Íslendingur - 08.12.1922, Blaðsíða 1

Talsími 105. Ritstjóri: Gumil. Tr. Jónsson. Aðalstræti 16.
VIII. árgangur.
Akureyri, 8. Desember 1922.
Raunveruleikinn
Hvað bændur segja um
samvinnuna og Sambandið.
Flestum mun nú löngu kunnugt
evangelíum samvinnuforkólfanna ís-
lenzku — samvinnustefnan, — eins
og formælendur hennar hafa túlk-
að hana, þar sem hún er nú orðin
einn aðalþátturinn í þjóðmálum vor-
um. Samvinnusamtökin ná hér á
landi mestmegnis til verzlunarinnar;
þau áttu að bjarga bændunum ís-
lenzku undan ánauðaroki kaup-
manna, leysa þá af skuldaklafanum
og gera þá vel megandi og sjálf-
stæða. Bændurnir áttu að verzla í
félagi, kaupa nauðsynjar og selja
framleiðsluvörur sínar. Kaupfélög-
um, sem [jannig mynduðust, var
aflað trausts með takniarkalausri
samábyrgð meðlimanna. Áhættan
átti að vera engin, alt hlaut að ganga
eins og í sögu, því þar sem að
samtök og bróðurkærleikur voru
ríkjandi öflin, gátu engar torfærur
orðið á leiðinni, sem ekki yrðu yfir-
stígnar. Og svo var »Sambandið«
stofnað sem brautryðjandi þessara
fögru hugsjóna; raunar hafði það
rækalli mikinn aukakostnað í för
með sér, og tók þess utan sjálf-
stæðið að mestu frá kaupfélögun-
um, en það átti að verða rotkylfan
á kaupmannaverzlunina, og það
varðaði mestu.
En hvernig hafa svo allar þessar
fögru hugsjónir ræzt? Eru bændur
orðnir efnalegar sjálfstæðari en þeir
voru áður en stóra sporið var stig-
ið og »Sambandið« sett á fót? Er
skuldaverzlunin úr sögunni? Oera
bændur betri og hagfeldari kaup og
sölu undir handleiðslu Sambands-
ins en áður var og eru þeir ó-
bundnari nú hjá kaupfélögunum en
þeir voru áður hjá kaupmönnunum?
Ritstj. ísl. ætlar sér ekki að svara
þessum spurningum, en láta þeim
svarað með orðum þeirra, sem bezt
þekkja til — bænda, sem vita hvar
skórinn kreppir að. — Hafa nýlega
í »Morgunblaðinu« birst tvær eftir-
tektarverðar grtinar, er þetta snerta.
Er önnur eftir »skagfirzkan kaupfé-
lagsmann« um »Verzlunárólagið«,
en þar er vikið að »hugsjónuin«
samvinnuforkólfanna og hvernig
þær hafi ræzt. Hin greinin er löng
og ítarleg og ber nafnið y,Scunvinna,
samábyrgð, sameignarstcfna«, eftir
bónda, er kallar sig »lngimundur
gamli«. Er víða komið við í grein-
inni og er hún þörf hugvekja öll-
um landslýð. Rúmsins vegna get-
um vér aðeins birt einn kafla henn-
ar og annan úr fyrnefndri grein;
svarar hann einkanlega spurningun-
um hér að framan.
Hugsjónir Sambandsins.
»Skagfirzki kaupfélagsmaðurinn«
ritar m. a. á þessa leið:
»Allar þær hugsjónir, sem Sam-
bandið setur efst á stefnuskrá sína,v
virðast hafa snúist við. Pað áttí
að verða til þess, að koma í veg
fyrir skuldaverzlun, en aldrei hafa
kaupféiagsmenn verið bundnir fast-
ara á skuldaklafann en einmitt síð-
an, og sýnist alt af herðast að þeim
viðjum. Sambandið átti að stofnast
til þess að komast hjá milliliðum,
en sannanlegt er, að oft og einatt
hefir það tekið vörur þær, sem það
hefir síðan sent kaupfélögunum, hjá
stórsölunum í Reykjavík. Og sömu-
leiðis hefir það 'þurft, þrátt fyrir
sína mörgu verzlunarerindreka, að
fá meiri og minni vöruslatta af
framleiðsluvörum félagsmanna í
hendur stórkaupmönnum ytra til
sölu, firmum, sem að þeirra dómi
eiga sér engan tilverurétt.
