Stundin - 01.04.1941, Blaðsíða 11

þrota á steinstéttinni, hlægileg
vera, sem ekkert skilur og eng-
inn skilur, nógu góður í skop-
leikinn og til að skapa þessum
heimi brauð!
Af þessu leiðir það, sem er
meira vert en allt annað: Sér-
hver pólitísk saga og atvinnu-
saga verður ekki skilin nema
því aðeins, að ljóst verði, að
borgin losnar meir og meir frá
sveitinni og fyrirlítur hana að
síðustu og ákvarðar feril sög-
unnar yfirleitt. Veraldarsagan
verður borgasaga.......Höfuð-
borgin ræður með pólitískum
og atvinnulegum aðferðum,
takmörkum og ákvörðunum yf-
ir sveitinni. Sveitin og íbúar
hennar verða meðal og andlag
þessa leiðandi anda. Hinir stóru
flokkar allra landa á öllum síð-
stigum menningarinnar, bylt-
ingarnar, einræðið (der Cásar-
ismus) lýðræðið og þingið
(Parlament) er háttur þess,
hvernig andi höfuðborgarinnar
tilkynnir sveitinni, hvað hún
eigi að vilja og fyrir hvað hún
eigi að deyja, ef svo ber undir.
Hið forna torg (Forum) og
pressa vestrænu menningarinn-
ar eru valdameðul hinnar ríkj-
andi borgar. Sérhver sveita-
maður, sem skilur, hvað pólitík
er á þessum tímum, hverfur til
borgarinnar, ef til vill ekki lík-
amlega, en að minnsta kosti
andlega. Hugblæ og opinber-
um skoðunum sveitámannsins
er stjórnaú frá borginni með
ritum og ræðum.......Bóndinn
er hinn eilífi maður, óháður
menningu þeirri, er hreiðrar
um sig í borgunum. Hann er
eldri en hún og hann lifir hana,
fáskiptinn getur hann kynslóð
eftir kynslóð, takmarkaður við
jarðbundin störf, dulrænnar sál-
ar, hagkvæmrar skynsemi, hinn
eilífi uppruni og streymandi
lind blóðsins, sem skapar ver-
aldarsögu í borgunum. . . Borg-
in er andi, stórborgin er hin
frjálsa skynsemi. Borgarastétt-
in, stétt andans, byrjar að verða
vitandi sérstöðu sinnar með
uppreisninni gegn öflum blóðs-
ins og geymdanna (Tradition).
Hún veltir hósætum og tak-
markar fornan rétt í nafni skyn-
seminnar, en fyrst og fremst í
nafni „alþýðunnar", þar sem
,,alþýða“ merkir einungis al-
þýða borgarinnar. Lýðræðið er
sá pólitíski háttur, þar sem lífs-
skoðun borgarbúans er krafin
af bóndanum. Borgarandinn
endurskoðar forntrúna og setur
við hlið hennar hin frjálsu vís-
indi. Borgin tekur að sér for-
ystu atvinnulífsins, með því að
setja í stað frumverðmæta
sveitarinnar, sem aldrei er hægt
að skilja frá lífi og hugsun
sveitamannsins, hugtak pening-
anna, sem er leyst frá verðmæt-
unum sjálfum. Hið upprunalega
hugtak sveitamálsins fyrir verzl
un er vöruskipti. Og jafnvel þar
sem um er að ræða skipti á
vörum og góðmálmum, þá ligg-
ur ekki að baki því nein „pen-
ingahugsun", sem í hugtakinu
(begrifflich) skilur hlutinn frá
verðmætinu og bindur það í
einhverja málmstærð, sem síð-
an er ákvörðuð til að mæla hitt,
þ. e. vöruna. Langferðalestir og
víkingaferðir fortíðarinnar lágu
milli bústaða manna og leiddu
til vöruskipta og fengs. Síðar
lágu þær milli borga og merktu
,,peninga“......Borgin merkir
ekki einungis andi, heldur einn-
ig peningar.......
Svo hefst tímabil, er borgin
hefir þróazt svo, að' sveitin
verður að hefja vonlausa bar-
áttu gegn einræði hennar. And-
lega gegn skynsemisstefnu
(Rationalismus) hennar, stjórn-
arfarslega gegn lýðræði henn-
ar, atvinnulega gegn peningun-
um.......Þá hefir hugtak pen-
inganna náð fyllstu sérhæfingu
sinni. Þeir þjóna ekki lengur
skilningnum á viðskiptalífinu,
heldur kúga vöruviðskiptin
undir sína eigin þróun. Það
(peningahugtakið) verðleggur
hlutina ekki lengur hvern
gagnvart öðrum, heldur við
sjálft sig. Samband þess við
moldina og mann hennar er svo
gerhorfið, að það kemur ekki
lengur til greina í viðskipta-
legri hugsun hinna ráðandi
borga — peningastöðvanna.
Peningarnir eru nú máttur,
skynsemibundinn máttur. —
Málmurinn er fulltrúi þessa
máttar í vökuvitund hinnar at-
vinnulega starfandi yfirstéttar,
sem gerir manninn jafnháðan
sér eins og jörðin bóndann áð-
ur. Til er hugsun í peningum
sem réttarhugsun, stærðfræði-
hugsun.......
En mold er eitthvað raun-
verulegt og eðlilegt, peningarn-
ir fjarrænir og gervieðlis, bein
kennisetning eins og „dyggðin“
ó upplýsingartímunum........
Steinjötuninn heimsborg er á
lífsskeiðs enda hverrar menn-
ingar. Menningarmaðurinn, sem
sveitin mótaði, er tekinn til
eignar af sínu eigin verki, borg-
inni, á valdi hennar, verkfæri
hennar, fórn hennar. Þessi
grjóthrúga er hin algera (abso-
lute) borg. Mynd hennar, sem
birtist mannlegu auga í stór-
felldri fegurð ljósflóðsins,
geymir hátíðlega táknmynd
dauða þess, sem er algerlega
,,fullorðið“....
Stundin
VIKUBLAÐ
Útgefandi Blaðahringurinn
Ritstjóri:
Sigurður Benediktsson
Ritsjórn og afgreiðsla:
Austurstr. 12. Sími 3715.
Pósthólf 925. Kr. 0,75 í
lausasölu. Kr. 3,00 á mán.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
STUNDIN
11