Norðurland - 01.12.1998, Blaðsíða 7

Norðurland
DESEMBER 1998 - 7
hversstaðar í heiminum. Ég held
að ég hafi séð einar tíu sýningar
hér og þar í allskonar útfærsl-
um. Það sem einkennir Pétur
Gaut, þó það sé stórt og mikið
verk og fjallar um stórar spurn-
ingar, er hvað það er skemmti-
legt ! Þetta er svo Iitrfkt verk,
auðugt hugmyndaflug, tilfinn-
ingar og fyrir augað. Leikurinn
berst um ólíldegustu staði, fyrst
í norska sveit og síðan t.d. í höll
Dofrans, sem ýmsir fræðimenn
hafa nú haldið fram að sé í
hnotskurn sú sýn sem Ibsen
hafði á það samfélag sem hafði
hafnað honum í Noregi, þar
sem hann vildi ekki gefa eftir af
mennsku sinni ,,,,, sem hann
Iætur þó Pétur gera í verkinu.
Pétur er alltaf að leika sér í hug-
arórum. Þannig tökum við
Dofrahöllina hér, - við erum
ekki með neina norska búálfa
heldur tökum mið af órum
Péturs um kónga , prinsa, og
hirðir hér og þar. Þegar Pétur
Gautur fór af stað hafði hann
ekki bara tvo fætur , heldur var
hann margfættur.
Hugtakið um lygina, tengist
Pétri Gauti, í hugum margra ?
Já, fyrsta tilsvarið í leikritinu
er þar sem Asa kemur hlaupandi
á eftir Pétri með; „du lyver Per“
, eða „þú lýgur Pétur“ . Þetta
hefur verið túlkað þannig að Ib-
sen sé þarna að hæðast að og
deila á sjálfsánægju og sjálfslygi
landa sinna. En um Ieið og
skáldið gefur svona af sjálfum
sér er það eins og skáldin eru oft
að gera; að Ijúga. Þau eru að
minnsta kosti stundum að búa
til nýjan veruleika sem ekki er
alltaf jarðtengdur. Þannig er
þetta með Pétur , þetta skolar
honum út um allt, hann er í
seinni parti verksins sem kaup-
sýslumaður farin að stunda alls-
konar starfsemi einsog vopna-
smygl, hann selur blökkumenn
og gefur sig út fyrir að vera spá-
maður hjá Allah. Hann gefur sig
líka nautnum á vald. Síðan snýr
hann við blaðinu og ætlar í
fræðagrúsk og uppgötvar til
dæmis að það er stutt á milli
vitsmunanna og geðveikinnar.
Eftir að hafa lent í sjávarháska
kemur hann aftur heim, en
þetta ferli hans útfærum við
mjög ákveðið í þessari uppsetn-
ingu. Við reynum að túlka allt
sem íyrir hann kemur sem hans
eigin upplifun og uppgjör. I
lokin verður hann náðarinnar
aðnjótandi.
Hvað er það sem gerir þetta
verk sígilt ?
Ja, - hvað er það sem gerir
verk sígilt .? Það er í fyrsta lagi
gott skáldverk. Það er eitthvað í
því sem höfðar til nýrra og nýrra
kynslóða, það er eitthvað í því
sem höfðar til hugmyndaflugs-
ins hjá nýjum og nýjum kynslóð-
um, einhver glíma, kímni og
makalaust snjallar líkingar sem
heilla og halda áfram að koma
fram í okkar samfélagi. Okkar
útfærsla er þannig trú, verki af
þessu tagi. Okkar reynsla er
önnur en þeirra þá og við gerum
þetta fyrir þá áhorfendur sem
við erum að Ieika fyrir nú. Að
fást við svona auðugt verk er svo
skemmtilegt, það innblæs
manni ýmislegt og er örvandi og
þetta verður áhorfandinn að fá.