I staðinn fyrir að kaupmenn voru
farnir að hafa beyg af samkepni
þeirri, sem kaupfélögin voru byrj-
uð að hefja á verzlunarsviðinu, áð-
ur en Sambandið var stofnað, snýst
þetta skyndilega við. Kaupmenn
stórgræða í skjóli kaupfélaganna sök-
um hins háa vöruverðs, sem þar
er. Samkepni hjá kaupfélögunum
er ekki lengur að finna.
Verzlun kaupfélaganna er alstað-
ar viðurkend dýrasta verzlunin, sem
rekin er, og jafnframt því mishepn-
ast afurðasala félagsmanna hvað
eftir annað. Alt þetta verður þess
valdandi, að félagsmenn safna stór-
skuldum. Peir, sem einhverju geta
um þokað, hætta viðskiftum þar
hver af öðrum. Menn geta ekki
fórnað sjálfum sér fyrir tómar hug-
sjónir, sem óvíst er að nokkurn
tíma muni rætast; menn verða þó
fyrst og fremst að sjá sér borgið
með að geta lifað.«
Kúgun.
I hinni greininni stendur m. a.:
*Oft er því haldið á lofti, að þjóð
vor verði að líða tvennskonar kúg-
un, kúgun valdhafanna og kúgun
auðvaldsins. Pótt skoðanir séu
skiftar um það, hve mikið kveði og
hafi kveðið að þessari kúgun hér
á landi, þá er hitt satt, að hvort-
tveggja kúgunin kemur fyrir í heim-
inum og hvorttveggja valdinu er
misbeitt. En nú er vert að athuga
nýja hlið þessa máls. Mikill hluti
íslenzkra bænda er f kaupfélögum.
Peir eru skuldugir félögunum og
eru að auki í samábyrgðarflækju.
Kaupfélögin skulda aftur Samband-
inu. Bændur eru þannig efnalega
ósjálfstæðir, ráða ekki eignum sín-
um. Æðstu ráðin eru í höndum
þeirra, sem ráðin hafa hjá Samband-
inu. Peir fá þannig jafnmikil og
samskonar völd og auðkýfingar.
Pað er orðið auðvald í öðru formi.
Á hiun bóginn reynir samvinnu-
stefnan að komast til valda á þjóð-
málasviðinu og lítur út fyrir, að
henni takist það. Hverjir fá þá
völdin? Peir, sem mestu ráða í
samvinnuflokknum, fá þar mest
völdin, og það eru hinir sömu, sem
hafa fjárhagsvöldin ljóst eða leynt.
Par er þá til orðið vald í þjóðfé-
laginu, sem einnig getur orðið kúg-
unarvald. Pessir nýju valdhafar
hafa nú hvorttveggja kúgunarvopnið
í höndum, hið pólitiska valdið og
auðvaldið. Meðan við góða og
drenglynda menn er að eiga, getur
alt farið vel, en ef slungnir mis-
endismenn fá slíkt alvæpni í hend-
ur, þá getur farið svo, að bændum
fari að þykja þröngt fyrir dyrum.«
ca
Sannanir
,,Verkamannsinsrt.
