Ísfirðingur - 24.01.1989, Síða 3

ÍSFIRÐINGUR
3
Ölafur Þ. Þórðarson, alþingismaður:
Um áramót
Vestfirðingum óska ég árs og
friðar og þakka liðin ár. Ég vil
byrja á því að staldra við árið
sem er liðið. Auðvitað hefur
það fært mörgum einstakling-
um gæfu og gengi. Það reyndist
einnig mörgum erfitt ár og
gjaldþrot einstaklinga og fyrir-
tækja sló fyrri met. Stórt séð
eyddi íslenska þjóðin um mill-
jarði íslenskra króna á mánuði
umfram það sem hún aflaði.
Núverandi forsætisráðherra
sagði í frægri ræðu sem hann
hélt með forustumönnum í
fiskvinnslu, að íslenska þjóðin
hefði færst nær þjóðargjald-
þroti en nokkurn tíma áður.
Sumir hafa viljað snúa út úr
þessum orðum á þann veg að
fullyrða, að forsætisráðherra
hafi sagt að þjóðin væri gjald-
þrota. Það voru ekki hans orð.
Þeir sem gera lítið úr þeirri
hættu sem fylgir miklum við-
skiptahalla við útlönd gleyma
því gjarnan að sjálfstæðisbar-
átta smáþjóðar er ævarandi.
Sú barátta verður háð á tvenn-
um vígstöðvum, menningar-
legum og efnahagslegum. Mér
kæmi ekki á óvart þó sagnfræð-
ingar hér á landi flokkuðu árið
1988 sem ár hinna glötuðu tæki-
færa. Sennilega er best að láta
þá dæma þar um.
Á erlendum vettvangi hefur
afvopnun miðað áfram og vil
ég ekki láta hjá líða að fagna
því, að nú er friðvænlegra í
heiminum en oft áður.
Hvað ber nýtt ár í skauti sínu?
Það er margt sem bendir til
þess, að nýtt ár geti orðið ís-
lendingum gjöfulla en Þjóð-
hagsstofnun gerir ráð fyrir.
Vegur þar þyngst að sennilega
hækka útflutningsafurðir okkar
í verði á árinu. Vegna upp-
skerubrests á korni í Banda-
ríkjunum annað árið í röð
minnkaði matarforði heimsins
um 30% á liðnu ári. Þess sjást
þegar merki að verð á matvæl-
um fer heldur hækkandi.
Svínakjöt og fuglakjöt hækkaði
í verði vegna hærra verðs á
korni í Bandaríkjunum.
Hvernig Rússar bregðast við
þeirri staðreynd að ekki er
lengur á það að treysta að þeir
geti keypt korn af umfram-
framleiðslu í Ameríku hefur
ekki komið í ljósl. Margt bend-
ir til þess að í Rússlandi geti
orðið kjötskortur á þessu ári.
Japanir eiga þess ekki kost að
fæða sína þegna í jafn ríkum
mæli á hvalkjöti og áður. Allt
bendir til þess að verð á mat-
vælum muni hækka. Fyrir þjóð
eins og íslendinga sem lifir á
matvælaframleiðslu gæti þetta
þýtt hærra verð fyrir afurðir
okkar.
Við þurfum einnig að nýta
miklu betur þann afla sem við
fáum. Að henda í sjóinn lifur,
hrognum og þorskhausum svo
nokkuð sé nefnt er slík sóun á
verðmætum að ekki er líðandi.
Fleira kemur og til. Margt
bendir til þess að aukin sala á
ferskum fiski, sem hefur verið
unninn, gefi betra verð en áður
hefur þekkst. Með flugvélum
er hægt að flytja slíka vöru inn
á markaðssvæði, sem við
höfum áður fyrst og fremst flutt
frystan fisk á. Þetta á t.d. við
um Bandaríkin og Japan. Fisk-
flutningar með flugi á Frakk-
land og e.t.v. Spán og Ítalíu
ætla ég að verði teknir upp á
þessur ári. Það blasir við að ís-
lendingar geti komið skelfiski
á þessa markaði svo sem ígul-
kerjum, kúfiski og kræklingi.
