Vísbending - 17.10.2008, Blaðsíða 1

17. október 2008
39. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1 4Ein aðalorsök krepp-unnar nú er að traust
á fjármálastofnunum
heimsins er þorrið.
Þrátt fyrir að framundan
virðist þrengingar verða
menn líklega ekki
óhamingjusamari.
Paul Krugman vann
Nóbelsverðlaun í hagfræði
fyrir kenningar um
milliríkjaverslun.
Enginn stjórnmálamaður
studdi útrásarvíkingana
jafn dyggilega og Ólafur
Ragnar Grímsson.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 3 9 . t b l . 2 0 0 8 1
Kreppan sem ríður yfir heims-byggðina hefur þurrkað út geysileg verðmæti. Á Íslandi
hafa menn nefnt tölur allt frá 1.200
milljörðum króna. Ferðalangur sem
hefði farið frá Íslandi í lok september
og kæmi nú aftur sæi hins vegar eflaust
engan mun. Húsin standa hér enn,
vegirnir, fjarskipti og fólk er á sínum
stað. Mörgum finnst erfitt að skilja að
svona skyldi fara nánast í einu vetfangi.
Það sem hvarf var traustið.
Hvernig traust byggist upp
Fyrir rúmu ári var hlutabréfamarkaður á
Íslandi með miklum blóma. Flestir voru
raunar á því að hlutabréfavísitölur væru
allt of hátt skráðar, en eftir um 50%
lækkun voru miklar vonir bundnar við
að markaðurinn hefði náð að leiðrétta
sig. Svo var ekki og eftir hrun bankanna
er lækkunin á vísitölunni orðin meiri en
90%. Stór hluti af tapinu er vegna þess að
traust hefur horfið. Menn leggja peninga
í banka af ýmsum sökum. Bankar greiða
vexti, það er þægilegt að þurfa ekki að
burðast með peninga með sér, í gegnum
banka er veitt greiðsluþjónusta og ekki
síst teljum við að peningar séu öruggari
í bankanum en heima hjá okkur. Allir
treysta því að bankinn greiði peningana
aftur. Þetta hefur verið svo sjálfsagt í
huga okkar að menn velta því varla fyrir
sér lengur. – Eða veltu því varla fyrir
sér þangað til fyrir nokkrum vikum.
Þá höfðu óveðursský hrannast upp yfir
bönkum bæði erlendis og hér á landi og
sparifjáreigendur fóru að verða smeykir.
Fjöldi manns kom í bankana og vildi
taka út háar fjárhæðir. Sumir tæmdu
reikningana sína. Ekki minnkuðu
áhyggjurnar við það að íslenskir bankar
gátu ekki lengur útvegað gjaldeyri og
gripu fyrst til skömmtunar og áttu loks
enga útlenda peninga eftir.
Verðmæti byggja á trausti
Afsakið óþægindin
Íslendingar eru ævareiðir vegna þess að
nú lítur út fyrir að þjóðin þurfi að axla
byrðar vegna innlánsreikninga í íslensku
bönkunum í Bretlandi. Það er skiljanlegt.
Íslensk fyrirtæki í einkaeigu stofnuðu til
þessara viðskipta og hirtu af þeim allan arð.
Almenningur stóð hjá og gat engin áhrif
haft. Forseti lýðveldisins var í hlutverki
klappstýrunnar, líklega með velþóknun
þorra almennings. Mörgum fannst mikið
til um afrek landa sinna. Enda voru þeir
þekktir erlendis sem Íslendingarnir, ekki
sem Jón Ásgeir og Björgólfur eða hverjir
sem stóðu að kaupunum hverju sinni.
Breskur almenningur, sveitarfélög,
fyrirtæki og líknarfélög lögðu peninga
inn á svonefnda Icesave reikninga. Um
þá reikninga má lesa á heimasíðunni
www.icesave.co.uk. Undir myndum af
íslenskum jöklum og fossum stendur:
Icesave: Clear difference. Á flipanum
efst á síðunni stendur: „high interest
savings account“. Það er ekki að undra
að breskum sparifjáreigendum hafi litist
vel á þessa reikninga og tengi þá Íslandi.
Umsjónarmaður síðunnar hefur hins
vegar ákveðið að setja eftirfarandi skilaboð
inn núna: We are not currently processing
any deposits or any withdrawal requests
through our Icesave internet accounts. We
apologise for any inconvenience this may
cause our customers.“ Það er nefnilega það.
Þú getur ekki tekið út af reikningnum
þínum. Afsakaðu, ef þetta veldur þér
einhverjum óþægindum. Eins og Sigurjón
Þ. Árnason, bankastjóri Landsbankans,
sagði: „Svona fór þetta og ekkert um það
að segja.“ Ætli sé hægt að strá meira salti í
sár sparifjáreigenda og skattgreiðenda?
Íslensku bankarnir hafa að undanförnu
talið sér til tekna að hafa náð inn svo
mörgum útlendum sparifjáreigendum í
viðskipti. Í skuldatryggingarálagi bankanna
kom fram að erlendir fjármálasérfræðingar
voru líka þeirrar skoðunar að þetta væri
góð fjármögnunarleið. Álagið var minnst
á Landsbankann sem hafði mestar
innistæður útlendinga en mest á Glitni sem
hafði ekki slíka reikninga. Ekki er langt
síðan Hreiðar Már Sigurðsson, bankastjóri
Kaupþings, sagði að grundvallarmunurinn
á Kaupþingi og Glitni væri að fyrrnefndi
bankinn hafði náð um 500 milljörðum
af nýjum innistæðum en sá síðarnefndi
engum.
Í lausafjárkreppu er mikilvægt að hafa
laust fé og jafnframt að skuldbindingar
bankanna gjaldfalli ekki fyrirvaralaust.
Þessu var ekki þannig varið með
fyrrnefnda innlánsreikninga. Margir
þeirra voru með litlum og jafnvel engum
binditíma. Því þurftu bankarnir alltaf
talsvert af lausu fé til þess að geta greitt
út af reikningunum ef aðstæður breyttust.
Forráðamönnum bankanna gat ekki dulist
að þessir reikningar gátu við slæmar fréttir
umbreyst í tímasprengju sem tifaði hratt
niður eins og gerðist í byrjun október.
Hvernig vinnst traustið á ný?
Mjög erfitt verkefni bíður þeirra sem
munu stýra bönkunum á næstu vikum
og mánuðum. Þeir verða að halda áfram
samskiptum við Breta, Hollendinga og
aðra sem verja hagsmuni sinna þegna.
Gordon Brown og Alistair Darling
höguðu sér vissulega heimskulega gagnvart
Íslendingum og hafa örugglega valdið
bresku fjármálalífi skaða með glannalegum
yfirlýsingum. Best hefði verið að menn
hefðu strax í upphafi komið sér saman
um að setja málin í eðlilegt samningsferli.
Traustið milli stjórnmálamanna ríkjanna
hvarf hins vegar og stundarhagsmunir
birgðu mönnum sýn. Enn gæti lausnin falist
í því að nýta eignir bankanna eins langt og
þær ná og að stjórnir landanna kæmu sér
saman um að greiða það sem á vantaði upp
að tryggingarfjárhæðinni. Þannig kæmu
2
framhald á bls. 4