Skólablaðið - 01.01.1970, Page 26

iáto
BÓkmenntir og listir eru nu a dögum fyrst og
fremst stéttartákn. Menntamenn og annafi yfir-
stéttarfólk notar bókmenntir til að sanna yfir-
burSi sína. Sinfoniutonleikar eru næstum ein-
göngu sóttir af fína fólkinu. Þetta sama fólk
er aSalkaupendur abstrakt-malverka, hinnar
þægilegu framurstefnu 1 myndlist. Malverka-
kaupin eru þó ekki eins og tónlistin eingöngu til
a8 sýnast, heldur eru þau goS fjárfesting. ÞaS
þykir ekki dónalegt afspurnar um einhvern banka-
stjórann, aS hann kunni aS meta Kiljan, svo
maSur tali ekki um hvaS hann sýnir mikiS frjáls-
lyndi, ef hann kann aS meta Hannes Pétursson.
Ofan á allt saman eru bækur dyrar, og þaS er
ekki ónýtt aS binda peninga sína á þessum geng-
isfellingartímum í slíkt.
ÞaS er ekki svo litiS, sem þetta fólk hefur aS
verja. Ef þaS glatar listinni til obreytts almug-
ane, hefur þaS einnig ^lataS völdum sínum 1
þjoSfélaginu. StettartakniS, menningin eSa öllu
heldur glanshuS menningarinnar: falleg fram-
koma, goSir borSsiSir, bal aux violins o. fl. o. fl. ,
allt þetta hefur haldiS völdunum í höndum þess.
Skrif um bókmenntir hafa næstum undantekning-
arlaust veriS óbokfroSum mönnum illskiljanleg
eSa óskiljanleg. Gagnrynandinn eSa visindamaS-
urinn setur sig í stellingar og reynir aS vera
sem gáfulegastur. VÍsindamaSurinn telur sam-
tengingarnar, gagnrynandinn leikur ser aS orS-
um: listin fyrir listina, a poem should not
mean but be o. s.frv. öll þekkjum viS gagnrýn-
andann gáfulega. Hann skilur allar bækur ofan
í kjölinn og færir okkur sannleik þeirra í flókn-
um, margbrotnum setningum. Formulan, sem
skáldin eiga aS fara eftir er einhvern veginn
þannig : eitthvaS yfirhafiS, eitthvaS ^afulegt,
goSur stíll, mikil tækni, gott vald á i6lenzku
máli. Skaldin eiga aS hafa þaS, sem gagnrýn-
endur kalla "bókmenntalegan metnaS".
ÞaS er ekki svo aS skilja aS ég þykist sjá skipu-
lagt samsæri §egn almuganum og listinni. Yfir-
stettin telur ser trú um yfirburSi sína. T. d.
er sú hlægilega skoSun nkjandi meSal fjölda
menntskælinga, hinnar upprennandi yfirstéttar,
aS þaS þurfi einhverjar sérstakar gafur til aS
læra latneska málfræSi eSa stærSfræSi. Ég hef
meira' aS segja heyrt þá skoSun, aS allir nem-
endur skólans séu um eSa fyrir ofan meSallag
aS greind I Allt verSur þetta þessu sama fólki
sönnun um, hve mikinn rétt J>a8 eigi á völdum í
þjóSfélaginu. BÓkmenntir þjona þessu sama
hlutverki. Þær hafa orSiS vopn yfirstéttarinnar,
sem svo telur sér trú um, aS þaS þurfi ein-
hverjar sérstakar gáfur til aS njóta þeirra.
Þetta sama fólk heldur þvi fram, aS bokmennt-
um hljóti aS hnigna, þegar allir geta tekiS þatt
í £eim án þess aS kafa óskiljanlega ritdóma eSa
njota listar, sem eingöngu er fyrir listina.
Ritdómur jóhannesar ölafssonar í siSasta Skola-
blaSi voru skrif undir sterkum áhrifum frá gagn-
rýnandanum gáfaSa. UppgerSar vísindamennska,
sem forSast kjarna málsins, einkenndi gagnrynina.
Ritdómurinn er dæmi um gagnrýni, sem hlytur
aS fæla fólk frá bókmenntum. Hér eru nokkrar
tilvitnanir í ritdóminn :
"LjoSiS Á kyrrum morgni finnur sér stoS 1
raunveruleikanum meS því aS tulka flotta frá
honum, þessi flótti er skorinn niSur í skyndi-
legt leiftur, sem hleypir nauSsynlegum vits-
munalegum bakhjarli ekki aS, holgoma and-
kreppuúrbanismi, útilokandi tilfinnin^asemi a
villigötum. " "Stundum gætir Páll sin eins og
í Syndafallinu, sem er eitthvert bezta efni
blaSsins, þrjár málsgreinar um manninn og
moldina, draumur, sem tindrar skærar, af
þyý aS veruleikinn kemur inn í og er í stil,
Vaglaskógur, ást, mynd eftir gamlan meist-
ara. " "Benóný notar þá guSbergsku aSferS
aS skeyta saman kunnuglegum brotum, en ut-
koman verSur kunnugleg lika, an dýptar,
myndin kallar á alls kyns nátturu og sann-
eSli, hafnar hræsni og tilfinningaþoku. Mer
leiSist þessi pointilliska aSferS, tilfinninga-
le^a fremur en rökrænt aS vísu. " "í fyrra
ljoSi sínu velur Ari Björnsson sér aS yrkis-
efni samsiSa linur 1 fari hugar og veSurs,
snotur hugmynd, sem hann handleikur hofsam-
lega. TengiliSurinn lytur undanlátssemi viS
skynsemi af þvi aS veSurstofan verSur vart
brennimerkt fyrir afstöSu sina. ömmubæn
er leleg kimni, misþyrming a fögru, tato-
lógisku listformi, sem þolir ekki annaS en
tæra liti og hrein form. Rökvillan er enn
ágengari en í veSurfregn, ömmur eru vaxnar
upp ur því aS biSja sér barna. "
( Undirstrikanir eru mínar. Þessar tilvitnan-
ir eru lítiS brot ritdomsins, ég raSlegg les-
endum þessarar greinar aS lesa hann 1 heild
sinni. )
Allar þessar tilvitnanir hafa þaS sameiginlegt
aS vera illskilianlegar, stillinn er óskýr. Sums
staSar glittir 1 sannleikskorn, en oftar eru þau
hulin ókleifu orSskruSi. örsjaldan er komiS aS
aSalatriSinu, stöSu bókmennta í því umhverfi,
sem viS búum viS. Ritdómurinn er dæmigerS
menntamanns gagnryni. Hann stuSlar aS nuver-
andi stöSu listarinnar, þ. e. aS hún sé stéttar-
takn og vörutegund. ÞaS er lei&inlegt, aS þann-
ig skuli hafa tekizt meS þann ritdóm, sem er
þegar öllu er a botninn hvolft sa skasti, sem eg
man eftir í SkólablaSinu.
i/cUav<jvr porbtrasfcOB
j