Ef þú kemur á leiksýningu þar
sem þér finnst leikarinn ekki
skemmta sér, þá finnst þér
kannski sýningin ekki góð. Þér
finnst kannski gaman. Leikarinn
verður líka að hafa það gaman
svo sýningin verði góð.
Er sýningin erótískari en gerist
og gengur með Pétur ?
Við gefum ekki út neinn lyga-
vísi eða leiðarvísi um það. Sýn-
ingin talar sínu máli sjálf. En
náttúrulaus var Pétur ekki.
Hann var það ekki hjá Ibsen og
er það ekki hjá okkur heldur.
Það er óþarfi að tala tæpitungu
um það. Ég hef séð sýningar á
Pétri Gaut þar sem ég botnaði
nú ekki mikið í hvað var verið að
túlka en það var þarna ákveðin
rökfesta á bak við hugarflugið.
Það er ekkert stórvirki að setja
Pétur Gaut upp með tiltölulega
fáum leikurum þannig að sýn-
ingin virki, ef aðferðin er slík að
maður hverfi frá aðferðum nat-
úralismans þar sem maður mátti
ekki þekkja leikara aftur þegar
þeir komu inn á svið í annað
sinn. í þessu felst að maður
skapar listræna ögrun fyrir leik-
arann sem tekur kannski að sér
Ijögur til fimm hlutverk, og, og,
og, í nútímalegri umgjörð. Þetta
finnst mér gaman.
Tæknilegar lausnir á jafn flók-
inni sviðsetningu sem þessari ?
Það vita bæði guð og góðir
menn að það er hræðilega
þröngt inn í leikhúsi og það
vantar hliðarsvið. Það veldur
mestum erfiðleikum, en ég er
með mjög góða samstarfskonu í
sviðsmyndinni og hún er nösk á
lausnir sem eru ekki bara góðar
fyrir okkur heldur áhorfendur
líka. Það var verið að verðlauna
hana í Noregi um daginn og við
skulum muna búningana
hennar Huldu Kristínar. Annars
eru ótal margar leiðir til. Pétur
hefur verið settur upp með
norskum þjóðlagastefjum og
allskyns músík, eftir að Grieg
sló í gegn, þar á meðal skínandi
tónlist eftir Sæverud en hér er
Guðni Fransson rétti maðurinn.
Við Islendingar eigum mjög
góða tónlist við þetta verk þar
sem er Hjálmar H. Ragnarsson.
Það var tónlist sem hentaði fyrir
aðra sýningu. Okkar sýning er á
annan máta.
Er aðsóknarkreppa á leiksýn-
ingar á Akureyri ? Er landsbyggð-
in dauð ?
Ég hef heyrt þá kenningu að
Akureyringar sæki ekki klassísk
verk. Þá kenningu skil ég ekki.
Hvar sem er á byggðu bóli eru
klassísk verk sótt. Ef Pétur
Gautur fær ekki aðsókn hér
verður það í fyrsta skipti sem
Pétur Gautur fær ekki aðsókn.
Fólk er kannski hrætt við að
þetta Ieikrit sé svo langt, en
þetta er bara venjuleg sýning.
Hún er litrík og heilmikið „teat-
er“ þar sem hún fer sínar eigin
leiðir. Menningin er partur af
því að hafa mennskt umhverfi,
sjáðu til, allt hér umhverfis Ak-
ureyri er hluti af heild. Ég fór í
Freyvangsleikhúsið um daginn
og það var frábær skemmtun.
Menningin er hluti af því að
eiga sér mennskt umhverfi, -allt
sem, er hvort það er sinfóníu-
hljómsveit eða heildin. Það er
þetta mótvægi við borgina og við
erum hér með þessa sýningu.