Á Vestfjörðum er mikið af
skelfiski, sem hægt er að mark-
aðssetja með því að flytja fisk-
inn með flugi. Þetta kallar á
bættar samgöngur í lofti og á
láði og legi. Fáar þjóðir hafa
verið fljótari að tileinka sér nýj-
ungar en íslendingar. Hið lága
olíuverð í heiminum ásamt
aukinni tækni hefur gert flutn-
inga með flugi hagkvæmari
með hverju árinu sem líður.
Kreppa eða framfarir
íslendingar hafa ekki á
seinni árum staðið nær því að
hér skylli á kreppa með fjölda-
atvinnuleysi. Þeir hafa blóð-
mjólkað sjávarútveginn og
fjöldi fyrirtækja rambar á
barmi gjaldþrots. Það heyrist
oft að vitlegast sé að láta fyrir-
tækin bara fara á hausinn. Það
gleymist nefnilega að gera ráð
fyrir hinum keðjuverkandi á-
hrifum. Fjölda gjaldþrota frysti-
húsa leiðir til þess að þjónustu-
fyrirtæki sem þjóna þeim og
öðrum munu hrynja eins og
spilaborg. Skuldir hverfa ekki
þó að sá sem til þeirra stofnaði
lýsi því yfir að hann sé gjald-
þrota. Skuldirnar verða þá ein-
faldlega tapað fé þess sem
kröfuna átti og sliga hann í
mörgum tilfellum.
Óstjórn efnahagsmála á því
herrans ári 1988 var slík af
hálfu valdhafanna að sennilega
verður erfitt að stöðva hrunið.
Það verður þó að reyna. Vær-
um við betur settir sem þjóð í
þessu landi ef Loftleiðum h.f.
hefði ekki verið rétt hjálpar-
hönd fyrir nokkrum árum?
Hefði verið betra að láta fyrir-
tækið velta um koll? Ég segi
nei. Verði gjaldþrotastefnan
ekki stöðvuð siglum við inn í
kreppu með allri sinni eymd.
Hafi menn í dag þor til að ráð-
ast gegn vandanum og vinna sig
út úr honum með ráðdeild og
áræði þá er nýtt framfaraskeið
fyrir stafni. Það þýðir ekki að
búa þannig að íslenskum at-
vinnuvegum, að þeir þurfi að
greiða hærri arðgreiðslur til
fjármagnseigenda en þekkjast
í nálægum löndum. Það er aftur
á móti jafn órökrétt ef við ætl-
um íslenskum sparifjáreigend-
um ekki áþekk kjör og eru í
nálægum löndum. Hér verður
að sigla meðalveginn.
Hitt er svo jafn víst, að það
gengur ekki að hafa fjármagnið
vísitölutryggt en launasamn-
inga án nokkurra trygginga.
Með því móti getur enginn
launamaður staðið að fjárhags-
skuldbindingum. Hann veit þá
hvorki hvaða laun hann fær né
hverj ar hans skuldir verða. Hér
verða íslensk lög að tryggja
samræmi ellegar er vinnufrið-
urinn úti í landinu. Að mínu
viti væri það glapræði að taka á
ný upp vísitöluútreikninga á
öllum sköpuðum hlutum. Það
setur einfaldlega vísitöluhjólið
á fulla ferð. Til að tryggja hag
sparifjáreigenda er einfaldast
að auka til mikilla muna rétt
þeirra til að geyma sína fjármuni
í erlendum gjaldeyri. Það væri
og sá kostur sem íslendingar
sætu uppi með í lántökum ef
engir spöruðu. Við erum hluti
af hinum vestræna heimi og það
gengur ekki að ætla að reka hér
verndaðan okurleigumarkað.
