Ísland - 13.12.1929, Blaðsíða 3

I S L A N D
3
hljóti 1 verfllaun og verk Emils
Tnoiodd'ens 2. verðlaun.
Vér viljum um leið taka það
fram, að einstakir þa*ttir i tón-
smíð Emil< Thorodd'ens hafa
vakið alveg sérstaka athytdi
vora fyrir sakir hugkvaemni
þeirrar og skáld'egra tilþiifa,
sem þar verður va«t. Bregður
þar og fyrir frumlegum blæ,
sem kemur mönnum á óvart.
En kunnatta og leikni er því mið-
ur ekki á borð við eðlisgafu hans.
Höfum vér þvi, að vandlega at-
huguðu niáli, komizt að fram-
anritaðri bráðabirgða niður-
slöðu.
Khöfn 8. nóv. 1920.
Curl Nielsen. Siy/ús Einarsson.
Haraldur Siyurdsson.
Hátíðarnefndin hefir samþykkt
tillögur dómnefndar um að veita
Pali Ísólfssyni 1. verðlaun með
þeim skilyrðum, er i álitinu
greinir og taka tónsmið bans
til fiutnings á hátíðinni, og að
veita Etnil Thoroddsen 2. verð-
laun.
íslendingabygsö
í öðrum heimi.
Maður er nefndur Guðmund-
ur. Hann er Davíðs son prófasts
Guðmundssonar. Síra Davíð var
afi Davíðs skálds Stefánssonar
frá Fagraskógi. Guðmundur býr
norður í Fljótum í Skagafirði.
Hann er ritmiðill.
Guðmundur hefir nú sett sam-
an ritling. Eru það fyrirlestrar
tveir, er hann hefir haldið,
auknir nokkuð. Kennir þar
margra grasa og eigi algengra
sumra hverra. Eru þær fásénu
jurtir fregnir, er Guðmundur
hefir handan haft, og eru ýms-
ar birtar orðrétt svo, sem ritazt
hafa. Getur margt frétzt á þessa
leið, því Guðmundur getur bæði
frétt og fregið.
Ritlingurinn heitir íslendinga-
byggð í öðrum heimi. Hefir höf-
undurinn fyrir satt, að margt sé
íslendinga eldri og yngri á reiki-
stjörnu einni, er eigi sé sæ í
fjarsjám, þeim er enn hafa fund-
izt, enda sé hún 369 Ijósár frá
jörðu. Kalli þeir hana Fjörgyn
á íslenzku, en Caritatata sé hún
nefnd á vísindamáli. Reikistjarn-
an sé í nánd við stjörnuna Alde-
baran.
Margt er skrítið og skemmti-
legt af fregnum þessum. Mjög
styðja þær heimsfræði dr. Helga
Péturss í Nýjal, enda er ritið til-
einkað honum. Innblástur frá
honum getur þó ekki komizt að,
því að menn þessir kómust í
samband við Guðmund löngu
fyrr en Nýjall kom út. Allglöggt
er lýst náttúru Fjörgynjar og
lifi manna þeirra er þar eru
setztir að. Par plaisir skal þess
minnzt, að þeir hafa losazt við
svefninn, þennan stundardauða,
og inun margur því fagna, sá er
veitzt getur sú vild að hverfa til
Ejörgynjar úr þvísa ljósi. En
ekki er víst þessi nýtízku
stjörnuspeki geðfelld guðspek-
ingum né alheimssinnum.
Guðmundur á miklu meira af
þessu tæi í fórum sínum, og
skora eg á hann að birta það.
Mun og margur þess fýsandi,
því að hér er um skemmtilegar
nýjungar að ræða, þó að lagt
geti menn vitaskuld jtann trún-
að á, er vilja.
Ritlingurinn er gefinn út á
Akureyri. Fæst hann í Hljóð-
færaverzlun Katrínar Viðar og
kostar kr. 1,50. Frágangur út-
gefanda er lélegur.
Hér verður eigi sagt gerr af
þessu litla riti. En þess ættu
þeir að minnast, er eiga kynnu
geð til að liafa þessa heims-
skoðun í flimtingum, að ekkert
getur verið ósennilegra en að
þessi jörð, þar sem nú erum
vér, sé ein byggð mannlegum
verum, þegar vitað er, að til er
sægur af „jörðum". þ. e. a. s.
stjörnum, er í sínum sólkerfum
svara til jarðar vorrar, þó að
ekki sé annara hnatta minnzt.
