Siglfirðingur - 24.12.1923, Page 2

18
Fullveldið 5 ára.
Eftir Sigurð Björgólfson,
flutt á skemtun U. M. F. S.
1. des. s. I.
Niðurl.
Pað er ekki tími nje staður til
þess hjer að sanna það, þó það
sje ósköp einfalt má!, að ísland
hafi, heldur en hitt, borið skarðan
hlut frá borði er gerður var hinn
nýi sáttmáli 1918, og í gildi komst
þennan dag fyrir 5 árum. Skal að-
eins drepið hjer á tvent, sem beint
snertir fjárhagshliðina; og þó frem-
ur hið fyrra: Aður en hinn nýi
sáttmálinn var gerður, galt ríkis-
sjóður landssjóði íslands 60.000
krónur árlega. í stað þess koma
nú ákvæði hins nýa sáttmála, þau,
að ríkissjóður Dana greiði ríkis-
sjóði íslands 2. miljónir króna einu
sinni fyrir alt. Og fellur þó helm-
ingur þeirra fjárhæða beint í skaut
Dana aftur, þar eð hann legst til
háskólans í Kaupmannahöfn. Hinn
helmingurinn legst til háskóla fsl.
Eiga báðir þessir sjóðir þó í raun
og veru að vera til styrktar íslensk-
um vísindaransóknum og stuðnings
íslenskum námsmönnum. Versta
ákvæðið sem fylgdi þessu var það
— og það er hið síðara af þessu
tvennu er fyr var nefnt, — að ís-
lenskir námsmenn fengu nú ekki
lengur nein forrjettindi við hinn
danska háskóla í Höfn. þ. e. Garð-
styrkurinn hvarf úr sögunni. Með
því eru allir efnalitlir námsmenn
útilokaðir frá því að stunda nám
utan landhelginnar nema þá með
styrk frá sáttmálasjóðunum. En það
er nú svona, þar er altaf undir
högg að sækja: þ. e. náð þeirra er
þeim fjárveitingum ráða. En liitt
var altaf svo sem í lófa lagið og því
síður nokkurn tíma talið eftir eða
það látið í veðri vaka að þessi
hafi orðið fyrir náðinni en ekki
hinir. En margir okkar bestu og
mestu mentamenn um margar ald-
ir, þeir sem kasiað hafa frægðar-
blæ á þetta land og þessa þjóð,
og reynst henni drengir í raunun-
um, hafa einmitt átt þessum styrk
að þakka það að þeir urðu það
sem þeir urðu eða með öðrum orð-
um komust áfram að því marki er
þeir settu sjer í öndverðu. Og jeg
dreg þ a ð óhikað í efa, að íslandi
verði þessi miljón sín að eins góðu
SfGLFIRÐINGUR
liði í framtíðinni eins og Garðstyrk-
urinn var því áður, og hefði orðið
því framvegis. Rað veit e n g i n n
og það verður aldrei neinum töl-
um talið hve ísland galt þarna
mikið afhroð, — hve mikið það í
þessu eina atriði lagði í sölurnar
til þess að fá sjálfstæðið eða full-
veldið. Reir hafa ekki hugsað út í
það, nefndarmennirnir er þeir sömdu
13. grein sambandslaganna og sjer-
staklega niðurlag hennar, hver áhrif
þetta hefði á andlegt lífjfslendinga.
Nei. Ekki einu sinni Porst. M. Jóns-
son! En grátlega mikið er það sem
íslensk menning og mentalíf hefur
mist þarna. Pað geta þó kannske
best þeir um dæmt er notið hafa.
Og víst er um það, að Hafnarhá-
skóli hefur jafnan verið sá Mímis-
brunnur er íslendingar hafa ausió
af — og að miklu leyti gefins.
