Skólablaðið - 01.01.1970, Page 28

II. Þrátt fyrir þeesa innri myndrænu tjáningu
er Neo-Plasticisminn ennþá málverk, þ. e. a. s.
túlkunin er hrein og ákvetSnir litir a fleti, sem
skilja eftir sig jafnvægi á yfirborCinu; í öðrum
oríum, litur skilur eftir flöt á flötu yfirborCi
myndarinnar. - MálverkiB er ekki veikt með þvi
að þurfa að elta tónbreytingar formsins, svo það
er sterkara en í Morpho-Pla6ticisma. Litir
finna andstætt jafngildi sitt í non-color ( hvítu,
svörtu og gráu ).
III. Jafnvægi milli jafngilda náttúrunnar og
hugans, þess sérstaka og þess almenna, milli
þess kvenlega og þess karllega, - þessi vanda-
mál Neo-Plasticismans er hægt að yfirvinna,
ekki aðeins í plastískri list, heldur einnig í
manninum og þjóðfélaginu.^ { þjóðfélaginu getur
jafngildið milli þess, er túlkar efnið og þess er
túlkar hughrif skapað hrynjanda, sem er framar
öllu, sem þekkzt hefur hingað til, með þeim
innri kjarna, sem þekktur er sem efni og þeim
ytri, sem þekktur er sem hugur, - þar til nú,
að þessum tveimur hlutum sem einingum hefur
verið ýtt til hliðar og sameinazt í hug-efni.
Neo-Plasticisminn sýnir fram á nákvæma reglu;
- jafngildi hlutanna. - t>ví að jafnvægið milli
myndflatanna 1 ujapbyg^ingunni sannar, að allir
hlutir, þó þeir séu ólikir, geta haft jafnt gildi.
Eftir einföldun seinna Parísar-tímabilsins (milli
1919-1938 ) málaði Mondrian fjölda mynda, en í
þeim staðfestir skynsamleg þensla sifellt sam-
band listar og lífs, jafnt og gildi raunveruleik-
ans ( innri kjarna, sem þekktur er sem efni og
ytri, sem þekktur er sem hugur )., Myndirnar
eiga ekki að nálgast smátt og smátt ákveðið^ og
óviðjafnanlegt malverk, sem yrði úrdráttur ur
öllum hinum. ( Sumir sögðu, þetta eru endalok
myndlistar, aðrir sögðu, þetta er ekki endir
neins, heldur upphaf einhvers. ) Þetta gæti ekki
gerzt, því sambandið milli mannsins og raun-
veruleikans þroast stöðugt, skynsemi mannsins
er stöðugt notuð ( þetta nær bæði til skilningar-
vita og tilfinninga ) og eindrægni er ekki kyrr-
stætt astand fullnægingar, heldur ástand stöðugs
breytileika. Eftir þessum skilningi, er sérhver
mynd Mondrians ákveðin. Niðurskipan lina og
litarflata í mismunandi niðurröðun gullinna fer-
hyrninga endurspeglar hreyfanleika manns - raun-
veruleika sambandsins og sýnir fram á áfram-
haldandi gildi ^þess ; það er þvi aðeins hægt að
tala um einn akveðinn hlut með skírskotun til
aðferðarinnar eða tjaningarmatans, sem fjöl-
breytni mynda næst af, malverkin halda serein-
kennum sinum með skynsamlegri sameiningu að-
ferðarinnar.
Mikilvæg staðreynd í þessu greinarbroti er, ef
sundurliðun raunverulegrar mynduppbyggingar
er látin liggja milli hluta, undir tonninn um
vitsmunalegan hrynjanda raunveruleikans, sem
speglast gegnum listina og þjoðfelagið. List,
þratt fyrir þennan rationalisma a moti siðgæðis-
legu gildi að undanteknu listgildi sinu, á móti
listfræðilegu gildi sínu, þar eð það hefur sið-
ferðislegt gildi. Því er vart að neita, að hér
er eins konar guðfræði komin í spilið, árangur-
inn af miklum ahuga Mondrians a guðspeki.
Neo-Plasticismi og konstrúktívisminn eru að
mestu undirstaðan að því, sem við { daglegu tali
köllum geometrxska myndlist, en þó er einn
grundvallar mismunur. Neo-Plastisminn og
konstrúktívisminn höfðu báðir sínar kenningar
um þann innri kjarna myndarinnar, sem gæfi
henni gildi; hja þeim var þetta aðeins vegurinn
til hins algilda sannleika, leitin að hinu sanna
málverki, leitin að endapunktinum. En sú geó-
metría, sem nú er tíðkuð, er aðeins innihalds-
REYNSLA. Er menn eldast hljóta þetr melri reynslu og
eiga þvf að hafa meira að segja, þó að raunar hafi þeir
minna að segja. Reynsla er þjálfun f spllareglum.
Og maður, sem er mjög duglegur f einhverju spili, hefur
sjaldan áhuga á að leggja það af eða breyta þelm reglum,
sem hann hefur gert að eigin lffi.
Hin mikla menningarbylting kfnverskrar æsku fleygði ölium
kfnversku spilareglunum f elnu vetfangi. Stúdentar brutust
innf utanríkismálaráðuneytið og fleygðu leyniskjölum útá
götu og hrópuðu: Hvers vegna allt þetta laumuspil ?
Það er auðvelt að bæta þvf við sem köiversku stúdentarnlr
sögðu ekki: Laumuspil er valdhöfum nauðsynlegt.
Ef allir geta orðið sér úti um sérhverja vitneskju, geta
alllr myndað sér skoðun um hvað sem vera skal og þá
væru engir óduglegir valdhafar eftir.
Reynsla f þjóðfélagi okkar er þjálfun f að halda vitneskju
leyndri, að nota réttar letðir tll að hafa áhrif, að varast
að særa rétt fólk, að hafa hefðir f heiðri.
Þegar óreyndir menn astla að leysa eitthvert vandamái
gera þeir oft ýmis axarsköft, en fullt eins oft finna þeir
lausn, sem enginn reyndur maður hefði komist áð.
En menn hafa ekkl áhrif fyrr en þetr eru reyndir. Og
reyndir verða menn ekki með að gera eigin tilraunlr og
lasra af heimskupörum sfnum. Menn mega fyrst gera eig-
in tilraunir, þegar þeir hafa öðlazt reynslu.