Listin er þvílíkur gleðigjafi að ef
maður hefur vit á því , er maður
ánægður. Það er skrýtið að Ak-
ureyringar fari frekar til Reykja-
víkurtil þess að sjá sýningar en
hér. Ef það viðhorf gildir er
dauðadæmt að halda uppi blóm-
strandi mannlífi hér. Forsendur
fyrir lífinu hér gilda eins í dag
og alla daga, þið verðið að búa
til ykkar eigin forsendur hér. I
ykkar eigin jarðvegi, það er það
sem skiptir meginmáli. I Pétri
Gaut finnurðu líka þessar
spurningar. Hvert leitar hann ?
Er þessi þjóðfélagslega forsenda
fyrir hendi ?
„ Einstök sannleiksrödd
Ur einu í aunað - svona rétt fyrir jólin
„Þetta var drengur sem unni
þjóðlögum og danslagatónlist."
Þannig voru eftirmæli ná-
grannakonu um ungan dreng í
Kólombíu. Þessi drengur var
myrtur af valdhöfum þar, af því
að hann vildi eitthvað annað en
valdhafarnir vildu að hann vildi.
(Frétt í sjónvarpinu þann 10.
des. s.l. á Mannréttindadegi
Sameinuðu þjóðanna) Á Islandi
eru menn ekki drepnir af lög-
reglunni fyrir það að hafa aðrar
skoðanir en valdhafar landsins.
Við sem hér búum gleðjumst
yfir hveijum ungum manni sem
unnir þjóðlögum og danslaga-
tónlist. Því fylgir gleði og frelsi,
hugsun og skoðun. Við viljum
að á Islandi hafi allir það frelsi,
að þeir þurfi ekki að óttast að
láta skoðanir sínar í ljós, hvar
sem þeir eru. Að þeir verði eldd
hataðir eða fyrirlitnir þó þeir
hafi önnur sjónarmið og sjái
jafnvel heiminn öðru vísi en
flestir. Við erum vön að segja að
Island sé frjálst land og að hér
ríki tjáningarfrelsi. Samt er til
fólk hér á landi sem þorir ekki
að segja hvað því býr í bijósti af
því að það er hrætt við þá sem
stjórna eða hafa einhvers konar
vald. Enginn á að þurfa að ótt-
ast það að syngja ófalskan óð
sinn. Sérstaklega verða þeir, sem
kjörnir eru til ábyrgðarstarfa og
til að ráða málefnum þjóðarinn-
ar, að hafa hugrekki til að syngja
það lag sem hjarta þeirra vill.
Þeir eiga að fylgja samvisku
sinni en ekki einhverri harðri
hendi sem þeir kunna að vera
hræddir við. Strákurinn frá
Kólombíu þorði að syngja. Við
dáum hann en fyrirlítum vald-
hafana þar. Drengurinn mun
lifa en valdhafarnir deyja; Hann
söng um frelsið - þeir um dauð-
ann.
Jesús fæddist á jólunum -
Hann var krossfestur á föstu-
daginn Ianga. Hann reis upp frá
dauðum á páskadagsmorgni.
Frelsið, sannleikurinn, kærleik-
urinn verða aldrei veginn. Já og
þess vegna er haldið upp á 50
ára afmæli Mannréttindayfirlýs-
ingar Sameinuðu Þjóðanna. Líf
Jesú byijaði á flótta því Heródes
vildi deyða hann. Jósef fékk
bendingu í draumi um að flýja
með Maríu og Jesúsbarnið til
Egyptalands. Því fann Heródes
ekki hinn nýfædda konung og
lét deyða öll sveinbörn tveggja
ára og yngri í Betlehem og ná-
lægum byggðum hennar - svona
til öryggis - til að vera viss um
að þessi nýfæddi konungur
kæmist aldrei til valda. Heródesi
mistókst. Hvorki flóttabarnið
Jesús né hin myrtu börn nutu
hugsjóna Mannréttindayfirlýs-
ingar Sameinuðu þjóðanna eða
Barnasáttmálans. Við vitum
reyndar að óður Jesú Krists
hljómar í þessum sáttmálum
sem margir vilja alls ekki hlusta
á - því þeir hafa einhvern tím-
ann á Ieiðinni verið rændir tón-
eyra lífsins.