Pessi miklu og dýru rjettindi urð-
um við að Iáta af hendi er gerður
var hinn nýi sáttmálinn. — Menn
munu nú kannske segja, að ísl.
námsmenn geti notið vaxta hinna
dönsku miljónar. Já, að vísu. En
það verður með öðrum hætti og
— »ólíkt því er var í fyrri daga.c
Og dæmi eru orðin þess á þessum
5 árum, að efnilegum, íslenskum
námsmanni hefur n e i t a ð verið um
styrkinn þrátt fyrir það, þótt hann
lögum og sáttmálanum samkvæmt
ætti til þess fullann rjett og ótví-
ræðan. En Danirnir töldu hann
ekki hafa rjett til styrksins af því
hann ætlaði að stunda nám við
Pýska háskóla. Rarna sjest rjettlæt-
ið og ofurlítið sýnishorn þess,
hvers við megum vænta í framtíð-
inni um þann styrk. Og þótt vjer
reiknuðum okkur nú að fullu þess-
ar tvær miljónir og hefðum fullan
umráðarjett yfir þeim, sem ekki er,
þá væri það samt sem áður lítill
hluti þess er Jón Sigurðsson sann-
aði að Danir væru búnir að draga
af íslensku fje. Enda hafa þeir víst
aldrei reynt að vjefengja það.
Nei, enn sem komið er höfum
vjer lítið grætt á fullveldinu nema
ef telja skyldi það að ísland komst
inn í hinn hágöfuga konungstitil
og við eiguni — að vísu góðan —
galloneraðan gesant útí Kaupmanna-
höfn til þess að representera þar
okkar sjálfsmensku. Að jeg ekki
nefni Spánarlegáta og ýmsa flugu-
menn er sendir hafa verið til
Ameríku og reyndar of víða ver-
öld til höfuðs áfengi en eflingar
og brautargengis íslenskum salt-
þorski, því lítið virðist ætla að
verða úr Östlunds tilboðinu — því
ver líklega. Nje heldur það, að
skuldir þjóðarinnar hafa vaxið mik-
ið og eru orðnar geipiháar. En það
er þó bót í máli og óneitanlegur
sjálfstæðisvottur, að við getum
puntað upp á þær og kallað þær
ríkisskuldir íslands - alveg gæsa-
lappalaust! En, hvað sem öllu líð-
ur — öllum annmörkum er hægt
er að finna á fuliveldinu og byrjun
þess, megum vjer ekki dæma það
hart. Það er enn í bernsku og ó-
líklegt að það verói íslenskri þjóð
til annars en blessunar. Að minsta
kosti a n n hver einasti íslendingur
orðinu »fullveldi« og veit, að það
er takmark, sem þjóðin hefur stefnt
að og sjeð í hillingum margar ald-
ir. Og það er trúa mín og líklega
ykkar allra, að einhverntíma, löngu
síðar en við erum komin undir
grænan svörðinn, verði það talin
mesta gæfan er ísland gat öðlast
það að hreppa fullveldið, og fá
það viðurkent ásamt fánanum þrí-
lita. Og þá — þá fyrst verður ár-
ið 1918 haft í heiðri, og 1. desem-
ber jafnhelgur jólunum. Og þá verð-
um vjer er nú lifum öfunduð af
því að hafa lifað svo merkan at-
burð í lífi þjóðarinnar. Retta skul-
um við hafa hugfast og eigi síður
það, að fullveldi er hlutur sem eng-
in þjóð öðlast fyrirhafnarlaust, og
aldrei verður metið til peninga þrátt
fyrir alt.
Frjettir.
í nóvember s. I. voru sæmdir
stórkrossi Fálkaorðunnar, Don Vin-
cent Gutierrez de Aguera, sendi-
herra Spánverja í Kbh., og Don
Rafael Lópes de Lago, forstjóri
verslunardeildar ráðuneytisins í Mad-
rid, en riddarakrossi sömu orðu
Don Eurique Valera y Ramirez de
Saavedra, sendisveitarritari. — Virð-
ist svo sem nóg sje um slíkar tild-
ursendingar til handa þeirri þjóðinni,
sem kúgað hefur oss jafn háðug-
lega og Spánverjar.
Á 5. ára afmæli fullveldisins, 1.
des. s. I. var Sig. Eggerz sæmdur
stórkrossi Dannebrogsorðunnar og