Hitt orkar meir tvímælis, hvort
vér höfum á þessa og þvílíkar
leiðir komizt í samband við þá,
er vér hyggjum, — framliðna
menn. En ekki er spalclegt að
liafa spotzkleg orð og staðhæf-
ingar um, að eiga verði skipzt á
skeytum við framliðna menn
fyrir þá sök, að mesti hraði, sem
enn hefir auðnazt að þekkja,
hrekkur eigi til slíks samhands.
Fyrst fannst hljóðhraðinn, þá
hinn meiri hraði Ijóss, þá hinn
meiri hraði rafstraums, og geta
nú orð flutzt eftir honum fram
og aftur eftir síma eða um
Ioptið éitt, og flyzt það allt
' skjótara en næst áður. Eg hygg
í einfeldni minni hraða hugans
takmarkalausan, og vil eg eigi
láta firna mig þess, rneðan auð-
ið er að frýja mönnum þekking-
ar á þessuin efnum. En eitt er
víst: Hraði hugans getur verið
meiri en hvessvetna, þess er
upplýszt hefir um.
Rvík 1. dec. 1929.
M. Thorlacius.
Clemenceau látinn.
Georges Benjamin Clemenc-
eau, faðir Versala-samninganna,
andaðist aðfaranótt 24. f. m.
Hann var fæddur 1841 í
Vendée-héraði. Faðir hans var
læknir, en lét sig stjórnmál
miklu skifta. Hann var róttæk-
ur í skoðunum og þess vegna
í litlu afhaldi hjá Napoleon 3.,
keisara. Árið 1858 var hann
handtekinn, án dóms og laga,
og átti að senda hann í útlegð
til Algier.
í*etta hatði mikil áhrif á
Clemenceau hinn yngra, enda
gerðist hann ákafur lýðveldis-
sinni þegar á unga aldri. Hann
las læknisfræði í Parísarborg,
og að loknu námi fór hann til
Bandarikjanna. Fékkst hann
þar við kennslu um nokkurra
ára skeið.
Hann fluttist heim til Frakk-
lands skömmu fyrir þýzk-franska
stríðið 1870. Hóf hann þá þegar
afskifti sín af stjórnmálum.
Hann var dugnaðar þjarkur
ínikill og harður í horn að
taka. Honurn tókst þó ekki að
safna i kringum sig stórum
flokki. Ráðríki, ofsi og^vægðar-
leysi kom í veg fyrir það, að
hann gæti laðað menn að sér.
Þegar Frakkar voru farnir
að örvænta um sigur í ófiiðn-
um milda, tók Clemenceau við
stjórnartaumunum. Hann tók
þá menn eina í ráðuneyti sitt,
sem hann þekkti að dugnaði.
Hann hvatti þjóðina til dáða,
vann eins og þjarkur og kvað
sigurinn vísan, ef kjarkurinn
bilaði ekki. Hann fékk frönsku
þjóðina til þess að tiúa á sigur
af nýju. Og hann kom því til
leiðar, að Foch var gerður að
yfirhershölðingja Bandamanna.
Margir hafa litið svo á, að
sigur Bandamanna sé Ciemenc-
eau að þakka. Og Raymond
Poincaré segir I grein, sem hann
hefir nýlega birt í tilefni af
andláti Clemenceau’s: »Clemenc-
eau bjargaði Frakklandi í heims-
styrjöldinni«. »
En hvað sem því liður, þá
er ekki hægt að neita því, að
Clemenceau hafi unnið tröll-
aukið starf á ófriðaiárunum,
þó að hann væri orðinn 76 ára
gamall, þegar hann tók við
stjómartaumunum.
Friðarsamningarnir i Versöl-
um eru að miklu leyti verk
Clemenceau’s. Hann vildi ganga
milli bols og höfuðs ó Pjóð-
verjum. Hann þráði hefnd —
hetnd fyrir ósigur Frakka 1870.
Honum hefir verið borið á
biýn hugsjónaleysi, i sambandi
við samningu Versala-samn-
ingsins, og sá áburður er ekki
ástæðulaus. Hann sá ekki neitt
annað ráð til þess, að tryggja
framtíðaröryggi Frakklands en
að eyðileggja Pýzkaland alger-
lega.