Ritstj. íslendings krafðist þess fyrir
nokkru síðan, að ritstj. »Verkamanns-
ins« færði sannanir fyrir þeim stað-
hæfingum sínum: »að veiðiskipin hafi
ekki getað gengið reglulega til veiða
um há-aflatímann vegna drykkjuskap-
ar skipshafnanna, og að það hafi verið
daglegir viðburðir í sumar, að hóp-
ar ölvaðra manna hafi slagað um
götur kaupstaðanna með ópum og
óspektum.«
í síðasta »Vm.« leitast svo ritstj.
við að sanna inál sitt en tekst vand-
ræðalega. — Jú, það á að hafa ver-
ið á Hjalteyri, að drykkjuskapur
skipshafnanna hafi verið svo mikill
að skipin teptust frá veiðum. Rit-
stjórinn var þar sjálfur um síldar-
tímann og almannarómurinn bar
honum sögurnar. Pað er sönrtunin
í málinu. Ritstj. ísl. hefir nú leitað
umsagnar valinkunns Hjalteyrings
um þetla atriði og fullyrðir hann, að
frásögn »Vm.« sé tilhæfulaus, og
að almannarómurinn hafi ekki flutt
neinar slíkar sögur í sín eyru.
Hinni staðhæfingunni hleypur rit-
stjórinu frá, hún er svo bersýni-
legar öfgar, að hann treystir sér
51. tölubl.
ekki að standa við hana lengur. í
stað þess að hann sagði það áður
í blaðinu: »daglega viðburði í sum-
ar, að hópar ölvaðra manna hefðu
slagað um göturnar með ópum og
óspektum«, lætur hann nú þá að-
eins hafa »slagað«, og ekki daglega,
heldur svona öðru hvoru. Ritstj.
ísl. hefir aldrei neitað því, að menn
hafi sést hér á götunum ölvaðir,
en að það hafi verið daglegir við-
burðir, því hefir hann neitað. Var
hann.hér á staðnum í alt sumaren
ritstjóri »Vm.« ekki, og þarf því
ekki að byggja á annara sögusögn
sem hann, og þessutan munu sögu-
menn ritstj. »Vm«. vera úr flokki
þeirra manna sem tamt er að sjá
ofsjónir.
Pá gerist ritstjórinn furðu djarfur
í lok greinar sinnar, er hann ber
það á viðskiftanefnd Alþingis »að
hún hafi ekki vílað fyrir sér að fara
með staðleysur,« er hún gaf þá yfir-
lýsingu að fyrv. stjórn hefði gengið
eins langt í samningsumleitunum
við Spánv. og gerlegt var. Öll nefnd-
in kvað upp einróma dóm að svo
hefði verið, og nefndina skipuðu
margir einlægustu bannmenn þings-
ins, og öll skjöl málsins hafði hún
fyrir sér. Og ósvífni er það í meira
lagi hjá ritstjóranum að bera það á
fyrv. forsætisráðherra Jón Magnús-
son, að hann hafi lofað Spánverjum
því að bannlöginn skyldu afnumin
á síðasta þingi, og vitna í þingræð-
ur að svo hafi verið. Aðdróttanin
er með öllu tilhæfulaus.
Pað er skjallega sannað og sýnt,
að eftir marg ítrekaðar neitanir gekk
fyrv. stjórn loksins inná, 31. Júlí f.
á., að leggja fyrir Alþingi frv.
um breytingu bannlaganna, að
því er snertir vín undir 21%
áfengis, með þeim skilmálum að
frestur fengist hjá Spánverjum
utn tollhækkun fisksins þar til
þing kæmi saman árið eftir og tæki
ákvörðun í málinu. Önnur loforð
gaf Jón Magnússon ekki Spánverj-
um. Að hann hafi því lofað þeim
að bannlögiri skyldu afnumin eru
hrein og bein ósannindi, og öllum
heilvita mönnum ætti að vera það
Ijóst, að það er sitt hvað, að lofa
að leggja fyrir þingið frumvarp um
vissar undanþágur frá lögum, eða
loforð um að afnema þau alveg.
Ritstj. vitnar í þingræðurnar máli
sítiu til sönnunar. Sá einasti þing-
maður, sem vítti fyrv. stjórn fyrir
aðgerðir hennar í inálinu var alþýðu-
fulltrúinn Jón Baldvinsson, og þó
lýsti hann því jafnfranit yfir að sér
væru ekki kunnir málavextir. Hann
segir: