Vísbending - 26.10.2007, Page 3

V í s b e n d i n g • 4 1 . t b l . 2 0 0 7 3
að styrkjast og verðbólga að hjaðna. Það
er svo sérstaklega árið 2005 sem krónan
styrktist verulega vegna mikils innstreym­
is erlend­s fjármagns en hefur í annan tíma
verið á svipu róli og sænska krónan og end­­
ar í nánd­ við sænska og norska krónu, sbr.
mynd­ 1. Það er pund­ið sem hefur veikst
gagnvart evru en það hafði reynd­ar styrkst
gagnvart henni áður.
Verðbólgumark­mið
Hinn 27. mars 2001 lýstu Seðlabankinn
og ríkisstjórnin því yfir að tekið yrði upp
verðbólgumarkmið í stað gengismark­
miðs. Á heimasíðu Seðlabankans segir:
„Meginmarkmið Seðlabankans er
stöðugt verðlag, skilgreint sem hækkun
neysluverðs um 21/2% á tólf mánuðum.
Stefnt er að því að verðbólgan verði að
jafnaði sem næst verðbólgumarkmiðinu.
Víki hún meira en 11/2 prósentu í hvora
átt ber Seðlabankanum að gera ríkisstjórn­
inni opinberlega grein fyrir ástæðum þess
og leiðum til úrbóta.
Helsta tæki Seðlabankans til að ná verð­
bólgumarkmiðinu eru vextir í end­urhverf­
um viðskiptum bankans við lánastofnanir.
Telji bankinn ástæðu til getur hann einnig
átt viðskipti á millibankamarkaði með
gjald­eyri í því augnamiði að hafa áhrif á
gengi krónunnar og þar með verðlag.“
Eftir verðbólgustífluna sem brast árið
2001 þegar gefist var upp á gengisstefn­
Framhald á bls. 4
unni tókst að ná verðbólgunni niður á ár­
unum 2002­2004. Vísitala neysluverðs var
mestallan tímann und­ir markmiði Seðla­
bankans þessi ár. Síðan um mitt ár 2004
hefur verðbólgan verið meiri en 2,5% og
stund­um vel það. Athyglisvert er að þetta á
einnig við um árið 2005 þegar krónan var
sem hæst skráð og lágt innflutningsverð
hélt aftur af hækkun vísitölunnar. Þetta
má skýra með mikilli hækkun húsnæðis­
verðs. Samræmd­ vísitala neysluverðs milli
land­a segir hins vegar aðra sögu á 3. mynd­
en hún er án húsnæðisliðarins. Þá er verð­
bólgan í lágmarki á Ísland­i og minni en í
viðskiptalönd­unum. Hún gýs svo upp á ný
upp úr miðju ári 2005 en er nú komin í
svipað horf og í viðskiptalönd­unum.
Þótt verðbólga hafi á stund­um verið
meiri en í viðskiptalönd­unum frá því að
verðbólgumarkmið var innleitt hefur það
án efa hald­ið verðbólgunni í skefjum og
skapað aga í hagstjórn á Ísland­i. Mikil er­
lend­ fjárfesting hefur hins vegar gert Seðla­
bankanum erfitt fyrir og viðskiptabankarn­
ir hafa verið honum óþægur ljár í þúfu á
húsnæðismarkaðnum. Því hafa hækkanir
hans á stýrivöxtum á tíðum verið bitlausar.
Verðbólga, vextir
og hagvöxtur
Ríki sjá síður ástæðu til náinnar samvinnu
á sviði efnahagsmála þegar vel árar. Flestar
aðild­arumsóknir að ESB hafa komið frá
lönd­um þegar hagvöxtur þeirra
hefur verið talsvert und­ir með­
altali ESB árið áður eða um
árabil. Það hefur sýnt sig í skoð­
anakönnunum hér á land­i að
stuðningur við aðild­arumsókn
er hvað mestur þegar krónan er
veikust. Reynd­ar er það svo að
smáþjóðir í Evrópu hafa spjarað
sig vel hvort sem þær eru innan
eða utan ESB eða myntband­a­
lagsins, sbr. meðfylgjand­i töflu.
Hagvöxturinn eykst að jafn­
aði í öllum lönd­unum á tímabilinu 1995­
1999 samanborið við 1991­1994 nema í
Noregi þar sem hann er eilítið minni. Árin
2001­2004 er það hins vegar einungis á
Ísland­i sem hagvöxturinn eykst frá fyrra
tímabili. Hann er þó eftir sem áður meiri á
Írland­i en á Ísland­i.
Verðbólga hefur verið meiri og vext­
ir hærri á Ísland­i en í samanburðarlönd­­
unum. Þessar hagstærðir stand­ast ekki
Maastricht­skilyrðin svonefnd­u. Þetta er
fylgifiskur þess að vera með eigin gjald­mið­
il í litlu og viðkvæmu hagkerfi.