Á Islandi eru til börn sem
þarfnast hjálpar nú þegar. Börn
sem þjást af „ósýnilegum" sjúk-
dómum - andlegum og geðræn-
um sjúkdómum. Það var verið
að halda upp á eitthvað um dag-
inn og Tómas læknir rétti fagn-
andi heilbrigðisráðherra hins
stórkostlega velferðarkerfis
„Svarta skýrslu". Fljótt átti að
bregðast við vandanum. Vonandi
verður boðskapur jólanna til að
flýta fyrir því að þessi börn fái
læknishjálp, áður en mörg
þeirra verða brennivíni og eitur-
Iyfjum að bráð því slík börn eru í
mikill hættu hvað þetta varðar.
Ó, fesuham, þú kemur nú í nótt
og nálægð þína ég í hjarta ftnn
Þú kemur enn þú kemur undrafljótt
í kotinjafnt og hallirfer þú inn.
Peningagræðgi og gróðafíkn
eru að verða helstu dyggðir
þegna þessa lands og óttinn við
að missa af einhverju sem ekki
er nokkurs virði fer vaxandi.
Margir segja að fólk sem er
bundið við hjólastóla, hækjur og
liggur jafnvel fast við rúm sín og
fjöldi aldraðra muni hafa það illt
um jólin. I staðinn fyrir það að
taka á móti Jesúbarninu þjáumst
við af græðgi. (Má kannske ekki
segja svona rétt fyrir jólin þegar
við erum að fara til þess að gefa
í baukinn sem Hjálparstarf
kirkjunnar hefur nýlega sent
okkur. ?)
Hvað munum við syngja um
jólin? „Heims um ból helg eru
jól“? Vonandi förum við Islend-
ingar að fara til þess að að veita
hinum fátæku meira og vonandi
verða þessi komandi jól til þess
að draga úr þjáningu margra.
Vondandi mun rödd friðarins fá
aukinn styrk við það. Viljum við
hlusta með Qárhirðunum á
englana syngja: „Dýrð sé Guði í
upphæðum og Friður á Jörðu
með þeim mönnum sem hann
hefur velþóknun á.“ og taka svo
sjálf þátt í þessum óði Iífsins?
Jesús var ekki hræddur við
sannleikann. Hann var og er
sannleikurinn sem gerir okkur
frjáls. Fyrir framan þúsund
þjóðir á rödd landsins okkar að
syngja þjóðlag lífsins og þora að
segja sannleikann. Rödd okkar á
að vera einstök en ekki fölsk
hjárödd. Jesú Kristur gefur okk-
ur einingu og kjark til að vera
við sjálf og til að sigrast á öllum
vandmálum - já, jafnvel þeim að
sjá hlutabréf um óveiddan fisk
falla í verði. Ef þjóðin eignaðist
auðmýkt Jesú Krists og gæti far-
ið að trúa í einlægni á hann þá
yrði meiri friður og minni illindi.
Um þessi jól, sem og öll önn-
ur munu margir búa við böl og
þraut. Á sjúkrahúsum, við dán-
arbeð, við hugsun um tjmdan
son eða dóttur, hvar þau geti nú
verið. Já, þó þessi hátíð sé ljóss-
ins og friðarins þá eru stundir
hennar mörgum raun. Inn í þess
raun vill Jesús Kristur koma
með Iíknandi orð sitt og hugg-
un. Hvar sem mannlegu lífi er
lifað í gleði og raun, þar er hann
kominn til okkar að gefa okkur
hlut í lífi sínu, trú, von og kær-
leika. Biðjum þess að andi hans
verði hjá okkur þessi jól og alla
tíma, að við viljum vera hans við
þjóðlög okkar og dans.
Gleðileg jól.
Séra Karl V. Matthíasson