Faxi - 01.12.1980, Page 30

Nokkur orð um Hvalsneskirkju
Gisli Guömundsson á
Hvalsnesi flutti þessi orö viö
messu i Hvalsneskirkju, 23.
september 1973. Var hann
allra manna fróöastur um
sögu Hvalsneskirkju. Er
þessi grein birt meö leyfi ætt-
ingja:
Fyrstu skráðu heimildirum
kirkju á Hvalsnesi eru þær,
er Oddgeir biskup Þorsteins-
son vígði hér nýja kirkju árið
1370 og setti henni máldaga.
Þó mætti ráða af því hvað
mikið er talið upp í máldag-
anum af kirkjulegum mun-
um í eigu kirkjunnar, að líkur
séu til að hér hafi verið kirkja
um all langa tið áður, jafnvel
síðan snemma í kristni, og í
prestatali sr. Sveins Níels-
sonar er nafngreindur prest-
ur, sem líklegt er talið að hafi
verið hér um 1300. Þó skortir
þar um nánari heimildir.
Einnig má geta þess, að um
1200 á Hvalsnes rekaítak á
Stafnesi, og liggur nærri að
álykta að það sé til orðið í
sambandi við kirkjuna.
Að kirkjan hefur verið
byggð hér í upphafi mun vera
vegna þess, að þá og um
langa tíð síðan, eða jafnvel
allt fram yfir síðustu alda-
mót, var fjölmennara hér
suður á nesinu en á innan-
verðu nesinu, t.d. á einokun-
artímanum meðan konungs-
útgerðin stóð í blóma, var
Stafnes (sem er hér í næsta
nágrenni), talin ein stærsta
verstöð landsins.
Ekki var æfinlega pretsset-
urá Hvalsnesi, heldurbjuggu
prestarnir á ýmsum býlum
hér í hverfinu. Hefurþávænt-
anlega hvílt sú kvöð á Hvals-
nesbóndanum hverju sinni,
að sjá um að kirkjan væri í
nothæfu ástandi.
Árið 1799 brotnaði kirkjan
niður í ofsaveðri því, sem tók
af kaupstaöinn á Básend-
um, og síðan er kallað Bás-
endaveður, og var ekki
byggð upp aftur. Þá voru
annexíur frá Hvalsnesi Njarð-
vík og Kirkjuvogur. Hér var
því ónothæf kirkja, og stóð
svo til ársins 1811, að Hvals-
nesprestakall var lagt niður
skv. konungsbréfi þar um, og
því skipt þannig að Hvalsnes-
og Kirkjuvogssóknir voru
lagðar til Útskála, en Njarð-
vík til Kálfatjarnar. Nokkru
síðar voru leifar kirkjunnar
rifnar.
Árið 1820ersvokirkjareist
hér á ný, og stóð fyrir því
verki þáverandi bóndi hér,
Tómas Jónsson, og var sú
kirkja vígð 23. sept. 1821.
Árið 1864 er Ketill Ketilsson í
Kotvogi í Höfnum, orðinn
eigandi jarðarinnar, en það
ár byqgir hann nýja kirkju hér
á Hvalsnesi, og enn á árun-
um 1886-87 byggir Ketill
kirkju þá úr tilhöggnum
steini, sem er hér nú, og enn í
dag er hið veglegasta hús,
hún var vígð á jóladag árið
1887 af þáverandi sóknar-
presti, sr. Jens Pálssyni, í
umboði biskups.
Um presta í Hvelsness-
prestakalli er ekki hægt að
segja margt í þessu stutta
máli, en þeir voru ærið mis-
jafnir eins og verða vill. Þó
verða hér nokkur mörk, aö
því er okkur nútíðarmönnum
finnst.
Árið 1644 er Hallgrímur
Pétursson vígður prestur til
Hvalsnessþinga, og var hann
hér til ársins 1651 er hann
fékk veitingu fyrir Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd. Hann
mun hafa búið hér á Hvals-
nesi. Ekki eru til minjar um
veru Hallgríms hér. Þó er til
legsteinn, skemmdur nokk-
uð, sem hann setti Steinunni
dóttursinni, og varðveitturer
í kirkjunni eftir að hann
fannst árið 1964. Þess má
geta að síðasti prestur á
Hvalsnesi, sr. Eiríkur Guð-
mundsson, var fyrsti prestur
sem hlaut vígslu í nýbyggðri
Dómkirkju Reykjavíkur, hinn
13. nóv. 1796, en hún hafði
verið vígð viku fyrr. Þess má
einnig geta til gamans, að
einn af Hvalsnessprestum,
Eiríkur Bjarnason að nafni,
eftirlét löndum sínum meðal
annars þýðingu á hinu þjóð-
kunna Ijóði, ,,Gamli Nói."
Gisli Gufimundsson
Langflestir munir sem í
kirkjunni eru, eru gjafir frá
sóknarbörnum. Margt af því
fólki hefur nú, eins og nærri
má geta, safnast til feðra
sinna, en sumt hefur flust
burtu, og eru þá gjafirnar
gjarnan til minningar um
látna ástvini. Því miöur er
ekki hægt í þessum fáu
orðum að telja upp nöfn
hinna fjölmörgu gefenda,
enda mörgum gjöfum fylgir
ósk um að nafns sé ekki
getið. Samt vona ég að mér
fyrirgefist, þó hér sé minnst
hins fagurlega gerða hökuls,
sem unninn er af listakon-
unni frú Unni Ólafsdóttur og
gefinn kirkjunni af henni og
manni hennar, Óla fsakssyni,
en frú Unnur er dótturdóttir
Ketils Ketilssonar, þess er
kirkjuna reisti. Einnig gáfu
þau hjón glugga þann er
prýðir bogann yfir kirkjudyr-
um.
Gamla muni á kirkjan ekki
eldri en frá því hún varendur-
reist 1820, en frá þeim tímaer
klukka í turni, sem á er skráð
nafn og heimilisfang Tómas-
ar Jónssonar á Hvalsnesi
ásamt ártalinu 1820, einnig
er til silfurkaleikur og korp-
óraldúkur frá sama tíma.
Það var mjög sterk trú sjó-
manna alla tíð meðan opnum
skipum var fleytt úr vör á
Hvalsnesi, að ef sjór brimaði
meðan skip voru í róðri svo
að tvísýnt yrði um lendingu,
þá væri hjálparráð að opna
kirkjuna og mundi þá sjó
lægja, en kirkjudyrnar snúa
beint móti svonefndu Hvals-
nesssundi, og menn þekkti
ég sem töldu sig hafa örugga
reynslu af þessu.
Að lokum skal þess getið,
að bæði fyrrverandi og nú-
verandi sóknarfólk minnist
kirkju sinnar með hlýjum hug
við ýmis tækifæri. Það sýna
meðal annars hinar mörgu
og stóru gjafir, sem kirkjunni
eru alltaf að berast, og eru
áheit þar ekki smár hluti.
Þökk sé þeim öllum.
krðninn
Frá 15-30 tonna lyftigeta, í allar hugsanlegar
hífingar, steypu og landanir.
Símar Kranans er 1803.
Símar Kranamanna:
Pétur Jóhannsson - 2656
Sigurgísli Ketilsson - 3247
Nú fer að styttast í snjóinn
og hálkuna.
Negld snjódekk í úrvali.
Endurneglum notuð dekk.
Hjólbarðaverkstæðið sf.
Hafnargötu 89 - Keflavfk - Simi 1713
FAXI - 194