Faxi - 01.12.1980, Side 78

Björtt Þorsteinsson sagnfr.:
Básendaorustan
1532
„Festarhringur“ viö Básendaliöfn, jámbolti meö hring, sem skip voru bundin við.
Þann 11. marz 1532 hélt all-
stórt kaupskip úr höfn í Ilam-
horg. Þetta var rammbyggt skip
og skipshöfnin, um 30 manns, al-
vopnuð byssum, sverðum, lás-
bogum og öxum. Undir þiljum
voru fimm fallbyssur fólgnar,
þungir hólkar með víðum hlaup-
um. ÖIl útgerð skipsins gaf til
kynna, að þær stundir kæmu,
þegar hauskúpumerkið væri
dregið að hún og beinagrindin
með rýtinginn og rommglasið á
iofti hlykkjaðist á þöndu stór-
segli yfir morðóðum sjóræningj-
um á stórum rosabullum með
reifuð höfuð. En skipið hélt ekki
venjulega leið sjóræningjasagna
og vikinga, sigldi ekki í suður og
vestur til þess að ræna gulli og
gimsteinum nýfundinna landa,
heldur hjó það bárur Norður-
sjávar og stefndi á leiðarstjörnu.
En e. t. v. var gulls einnig að
leita í þeirri átt, jafnvel örugg-
tra guMs, en þess, sem reyfarar
greina frá.
Hafið er vorúfið að þessu
sinni, átt óstöðug og vindar
snarpir. Áhöfn Hamborgarfars-
nis liggur auðsæilega allmikið á.
\ ikum saman ann hún sér ekki
hvíldar, en siglir og beitir ósleiti-
li?ga, og skipið þokast norður og
vestur yfir Atlantshaf. Vörður
stendur stöðugt í körfunni á
stórsiglunni og gefur nákvæma
skýrslu um skipaferðir. En ekk-
ert ber til tíðinda. Englendingar
virðast liggja enn í heimahöfn-
um, þeir eru ekki lagðir í „sjó-
ferðina löngu“ að þessu sinni,
nema nokkrar skútur, sem eru
komnar á miðin undan Færeyj-
um. E. t. v. ætla þær ekki lengra.
Hansafarið siglir djúpt undan
eyjunum, og skipstjórinn, Ludt-
kin Smith, kaupmaður í Ham-
borg fer sjálfur upp i stórsiglu-
körfuna og tekur mið, þegar þær
hverfa í sæ.
Ludtkin Smith er maður um
fertugt. Hann hafði nokkrum
sinnum verið kaupmaður á Is-
líindsförum, en þetta er í fyrsta
íiinn, að hann er skipstjóri og
foringi leiðangurs norður til eyj-
nrinnar. Áður en hann lét úr
höfn í Hamborg, hét hann ráð-
herra í borginni að vinna íslenzka
höfn úr höndum Englendinga og
drepa hvern þann, sem reyndi að
hindra það áform sitt. Menn vé-
fengdu ekki, að hann hefði full-
an hug á því að standa við heit-
ið, en hingað til höfðu Englend-
ingar vcrið aðsópsmiklir á ís-
landsmiðum og Þjóðverjum
þungir í skauti.
Fyrir tæplega hálfri öld hafði
frændi Ludtkins Smiths siglt
þessa sömu leið og lent í Hafnar-
lirði á Islandi kvöldið fyrir allra-
postulamessu eða 1. maí. Við
Straum, sunnan fjarðarins, lá
skipið Vighe frá Lundúnum. Um
nóttina vígbjóst skipshöfnin,
létti akkerum og sigldi til Hafn-
arfjarðar. I moi-gunsáriðgreiddu
Englendingar aðför að Hansa-
mönnum óviðbúnum, skutu
nokkra til ólífis, en tóku skipið
herskildi. Þeir ráku skipstjórann,
I.udtkin Steen, og nokkra Þjóð-
verja með honum í skipsbátinn,
en héldu 11 af áhöfninni um borð
og sigldu með feng sinn til Ir-
lands. Þar lentu þeir í Galway
cg seldu skipið, farm þess og
fangana 11 nafngreindum írum.
Kröfum og kærum fyrir þetta
Sjórán og mansal hafði ekki ver-
ið sinnt til þessa. Enn þá var
veröldin lítið breytt og þræla-
markaðir á brezku eyjunum.
Vopnabúnaður Hamborgarfars-
ins var því ekki ástæðulaus.
Árið 1511 höfðu Englendingar
tekið Hamborgarfar við Island
og farið með það og áhöfn þess
til Húllar, en þaðan slapp skip-
stjórinn með miklum ævintýrum;
hitt skipið tóku þeir í hafi.
Árið 1514 tóku þrjú ensk her-
skip Hamborgarfar í hafi á leið
1 il Islands, særðu skipstjórann
og vörpuðu honum lifandi fyrir
norð, og drápu nokkra af áhöfn-
ínni. Með skipið fóru þeir til
Newcastle og héldu því í tvo
mánuði. Að þeim tíma liðnum
réðust Englendingar um borð í
skipið, tóku stýrimann og hjuggu
hann í stykki og vörpuðu þeim
útbyrðis, einnig hálshjuggu þeir
tvo háseta, en særðu 5 hættulega
' ryskingum, sem urðu við of-
beldisverkin. Þannig voru 15 af
áhöfn skipsins drepnir, þegar
bví var skilað að lokum með
nokkrum hluta farmsins.