Versala-samningurinn er ein-
hver sá voðalegasti friðarsamn-
ingur, sem nokkurn tfma hefir
veiið geröur. Og í raun réttri
hefir mikið af stjórnmálastarf-
semi stórþjóðanna miðað að þvi
sl. 10 ár, að draga úr og bæta
fyrir böl það, er samningurinn
stofnaði til.
En Clemenceau hefir ýmis-
legt sér til afsökunar. Hann
var kominn á fullorðinsár 1870,
þegar Pjóðverjar léku Frakka
harðast. Hann gat aldrei gleymt
þeim sigri. Og hann gat aldrei
gleymt þvf, að Þjóðverjar tóku
þá Elsasz og Lothringen af
Frökkum.
Fi iðarsamningarnir varpa þvf
engum Ijóma yfir nafn Cle
menceau’s. En hið mikla starf,
sem hann vann fyrir þjóð sfna
á ófriðarárunum, gerir það
aftur á móti. Shkt starf hetði
enginn getað unnið nema mikil-
menni.
Pegar friður var saminn
stóð til að gera Clemenceau að
forseta Frakklands. En hann
hlaut ekki tignina. Menn óttuð-
usl einræðis- og harðstjórnar-
tilbneigingar hans.
Siðustu árin hefir hann unn-
ið að samningu æfisögu sinnar.
Hann var að því fram í and-
látið en lauk henni ekki.
Pjóðarsorg varð I Frakklandi
, við lát Clemenceau’s. Blöðin og
almenningur keppast við að
hylla minningu hans.
Clemenceau hafði beiðzt þess,
að jarðarför hans fæii fram I
kyrrð. Enginn prestur mætti við
jarðarförina, engin ræða var
-haldin þar, og hann var látinn
standa uppréttur í gröfinni. —
Þess halði hann beiðzt.
Þjóðabandalagið
og ísland.
Ófriðurinn mikli og afleiðíng-
ar hans haía gefið þeirri stefnu
byr undir báða vængi, að útkjá
deilumál þióðanna á fiiðsamleg-
an hátt. þjóðabandalagið og
gjörðaidómssamningar eru aug-
Ijós dæmi þessarar stelnu. Og
er vonandi, að fiiðarstarfið, sem
þannig hefir verið hafið, beri
góðan árangur.
Pjóðabandalagið hefir unnið
mikið Og gott verk, siðan
það tók til starfa. Það hefir
aftur og aftur komið i veg fyrii
styrjaldir. Það hefir aukið sam-
staif þjóðanna og skilning þeiria
hverrar á annari. Og fyrir til-
stilli þess hafa margar þjóðir
fengið réttlæting mala sinna. —
Sá sterki hefir ekki fengið að
kúga hinn veikari. — Hnefaiétt-
urinn hefir ekki fengið að ráða.
Lög og réttur hafa skorið úr
deilunum.
ísland er fámennasta riki
Noiðurálfunnar. Það hefir ekki
bolmagn til þess að sigra, ef
vopnadómur á að ganga um
hugsanleg ágreiningsmál þess og
annara þjóða. Framtið þess er
komin undir þvi, að deiiur ailar
verði útkljáðar á friðsamlegan
hátt.
ísland á gnægð náttúruauðæfa.
Það er lítt ræktað og bíður
eftir mannshöndinni. Innfluln-
ingur í landið hlyti að veiða
hættulegur þjóðerni voru og
sjálfstæði. Og gegn honum verð-
um vér að vinna.
Ef hnefarétturinn fengi að
ráða, gætu stærri þjóðir neylt
oss til aö leyfa innflutning er-
lendra manna.
Island er fossaland. Og pen-
ingamenn ýmsir hafa ágirnd á
fossaflinu til stóiiðjureksturs.
Stóriðjan hlyti að vera oss
hættuleg. Stóriðjufélögin mundu
verða ríki f ríkinu. Þau gætu
náð óeðlilegum völdum, hættu-
iegum sjálfsforræði þjóðarinnar.
Stéfriðjan hefir viðast hvar
haft illar afli-iðingar í för með
sér. Hún umskapar —eða iétt-
ara sagt, vanskapar — þjóðirn-
ar, eyðiTeggur landbúnaðinn,
dregur fólk saman í verksmiðju-
hverfi, eitrar loftið og vanskap-
ar menninguna.
Gegn þessari hættu ber oss
að berjast. — En sú barátta
gæti orðið árangurslaus, et rétt-
ur hins sterkara ætti að ráða i
skiftum vorum við aðrar þjóðir.