Samskiptin við lífríkið
Sú krafa verður stöðugt há-
værari að íslendingar skili land-
inu betra en það var til næstu
kynslóðar. Fagna ber auknum
áhuga á þessu sviði. Um marg-
ar aldir var lífsbaráttan svo
hörð, að við getum ekki ásakað
forfeður okkar þótt þeir hafi
eytt skógunum til þess að halda
lífi. Við verðum aftur á móti að
snúa vörn í sókn. í dag erum
við með vegagerð og virkjun-
arframkvæmdum að skaða
gróður landsins. Bundið slitlag
á vegi er þó nóttúruvernd og
áberandi er hve Vegagerðin er
farin að ganga betur frá vegum
en áður var. Blönduvirkjun
leggur gífurlegt landssvæði
undir vatn. Það skyldi því eng-
an undra, að skiptar skoðanir
urðu um virkjunina. Á hálendi
íslands hefur verið gróðureyð-
ing vegna kaldara árferðis og á
Norðausturlandi einnig vegna
þurrviðrasamara árferðis en
áður var. Sums staðar er þar í
dag jafn þurrviðrasamt og á
eyðimerkursvæðum. Gróður-
eyðing getur og orðið af völd-
um ofbeitar. Það er aftur á móti
ekki trúlegt að hún sé til nema
í undantekningartilfellum þar
sem vetrarbeit hafur að mestu
lagst af og sauðfé fækkað um Vi
í landinu. Sé gróðureyðing
aftur á móti einhvers staðar til
staðar vegna ofbeitar ber að
taka á því vandamáli.
Það gengur aftur á móti ekki
að ætla að úthrópa alla sem
stunda sauðfjárbúskap sem
gróðureyðingarmenn. Flestir
þeirra hafa bætt gróðurfar
þeirra bújarða sem þeir sitja.
Það hefur gerst með ræktun og
notkun tilbúins áburðar.
Mengun hafanna
íslendingum er það meiri
nauðsyn en flestum þjóðum að
gera allt sem þeir geta til að
stöðva mengun úthafanna. Hér
er um tilveru okkar að tefla.
Sem betur fer stöndum við ekki
einir í þeirri baráttu. Almenn-
ingur í hinum iðnvædda heimi
gerir sér grein fyrir hættunum,
en stefnubreyting kostar fjár-
muni. Það hefur verið ódýr
lausn að losa í höfin allan
úrgang.
Hér á landi verður einnig að
spyrna við fótum. Stefna ber að
því, að hreinsa allt skolp áður
en það fer í sjóinn. Stöðva
verður þá áráttu sumra, að
fleygja af fragt- og fiskiskipum
öllu rusli í hafið. Sem betur fer
er þróunin í rétta átt. Frá
Breiðafirði berast fréttir af lofs-
verðu framtaki. Það hafa verið
dregin úr sjó um 200 drauga-
net. Því hefur verið haldið
fram, að aðeins þrír aðilar hafi
verið valdir að þessu. Gott er
ef satt er að ekki séu fleiri brot-
legir þar um slóðir. Hitt er op-
inbert leyndarmál, að fullt er af
drauganetum við strendur
landsins. Nú verða menn að
vakna og snúa sér að því, að
hreinsa þennan ósóma upp.
Landhelgisbrot íslenskra
fiskiskipa í eigin lögsögu lýsa
miklu tillitsleysi við samfélag-
ið. Það væri skrýtið réttlæti ef
hinir brotlegu gætu ruglað svo
réttarkerfið með undirskriftar-
listum að niðurstaðan yrði sú,
að þeir fengju óáreittir að
stunda landhelgisbrot.
Lífríkið er fjöregg okkar.
Sameina þarf þj óðina til þeirrar
meðvitundar. Því mega menn
hvorki gleyma í kappi sínu í
verklegum framkvæmdum eða
veiðigleði.
Samgöngur
Lítil þjóð í stóru landi varð-
veitir því aðeins einingu sína
að samgöngur séu góðar. Oft
hefur verið vitnað til Rómverja
þegar rætt hefur verið um vega-
gerð. Þeir gerður sér grein fyrir
því, að ríki þeirra yrði aldrei
stærra en landssvæði sem þeir
legðu vegi um. Hið byggða ís-
land verður aldrei stærra en
það svæði, sem býr við heils árs
vegi. Þeir sem telja landið of
stórt fyrir þjóðina eiga ekki rétt
á svona stóru landi og siðferðis-
leg skylda okkar gagnvart
mannkyninu væri sú, að af-
henda eitthvað af því til þjóða,
sem búa á bak við gaddavírs-
girðingar flóttamannabúða.
Uppblásturinn í byggðinni er
því alvarlegri en allur annar
uppblástur í landinu. Á Vest-
fjörðum eru að nást stórir
áfangar í samgöngumálum.
