Nýtt kvennablað - 01.03.1951, Blaðsíða 8

SIGRÍÐUR í BRATTHOLTI OG GULLFOSS
Sigríður Tómasdóttir í Brattholti varS áttræð 24.
febr. s. 1. Þótt hún hafi átt heima alla sína ævi á næst
efsta bænum í Biskupstungum, og lítt haft sig í frammi
í landsmálum varS hún þó á sínum tíma nokkuS þekkt
og umtöluS.
Þessi kona átti sér hugsjón, sem stærri var, og henni
hjartfólgnari en gerist og gengur. Og fyrir þessa hug-
sjón hefSi hún aldrei hikað við, að leggja í sölurnar,
hvað sem vera skyldi. — Það er alkunn og sönn saga,
að eitt sinn vildi útlendingur fá Gullfoss í Hvítá
keyptan, og bauð í staðinn enskt gull, fimtíu þúsundir.
Það -hefur verið mikið fé á þeim árum, enda hefur
kaupanda líklega ekki dottið í hug, að hér myndi
nokkur fyrirstaða á verða.
Og fleirum myndi sjálfsagt ekki lrnfa þótt ólíklegt,
Iþótt efnalítill sveitabóndi hefði látið freistast til, að
falla fram og þiggja gott boð. En hér fór þó á ann-
an veg, enda áttu engin meðalmenni í hlut. —
f Brattholtslandi, og nokkuð ofar en bærínn, fell-
ur Gullfoss niður í Hvítárgljúfur: „Hann, sem geisla
sjálfrar sólar hrífur, sundrar þeim í dýrð, í litskrúð
klýfur“. Þetta stórkostlega fyrirbrigði íslenzkrar nátt-
úru verður Sigríði í Brattholti svo mikið undrunar og
aðdáunarefni, allt frá fyrstu bernsku, að þau áhrif
verða, ef svo mætti segja, örlög hennar. Skapgerð
hennar, hrein og bein, heit og einlynd féll inn í þetta
æsku umhverfi. Hún skynjar tign fossins og mikilleik.
Hann er henni bæði sýnilegt tákn og óráðin gáta, eins
og lífið sjálft. Hún hefur hann daglega fyrir augum.
Hún lærði því snemma, að hugsa hátt, og elska fossa
og fjöll, og þó framar öllu öðru Gullfoss: Þar sem
„ótal raddir renna í eina, eina,
reginsterka, sigurdrjúga, hreina.“
Sigríði í Brattholti mun ekki hafa komið til hugar,
að slíkur kjörgripur íslenzkra náttúruundra, yrði nokk-
urntíma — settur á bekk með verzlunarvörum. Eða
hún sjálf þyrfti að hefja baráttu fyrir því, að útlend-
um eða innlendum mönnum tækist ekki að hafa hann
að féþúfu.
Þótt Tómasi bónda í Brattholti væri ekki í hug, að
þiggja jjær fmsundir, er honum stóðu til boða vorið
1907, þegar hann var kvaddur til samninga um sölu
á Gullfossi, þá lét hann þó senda eftir Sigríði dóttur
sinni, og gaf henni úrskurðarvaldið. Hann vissi sem
var, að þessi dóttir hans þekkti ekki „hik eða efa.“
Enda var nú fljótt úr málum skorið. Hinn enski auð-
maður varð að stinga gullinu aftur niður. — En þau
feðgin munu hafa farið glaðari af þeim fundi. Þetta
var -fyrsta, en ekki síðasta aðförin. að Gullfossi, og
fyrsti sigur Sigríðar til að vernda hann frá mansali.
Seinna komu íslenzkir flugumenn, sem hugðust fá
fossinn á leigu um aldur og ævi. Varð þeim eitthvað
ágengt í þeim samningum, án vilja og vitundar Sigríð-
ar. Þetta varð henni þungbær raun, og fórnaði hún
bæði fé og fyrirhöfn, þreki og kröftum til að rifta að
fullu þeim samningum, sem á veg voru komnir. Mig
grunar, að Sigríður hafi ekki átt nógu miklum skiln-
ingi að mæta á þessum árum. Mörgum hafi fundizt það
ganga brjálæði' næst — minnsta kosti harla óskiljan-
legt, að nokkur kona tækist á hendur, að ganga um
hávetur til Iieykjavíkur í fönn og frosti, eingöngu til
þess, að bjarga úr trölláhöndum fegursta fossi lands-
ins.
Og ekki var slíkt ferðalag eitt í sinni röð. Nei, hún
fór oft slíkar ferðir áður en sigur vannst.
Nú er Sigríður í Brattholti komin á efri ár.
Ekki myndi henni nú endast þrek, að ganga til
Reykjavíkur yfir heiðarnar og fannbreiðurnar, og taka
upp að nýju baráttuna fyrir óskabarni sínu, þótt henni
fyndist þess enn þörf. Hugsjón Sigríðar í Brattholti
var sú, að aldrei nokkurn tíma yrði fé tekið fyrir Gull-
foss, hvorki á útlendum né innlendum vettvangi. Ilann
varð aldrei metin til fjár í hennar huga eða hjarta.
Hitt hefði verið henni skapi nær, að gefa landi sínu
hann til verndar og varðveizlu. En þvi miður varð ekki
af því í tæka tíð.Vissi ég að henni fannst mikið til um,
þegar góður íslendingur leysti „Geysi“ frá vanvirðu.
og gaf hann aftur landi sínu.
Um Sigríði í Brattholti var skrifað vel, og all-
rækilega á 70 ára afmæli hennar, af sr. Eiríki á Torfa-
stöðum. Ég man ekki til að hennar hafi verið annars-
staðar getið. Er þó saga hennar merkileg á margan
'hátt. Hún hefur ekki „bundið bagga sína sömu hnút-
um og samferðamenn.“ Hún hefur farið sínar leiðir
þótt þær hafi sjaldnast verið rósum stráðar.
Hér hefur aðeins verið vikið að einni hlið á ævi-
ferli Sigríðar. Margt mætti |)ó fleira segja, sem frá-
sagnar væri vert.
Mér finnst hún hafa unnið afreksverk. Verð hefði
hún verið launanna. En þau munu jafn fjarleg huga
hennar og hitt, að finna sjálf, að hún hafi nokkuð
gert, sem umtalsvert er. í Brattholti hefur hún slitið
6
NÝTT KVENNABLAÐ