Hvað gerðist ef vextir hér á land­i yrðu
lækkaðir til móts við evruvexti? Þetta getur
ekki gerst í einni svipan því að afleiðing­
in yrði gengislækkun, verðbólga og kjara­
rýrnun. Sé miðað við að jafnvægisgengi
krónunnar til lengd­ar mynd­ist þegar við­
skipti við útlönd­ eru hallalaus er krónan
of hátt skráð þegar þetta er ritað. Þó er
hún sterkari en ella vegna hárra vaxta. Því
mætti segja að krónunni sé hald­ið sterkri á
vaxtalyfjum. Verðbólgan er yfir markmiði
Seðlabankans um 2,5 % en er þó hald­ið í
skefjum með háum vöxtum. Aðlögunin að
lægri vöxtum verður taka langan tíma með
því að d­raga úr útgjöld­um og innflutningi
en auka framleiðni og sparnað. Líklegast er
að þetta gerist í kjölfar óvænts afturkipps í
heimsbúskapnum sem skolaði hér á land­.
Hvenær verður
ESB á dagsk­rá?
Aðild­ að ESB og EMU er ekki á d­agskrá
stjórnmálamanna eins og er. Eitthvað sér­
stakt virðist þurfa að koma til. Hvað gæti
það verið?
1. Þorskurinn hverfur.
2. Norðmenn ganga í ESB.
3. Íslend­ingar verða utangátta.
Þótt mikilvægi sjávarútvegs í þjóðarbú­
skapnum fari minnkand­i og fjármagns­
þjónustu vaxand­i er sjávarútvegur enn
Heimild: Seðlabanki Íslands.
3. mynd. Verðbólga á Íslandi og í viðskiptalöndunum.
Samræmd vísitala neysluverðs
Þótt verðbólga hafi á stundum verið meiri en í viðskiptalöndunum frá því að
verðbólgumarkmið var innleitt hefur það án efa haldi ver bólgunni í skefjum og skapað
aga í hagstjórn á Íslandi. Mikil erlend fjárfesting hefur hins vegar gert Seðlabankanum
erfitt fyrir og viðskiptabankarnir hafa verið honum óþægur ljár í þúfu á
húsnæðis arkaðnum. Því hafa hækkanir hans á stýrivöxtum á tíðum verið bitlausar.
Verðbólga, vextir og hagvöxtur
Ríki sjá síður ástæðu til náinnar samvinnu á sviði efnahagsmála þegar vel árar. Flestar
aðildarumsóknir að ESB hafa komið frá löndum þegar hagvöxtur þeirra hefur verið
talsvert undir meðaltali ESB árið áður eða um árabil. Það hefur sýnt sig í
skoðanakönnunum hér á landi að stuðningur við aðildarumsókn er hvað mestur þegar
krónan er veikust. Reyndar er það svo að smáþjóðir í Evrópu hafa spjarað sig vel hvort
sem þær eru innan eða utan ESB eða myntbandalagsins, sbr. meðfylgjandi töflu.
Hagvöxturinn eykst að jafnaði í öllum löndunum á tímabilinu 1995–1999 samanborið við
1991–1994 nema í Noregi þar sem hann er eilítiðminni. Árin 2001–2004 er það hins
vegar einungis á Íslandi sem hagvöxturinn eykst frá fyrra tímabili. Hann er þó eftir sem
áður meiri á Írlandi en á Ísland .
Mynd 3. Verðbólga á íslandi og í viðskiptalöndunum
Heimild: Seðlabanki Íslands.Heimild: Seðlabanki Íslands.
2. mynd. Verðbólga og markmið
Árangurinn sést á 2. og 3. mynd.
Eftir verðbólgustífluna sem brast árið 2001 þegar gefist var upp á gengisstefnunni tókst
að ná verðbólgunni niður á árunum 2002–2004. Vísitala neysluverðs var mestallan
tímann undir markmiði Seðlabankans þessi ár. Síðan um mitt ár 2004 hefur verðbólgan
verið meiri en 2,5% og stundum vel það. Athyglisvert er að þetta á einnig við um árið
2005 þegar krónan var em hæst skráð og lágt i nflutningsverð hélt aftur af hækkun
vísitölunnar. Þetta má skýra með mikilli hækkun húsnæðisverðs. Samræmd vísitala
neysluverðs milli landa sýnir hins vegar aðra sögu á 3. mynd en hún er án
húsnæðisliðarins. Þá er ver bólgan í lágmarki á Íslandi og minni en í viðskiptalöndunum.
Hún gýs svo upp á ný upp úr miðju ári 2005 en er nú komin í svipað horf og í
viðskiptalöndunum.
Mynd 2. Verðbólga og markmið
eimild: Seðlabanki Íslands.
Hagvöxtur (5 ára óvegin meðaltöl)
Heimild: OECD.
1990-1994 1995-1999 2000-2004
Ís­land 0,7 3,8 4,2
Ír­land 4,4 9,6 5,2
Finnland - 1,3 4,7 2,5
Nor­eg­ur­ 3,5 3,4 2,0
Danmör­k 1,6 2,6 1,3
Lúx­embor­g­ 4,5 5,2 2,9*
* 2001-2003.