Siglfirðingur - 18.03.1943, Qupperneq 3

SIGLFIRÐIN GUR
3
i a « tt' át >*» H &'# mr
-'rf « «w V4 *m •* «*'*'r
Trjáviður er mikilvæg-
asta styrjaldar-hráefnið.
J ÍÖ&# r*
Eftirfarándi er lausleg þýðing, eða öllu heldur end-
sögn á grein í janúarhefti ritsins ,THE ROTARIAN'
i;4, Greinin er eftr Egon Glesinger.
Skáld nokkurt komst svo að
orði að það væri aðeins á færi
guðs eins að búa til tré.
En það sem nú er hægt að búa
til úr trjánum, það er ekkert smá-
ræði. Öll þau ósköp mundu jafnvel
gera Jules Verne orðlausan og
hissa. Efnafræðingarnir hafa
skyggnzt inn í boli trjánna og orð-
ið þess vísari, að þar er slík efna-
gnægð að vænlegt er til framleiðslu
ýmsra bráðnauðsynlegra hluta og
tækja, sem mjög er vant í núver-
andi styrjaldarrekstri, og sem
ennfremur mun hafa mikil áhrif á
öll viðskipti á komandi friðartím-
um.
Öll þekkið þið viðarkol og haf-
ið heyrt getið um kolaefnið. Að-
ferðum sem enn eru notaðar við
framleiðslu þessara efna var lýst
af forn-Grikkjanum Theophrastusi
oTx ári f. Kr.
En hafið þið heyrt tíðindin sem
nú eru sögð um bindiefni (lignin)
og tréni trjáviðarins og vetnis-
greining hans?
Það er anuðsynlegt að kunna
nokkur skil á {>essu þrennu ef
skilja á rekstur núverandi styrj-
aldar.
Hérumbil þriðjungur af efnis-
magni trjáviðarins er bindiéfnið.
Það mætti líka kalla pað „band-
vef“ hans, þvi það samtengir og
þéttir hinar örsmáu tref jar trénis-
ins (cellulose) sem heita má að sé
tveir þriðju hlutar viðarins.
Til að greina bindiefnið frá trén-
inu þarf ýmsar sýrur, mikinn
þrýsting og hita. Þetta er kallað
vetnisgreining (hydrolysis).
Vér vitum næsta lítið um bindi-
efni viðarins (ligninið). Einu sinni
var það eitt aðal efnið í pappírs-
deiginn. Nú e» það notað sem
bindiefni við vegagerð, til að líma
niður gólfdúka, í lút við litunar-
efnagerð og sútun o. fl.
Trénið er aftur á móti bezt
þekkt af baðmullinni, sem er því
nær hreint tréni. Það er mjög ó-
dýrt, til af því yfirfljótanlegar
gnægðir og mjög þægilegt að
breyta því og kljúfa í önnur efni.
Má nefna sem dæmi:
*I. að við vetnisgreiningu verð-
ur trénið að þesskonar sykri er
myndar kornsætu. Þýzkir vísinda-
menn útbjuggu haglega gerðar til-
færingar til að framleiða með syk-
ur þenna, en þá kom snjall vís-
indamaður til sögunnar úr Vest-
urheimi og fann upp ofur einfalda
vél er framkvæmdi verk þetta
bæði fljótar og betur. Ef mokað er
sagi í vél þessa öðrum megin kem-
ur hreinn og klár sykur úr henni
hinum megin.
Þegar sykur þessi er fenginn er
auðvelt að breyta honum í vín-
anda, — ekki þó svokallaðan tré-
spíritus, sem er eitraður, — held-
ur kornvínanda (etylalkohol) sem
er til margra hluta nytsamlegur.
Annarskonar efnagreining breyt
ir trjásykrinum í ger, og enn er
gerinu breytt í eggjahvítublandin
þvagefni, sem eru að efnasamsetn-
ingu skyld ammoníakinu, sem all-
ir þekkja, þó ekki sé af öðru en
lyktinni. Kjöt og aðrar fæðuteg-
undir úr dýraríkinu eru mjög
hlaðin þessu efni.
Þetta minnir á sögu, sem bend-
ir á mikilvæg" atriði í þessu sam-
bandi, enda þótt hún sé að líkind-
um ekki sönn: Einu sinni eigi alls
fyrir löngu hafði maður nokkur
tekið eftir því, að eyddir og orpn-
ir plankar er rifnir hofðu verið
upp úr gömlu hesthúsgólfi breyttu
ekkert lögun þótt þeir lægi úti og
yrðu fyrir áhrifum sólar og regns.
Hvernig stóð á þessu?
að var vegna þess, að plankarn-
ir höfðu gegnvætzt af þvagefnum
dýranna. Þetta leiddi til tvenns-
konar mikilvægra uppgötvana:
1. Viður, sem gagnvættur er
eggjahvítublöndnu þvaðefni, spring
ur hvorki né rifnar en heldur ná-
kvæmlega lögun sinni þótt hann
verði fyrir áhrifum lofts og allra
veðra.
2. Sé trjárengla soðin í slíkri
upplausn við 212° E- er hægt að
vefja hana saman, snúa hana,
beygja og móta eins og togleður
af því að bindiefni viðarins hefir
mýkzt og linazt við áhrif þvag-
efnisins. En þegar viðarrenglan er
orðin þurr, verður hún jafnföst í
sér og áður en heldur þeirri lögun
er henni var gefin meðan hún var
lin.
Að fenginni þéssari vitneskju
tóku rannsóknarfúsir menn til
starfa og eftir miklar og marg-
ar tilraunir, komu fram á sjónar-
sviðið ný og ný efni unnin úr tré.