Heilsárs vegur frá Isafirði til
Hólmavíkur hefur veitt byggð-
inni, sem stendur við þenna
veg, nýja möguleika. Hann
hefur einnig opnað Norður-ísa-
fjarðarsýslu leiðina suður að
vetrarlagi. Á bessu ári verður
tekin í ncikun ný ferja yfir
Breiðafjörð. Vonandi á hún
eftir að verða happaskip í sín-
um ferðum. Með henni verður
mikil framför í samgöngumál-
um Vestur-Barðastrandarsýslu
að vetrarlagi, en yfir sumartím-
ann mun miklu stærra svæði
Vestfjarða njóta þessara sam-
göngubóta. í Vestur-ísafjarð-
arsýslu er brúargerð yfir Dýra-
fjörð ekki lengur draumur
heldur eru framkvæmdir
hafnar. Jarðgangagerðin á
norðanverðum Vestfjörðum
bíður enn, en viðurkennt er að
hún verði næsta stórfram-
kvæmdin í jarðgangagerð á eft-
ir jarðgöngunum í gegnum
Ólafsfjarðarmúla. Jarðganga-
gerðin í Ólafsfjarðarmúla
gengur vel. Að þremur árum
liðnum verður ekið í gegnum
þau göng, en talið er að það
taki eitt ár eftir að sprengivinnu
er lokið að fóðra göngin að
innan. Verkefni á Vestfjörðum
í samgöngumálum eru reyndar
svo mörg og stór að þar verður
ekki allt gert í einu.
Hvað þola byggðirnar langa
bið? Árneshreppur á Ströndum
býr enn við algjöra einangrun
landleiðina allan veturinn. Þar
verður að áfangaskipta verk-
inu, en ekki er hægt að gera ráð
fyrir að láta það bíða þar til
öllum öðrum stórframkvæmd-
um í vegagerð er lokið á Vest-
fjörðum.
Vestfirðir og Austfirðir eru
á eftir öðrum kjördæmum
landsins hvað gæði vega
snertir. Framfarir hafa engu að
síður verið töluverðar á undan-
förnum árum. í þessum efnum
er biðin þó löng.
Menningarmál
Alþýðumenning íslendinga
hefur verið á háu stigi. Þjóð
sem getur stært sig af því að
vera ekki aðeins læs og skrif-
andi heldur lesa og skrifa jafn
mikið og við gerum, er í engri
menningarhættu nema ef aftur-
för verður. Þar reynir á ís-
lenska skólakerfið. Skólakerfið
er aftur á móti ekki eini aðilinn
sem mótar uppvaxandi æsku.
Það gerir umhverfið einnig. Ég
vil trúa því að heimilin vegi
þyngst. Hinu er ekki að leyna,
að fjölmiðlar hafa mikil áhrif.
Innlend kvikmyndagerð er
veikburða og ekki öll menning-
araukandi. Samt trúi ég því, að
leikstjórar eins og Ágúst
Guðmundsson séu að vinna
þarft verk með sinni kvik-
myndagerð og seinasta afrek
hans, sem sýnt var um hátíð-
amar um Nonna og Manna er
íslenskri menningu til sæmdar,
þó vissulega hafi þeir orðið fyr-
ir vonbrigðum, sem töldu að
þættimir ættu að rekja efni
Nonnabókanna eins og um
sagnfræði væri að ræða.
Mér finnst Halldór Laxnes
mikið skáld, en ég get ekki hælt
honum fyrir sagnfræðilega
meðhöndlun á fóstbræðrum
Þormóði og Þorgeiri.
Menningarsjóði útvarps-
stöðva er ætlað það hlutverk að
stuðla að betri og meiri inn-
lendri dagskrárgerð. Nokkuð
hefur borið á því, að menn hafa
viljað leggja hann niður. Það
verður ekki með mínum stuðn-
ingi. Um leið og við njótum
menningar annarra svæða þess-
arar jarðar í vaxandi mæli á
öldum ljósvakans þurfum við
að efla innlenda dagskrárgerð.
Það verður ekki ef fjármagns-
sjónarmið ráða ein ferðinni
hjá útvarpsstöðvunum. Menn-
ingarsjóður útvarpsstöðva hef-
ur því merku hlutverki að
gegna. Aðalatriðið er íslenska
þjóðin haldi áfram vöku sinni í
menningarmálum.