Tímarit Tónlistarfélagsins - 01.02.1938, Blaðsíða 8

Tímarit Tónlistarfélagsins
í sálmasymfóníu Beethovens eru dæmi um það, sem ég hér
á viö. Hérmeö náum við loks lokaatriðinu í skýringu vorri,
því atriði, sem varðar hið þýðingarmikla form.
Gildi tónlistarforms samsvarar því sem listrýnendur
kalla „línu“ í málverkinu. Með því er þó ekki átt við línu
sem ákveður einhvern hlut eða sem hægt er að álykta
einhvern hlut af — eins og heimskupör fúturistanna, sem
mála auga á léreftið og biðja áhorfanda að hugsa sér það,
sem á vantar af líkamanum út frá þessu lítilfjörlega upp-
hafi —, heldur er átt við línu sem felur í sér innri tilgang,
sem á sitt eigið lögmál, og fylgir eigin fegurðarreglum.
En hieðan málarinn verður í senn að hugsa um sanna
túlkun og fegurðargildi málverksins, getur tónskáldið
óskipt helgað sig forminu. í báðum listamönnunum verður
þó að gera ráð fyrir óblandinni sköpunarhvöt með öllum
þeim þrótti tilfinninga og anda sem í því felst.
En gæddur þessum krafti hefir málarinn umhverfj
sitt að túlka, en tónskáldið ekki, hann er yfir því.
Tökum dæmi úr skáldskapnum. Sérhver lína í fögru
ljóði, hefir — burt séð frá frásagnar- eða hugsanagildi
þess — sína eigin hrynjandi, sinn sérstaka hljóðblæ og
sérstöku byggingu, og eigin orðaval. Hugsum oss að merk-
ing þess hafi ekki legið í orðunum sjálfum, heldur hafi
þau verið táknræn, þá myndi ljóðlínan ekki vera skáld-
skapur, heldur tónlist. Þegar Shakespeare segir: „In cradle
of the rude, inperious surge“, hugsum vér í senn um tvo
hluti, fegurð framsetningarinnar og tign þess, sem lýst er.
En þegar Beethoven reit fyrstu nóturnar í fimmtu sym-
fóníu sinni, hugsaði hann sér alls ekki „örlögin berja að
dyrum“ og því síður ætlaðist hann til að vér legðum þann
skilning í það, heldur snertir hann tilfinningar vorar með
einu ákveðnu höggi.
Þeir sem óska eftir að læra að skilja tónlist myndu
hafa mikið gagn af að kynna sér auk tónlistarstafrofsins
(þ. e. a. s. nótnaheiti, lyklaheiti, leiktákn o. s. frv.): *
1. Venjuleg heiti tónanna í misstigum tónstiga.
* Um flest eftirfarandi atriði geta menn fræðst við að lesa bók dr.
Abrahamsens: „Tónlistin". Þýð.
8