggu með ofanverðri Laxá,
en auk þess kornu á fundinn
nokkrir ábúendur jarða um-
hverfis Mývatn.
I fundargerðinni segir m.a.:
„Sigurður Thoroddsen
verkfræðingur tók til máls og
skýrði fyrirhugaðar fram-
kvæmdir, sem nú væru á dag-
slcrá. Þá tóku til máls nokkrir
ábúendur við Laxá og slcýrðu
sín sjónarmið og kom það
fram, að ekki mundu allir hér
um slóðir hugsa gott til þeirra
framkvæmda, og Eysteinn Sig
urðsson á Arnarvatni lýsti því
yfir, að ekki yrði gengið til
neinna samninga af hálfu land
eigenda um væntanlegar fram
kvæmdir, fyrr en gerður hefði
verið samningur um þær fram
kvæmdir, sem þegar væri búið
að gera hér á þessum slóðum.“
Til þessara samninga við
landeigendur um þegar gerð-
ar framkvæmdir gekk stjórn
Laxárvirkjunar aldrei, heldur
veifaði ráðuneytisleyfi. Að
vísu féllst hún á að fresta
framkvæmdum við Miðkvísl
um eitt til tvö ár til að fá úr
því skorið, hvort hennar væri
þörf. Síðar var þessari frestun
hafnað af hálfu verkfræðings
hennar, og þá voru fram-
kvæmdir hafnar.
3) Fundargerðarbók hrepps-
nefndar Skútustaðahrepps.
í gerðarbók hreppsnefndar
Skútustaðahrepps segir m. a.
frá sveitarstjórnarfundi, sem
haldinn var hinn 15. júlí 1960.
Þar segir í gerðarbókinni, að
lagt hafi' verið fram bréf frá
ábúendum á Arnarvatni og
Geirastöðum, þar scm farið er
fram á, að hreppsnefndin taki
að sér sókn og vörn fyrir
þeirra hönd, svo og annarra
sveitarmanna, í þeim ágrein-
ingsmá'um, sem risið hafa út
af mannvirkjagerð og fyrirætl-
unum stjórnar Laxárvirkjunar
í Laxá og kvíslum hcnnar. —
Samb''kkti hreppsnefndin að
taka málið að sér fyrir ábúend
ur.
4j S*;ó n Laxárvirkúmar fékk
ráðu"'"*;s!eyfið með því að
fceita fc'ekk«ngum.
Þá se"'r í gerðnrbókinni, að
lesið h"fi verið upn brcf
stjóm'"- i "xárvirkjunar, dags.
12. iúM 1960. Bréfinu fylgdi
leyfi rn forkumálaráðherra,
dags. 5. íúlí 1960. har sem Lax
árvirk1'”" v^r he’mi'"ð að gera
stíflu : M=ðkvísl on tvo hliðar-
farvc'ri S"ðstukvíslar. Kom
bar fmm "ð st'órn I.axárvirkj-
unar h’"r«ði beiðni sína á því,
að samningar hefðu ekki náðst
við landeigendur um leyfi til
þessara frainkvæmda.
Þá seqir í gerðarbók hrepps-
nefndarinnar orðrétt:
„Samkvæmt framkomnum
upplýsingum hlýtur hrepps-
nefndin að líta svo á. að fram
bornar ástæður fyrir leyfis-
beiðni bessari séu blekkingar
einar, því að um samninga-
gerð um stíflur í Miðkvísl stóð
elcki á öðru en. að stjórn Lax-
árvirkjunar fullnægði áður
fram'öeðum bótakröfum vegna
beirra aðgerða, sem undanfar-
ið hafa verið framkvænidar í
Syðstukvísl án alls leyfis eða
umtals. Þessum kröfum hefur
stjórnin aldrei formlega svar-
að, en í munnlegu viðtali tal-
ið þær sanngjarnar.
Um mannvirkjagerð 2 — 3
að ofan ístíflur í tvo hliðarfar-
vegi Syðstukvíslar og lagfær-
ing árfarvegs móts við Geld-
ingaey) hefur aldrei verið tal-
að við landeigendur, svo þar
er sízt hægt að vitna til, að
samningar hafi ekki náðst. En
öll þessi atriði falla undir á-
kvæði, sem 144. gr. vatnalaga
tiltekur, að leita þurfi umsagn
ar landeigenda um, áður en
ráðherra veitir leyfi til að-
gerða.“
Þetta voru orð gerðarbókar
hreppsnefndar Skútustaða-
hrepps frá fundi hinn 15. júlí/
1960.