Ef trjáflögur gagnvættir efni, er
mýkir bindiefni viðarins, eru sett-
ar undir þungt farg, verða þær
harðar sem stál. Séu þær lagðar
saman tvær eða fleiri og sérstak-
lega ef önnur snýr langs og hin
þvers eins og í vanalegum kross-
viði, verður efni þetta vitanlega
enn sterkara. Efni þetta þolir allar
loftslagsbreytingar og hvaða veð-
ur sem er, brennur ekki og olíur
og sýrur hafa lítil sem engin áhrif
á það. En samt er það auðunnið
með vanalegum trésmíðaáhöldum.
Og með auknum þrýstingi má
gera það enn sterkara en stál. Úr
pappa eða pappír, sem einnig er
búinn til úr tré, má gera þynnur
með líkri aðferð. Þær eru gagn-
vættar í trébindiefni og fergðar
undir 150 kg. þunga. Verða þær
þá rafgular, gagnsæjar og beygj-
anlegar, vatnsheldar og eldtraust-
ar, helmingi léttara en álm, en
með þenslumætti stálsins. Nú eru
flugvélar byggðar þannig bæði í
Bretlandi og Ameríku að þetta
,,viðarstál“ er haft í skotvopna-
undirstöður og skrúfublöð og
vængirnir þaktir hinum hörðu og
sveigjanlegu gagnsæju þynnum.
Þarna eru líka byggðar flugvélar
þvínær eingöngu úr efni þessu,
ekki einungis æfingaflugvélar,
heldur og einnig eltiflugvélar og
smásprengjuflugvélar.
Flugvélar þessar eru mjög létt-
ar og geta því borið þeim mun
meira eldsneyti ef um langflug er
að ræða. Þær eru hraðfleygar, því
h*orki samskeyti né raðir nagla-
hnoða auka á mótstöðu loftsins og
mjög fljótlegt er að gera við
skemmdir á þeim, því þótt kúlur
eða sprengjubrot hitti skrokk eða
vængi fer það í gegn án þess að
springi eða rifni út frá ,,sárinu“.
Skammt er að minnast skipsins
er flutti Mac-Arthur hershöfð-
ingja frá Bataanskaga til Ástralíu.
Skip þetta var byggt úr „viðar-
stáli“. Amerísku skipasmíðastöðv-
arnar smíða nú slík smáskip unn-
vörpum. Þau eru kölluð ,,P. T.“.
Hvert þeirra getur haft meðferð-
is tvö eða þrjú tundurskeyti. Þau
eru þriðjungi léttari og þriðjungi
sterkari en samskonar skip úr
stáli. Rengur öll og bönd í tundur-
duflaslæða og fleiri smáskip ’ flot-
ans eru nú höfð úr slíku viðar-
stáli úr amerískri hvíteik.
Það er haft fyrir satt að í alla
þá bílaskrokka, sem þurfa til að
byrgja heilan her að bílum, fari
275.000 smálestir stáls, sem spar-
ast vitanlega séu þeir byggðir úr
„tréstáli.“ Nú er líka svo komið,
að þetta er gert, og fjöldi venju-
legra flutningabíla iðnfyrirtækja
KVENSOKKAR
ódýrir en góðir.
V ALtJR
SgÍ&EflF .
heima fyrir eru byggðir úr sama
efni og menn láta breyta bíl-
skrokkunum gömlu, fá tréstál í
stað hins eldra stáls. Gerir það
bílana miklu léttfærari og eykur
að sama skapi burðargetu þeirra.
Trévínandinn er notaður við
vinnslu gerfigúms og líkindi eru til
að nota megi bindiefni viðarins
(ligninið) í ennþá endingarbetri
hjólbarða en unnir eru úr gúmí,
enda búa nú Þjóðverjar til ókjör
slíkra hjólbarða er reynast ágæt-
lega.
Meira en hálf milljón Evrópu-
bifreiða nota nú tréúrgang og við-
arkol til eldsneytis. Er þessu
brennt í geymi utan á bifreiðinni
er framleiðir gas er vélin fær í
benzín stað. Það er opinberlega til-
kynnt að þetta trjáviðargas spari
Þjóðverjum árlega á aðra milljón
smálesta af benzíni, líklega álíka
mikið og þeir eyddu í allri fransk-
belgísku sókninni 1940. 1 Banda-
ríkjunum mundi 10 dala virði af
trjáviði framleiða jafnmikla véla-
orku og 30—40 dala virði af benz-
íni með núgildandi verðlagi.
Þetta er staðreynd, er ætti að
geta orðið hagnýt við notkun
flutningabíla og dráttarvéla.
IJr einu teningsfeti af viðarúr-
gangi má vinna 1 gallon af vín-
anda. Vínanda er einnig hægt að
vinna úr trjádeigsgeri. Efnafræð-
ingar Bandaríkjanna staðhæfa að
1 gallon trjávínanda sé hægt að
framleiða fyrir 15—18 sent.
Vínandinn er notaður í reyk-
laust púður, og olíusæta (clycerin)
sem einnig er unnið úr tré, er not-
uð í nitoglyserin, sem er eitt með
ægilegustu sprengiefnum.
í Svíþjóð og Þýzkalandi eru úr-
gangstrjábútar seiddir í þurkofn-
um við háan hita til að nú úr þeim
tjörunni, en hún er ágætt efni í
smurningsolíur og sparast þá til
þeirra hluta jarð- og steinolía.
Trjásykurkvoða er krystölluð og
unninn úr lienni neyzlusykur.
Þetta er gert í Þýzkalandi og gefst
ágætlega. Þar er einnig trjáger
með miklu próteinmagni unnið til
nautgripafóðurs. Þar er líka mik-
ilsverður fóðurbætir'unnin úr sagi
og trjásykurkvoðu.
Framh.
— Kennið börnunum að borða síld!