Árið 1528 réðust 7 ensk skip
á Hamborgarfar í höfninni að
Rifi við Snæfellsnes, og tóku úr
því öll vopn, byssur, púður og
matvæli og meginhlutann af
farmi þess. — Ári síðar réðst
Englendingurinn Jón Willers frá
Lynn á Hamborgarfar norður í
Eyjafirði og sökkti því í hafið
með 36 manna áhöfn.
Að lokum birtast hvítar jökul-
bungur yzt við sjóndeildarhring
i norðri, og blásvört háfjöll
teygja sig upp fyrir hafsbrún
hvert af öðru. Island rís úr hafi
í grárri vormorgunskímu, kald-
ranalegt en heillandi. Sjómenn
töldu, að fjöll þess byggju yfir
geigvænum töframætti,þau væru
svo segulmögnuð, að þau soguðu
skip upp að hafnlausum söndum
og brytu þau í spón með því að
draga að sér nagla úr byrðingum
þeirra. Árlega fórust hér skip
með ströndum fram, en samt sem
áður hættu menn aldrei að sigla
til íslands, ef þá hafði einu sinni
borið þangað. I heima byggðum
þeirra lék það ekki á tveimur
tungum, að Islandsfarar yrðu
fyrir gerningum; þar bjuggu
seiðkonur í fjöllum.
Hamborgarfarið hélt djúpt
undan Vestmannaeyjum og
stefndi fyrir Reykjanes. Nokkr-
ar enskar duggur voru á leið inn
til eyjanna, annars voru engin
skip sjáanleg. Skipshöfnin hafði
unnið kappsiglinguna tii Islands
að þessu sinni og gat valið sér
verzlunarhöfn samkvæmt því á-
kvæði íslenzkra laga, að sá á
höfn, sem fyrstur lendir þar að
vorinu. Á laugardagskvöldið fyr-
r páska hélt skipið að lokum inn
á lónið að Básendum við Stafnes.
Höfnin að Básendum er langt
og mjótt lón eða gjögur, sem
skerst vestan í Romshvalanes
pjnnanvert. Siglingaleið inn á
lónið er alllöng og tæp milli
skerja, en fyrir innan er útfiri
og þröng lega. Hér var því einu
skipi gott að verjast.
Fyrir sunnan Básenda skerast
svipaðir básar inn í nesið eins og
Kerlingarbás, Kirkjuvogsbás og
Blasíubás og Þórshöfn. Frá sum-
um þessum stöðum var dálítið út-
ræði, og Básendar urðu verzlun-
arstaður Erglendinga á 15. öld,
cn Hamborgarar náðu höfninni
sum árin seint á öldinni. Verzl-
unarbúðir voru norðan hafnar-
innar, og þar lagði LudtkinSmith
skipi sínu við fjögur akkeri og
lét binda landfestar eftir því sem
menn kunnu bezt.
Daginn eftir voru heilagir
páskar og guðsþjónustur í kirkj-
im að Hvalsnesi og Kirkjuvogi,
cn menn Ludtkins Smiths unnu
að því að skipa upp vörum og
búa um skipið á legunni, en gerðu
sér síðan glaðan dag. Þegar leið
á daginn, sáu þeir, að skip kom
af hafi og stefndi til Básenda.
I eir tygjuðust þegar til varnar,
ef óvinir væru á ferð, en komu-
menn felldu segl og vörpuðu akk-
erum fyrir utanhöfnina.Skömmu
síðar var báti róið frá skipinu að
Hamborgarfarinu, en á honum
var enskur kaupmaður að nafni
Thomas Haerlack, auk stýri-
manns. Þeir Ludtkin tóku þeim
iélögum vel og glöddu þá með
mat og góðum bjór. Þeir fréttu,
að hér var komið skipið Anna
frá Harwich í Englandi, um 120
lestir að stærð og með um 80
nanna áhöfn. Englendingar
höfðu lagt úr höfn þann 15. marz
og hreppt mjög hagstætt veður
Þeir báðu leyfis, að mega leggj-
ast á höfnina, en þeirri málaleit-
an tók Ludtkin Smith þunglega.
Hann bað þá félaga að skila aft-
ur til manna sinna, að þeim væri
ráðlegast að leita sér annarrar
hafnar, því að skip þeirra væri
svo stórt, að nægur fiskur yrði
ekki fáanlegur í bæði skipin að
Básendum. Hann benti þeim á,
að allar hafnir við Island stæðu
opnar hverjum sem vildi, og væru
rjálsir verzlunarstaðir þeim,
sem þangað kæmu fyrstir að vor-
inu. Samkvæmt þeirri hefð sagð-
jst Ludtkin eiga einkarétt til
Básendahafnar að þessu sinni,
en þar að auki hefði hann heitið
Hinriki nokkrum Berndes, kaup-
Bátalega og núverandi viti á Stafnesi.
FAXI - 242