Við strendur tslands eru ein-
hver beztu fiskimið heimsins.
Þau verðum vér að verja á all-
an hugsanlegan hátt. Aðrarþjóð-
ir hafa geizt ágengar við oss á
fiskimiöunum.
Norðmenn vilja gjarnan fá
víðtækari lélt til síldveiða hér
við land en þeir hafa nú. Og
þeir kvarta undan því sumir
hverir, að vér göngum ekki svo
langt í réttindaveizlum til þeirra
og lög standa til. Rök þeirra
hafa við ekkert að styðjast eins
og sést af þvi, að stjórnarvöld
Noregs hafa ekki tekið þau til
greina. En þetta sýnir, að deilu-
mál geta komið upp á milli ís-
lendinga og annara þjóða, er
gott væri að láta hlutlausa
dómstóla fjalla um.
Enskir og þýzkir togaraeig-
endur kvarta undan strangleika
íslenzkrar landbelgisgæzlu. Þeir
kveða upp úr um þaö á þjóð-
þingum landanna, að íslend-
ingar gangi lengra i togarahand-
tökum, en lög standa til. Þeir
lýsa Islendinguin setn nokkurs
konar sjóræningjum.
Stjórnir þessara íikja hafa
ékki lagt neinn trúnað á um-
kvartanir þessara manna. Þær
hafa treyst fslenzkum dómstól-
um, en trauslið getur bil»ð.
Dómsmalaraðherrann núverandi
hefir faiið slíkum orðum um
íslenzkt dómsvald, að erlendir
veiðiþiófar, sem sekir verða á
í>landi, geta gefið sögum sínura
um ranglæti islenzks dómsvalds
nokkurn sannleiksblæ í augum
ókunnugra.
Geta þá auðveldlega hafizt
deilur milli tslendinga og ann-
ara þjóða um handtökur er-
lendra veiðiþiófa. Ef íslenriingar
afla sér trausts i Bandalaginu,
verður lítið tillit tekið til skrök-
sagna veiðiþjófa.
Hér hefir fátt verið talið, en
nógu margt til að sýna það, að
vér verðum að fara gætilega,
vinna traust erlendra þjóða og
gera samninga um friðsamlega
lausn þeirra ágreiningsefna, sem
kunna að risa milli Islendinga
Og nágranna þeirra.
Þátttaka íslands í Þjóðabanda-
laginu mundi geta oiðið til þess
að efla traust erlendra þjóða á
þjóð vorri. Enn fremur gætum
vér þá borið oss upp á fundum
Bandalagsins, ef vér værum ó-
rétti beittir. Gerðardómssamning-
ar milli Islands og annara ríkja
mundu þá koma af sjálfu sér.
Það er því sjálfsagt mál, að
Islendingar gangi í Þjóðabanda-
lagið.
Dr. Björn Þórðarson hefir
skrifað fróðlega grein í Andvara
um upptöku íslands í Þjóða-
bandalagið. Telur hann engin
tormerki á því, að íslandi verði
heimiluð upptaka I Bandalagið.
Það hefir að vísu nokkurn kostn-
að i för með sér fyrir tsland að
vera meðlimur Bandalagsins, en
bann er hverfandi i samanburði
við það gagn, sem fsiand getur
haft af því að eiga þar sæti.
— — Næsta Alþingi þarf að
taka mál þetta til meðferðar.
Elinborg P. Theodórs
frá' Stórholtl i Dalasýslu
andaðist 15. f. m. hér í bænum.
Hafði hún dvalið hér syðra
siðan í ágúst f sumar og verið
undir læknis hendi. Hafði hún
fengið bót meina sinna og hugði
lil heimferðar. En þá bilaði hjart-
að og hún andaðist eftir stutta
legu.
Frú Elinborg var fædd að
Prestbakka i Hrútafirði. For-
eldrar hennar voru Páll Ólafs-
son prófasts f Vatnsfirði, nú lót-
inn, og Arndís Eggerz frá Borð^-
eyri. Ung giftist Elmborg frænda
sinum Theodór. Bjuggu þau hjón
f Stórholti. Þau eignuðust 9 börö,
en 3 eru látin. Var þannig mikil
sorg kveðin að þeim hjónum.
— Var hjónaband þeirra mjög
ástríkt.
Frú Elinborg var fyrirmyndar
kona, trygg og sltyldurækinu.
Kom hún hvervetna fram til
góðs.