Forsetaval - 20.06.1968, Blaðsíða 2

2
FORSETAVAL
MATTHÍAS EGGERTSSON, tilraunastjórl, Skriðuklaustri:
Andliiin ivö
I fyrsta tölublaði ,,Þjóðkjörs“,
stuðn'ngsblaði Gunnars Thor-
oddsens til forsetakjörs, má lesa,
hvað stuðningsmenn hans telja
honum til ágætis og þá einkum,
hvað þeir telja honum til ágætis
í forsetastól. Sá verðleiki, sem
þar ber hæst, er, að Gunnar
Thoroddsen hefur stjórnmálalega
reynslu en Kristján Eldjárn ekki.
Á þennan verðleika er bent aftur
og aftur í blaðinu með hinu fjöl-
breytilegasta orðalagi og nokkrir
greinahöfundar benda á þann
eina verðleika í ritsmíðum sínum.
Gísli Jónsson, menntaskóla-
kennari segir: „Hitt virðist mér
augljóst, að lífsstarf Gunnars og
menntun falli betur en Kristjáns
að forsetaembættinu, svo mjög
sem þar reynir á stjórnmálalega
reynslu og þekkingu. Það er
mergurinn málslns frá mínu sjón-
armiði“.
Gunnar Sigurðsson í Seljatungu
skrifar: „Forseti Islands þarf að
mínum dómi fyrst og fremst að
vera „reyndur stjórnmálamaður“.
Víglundur Möller vitnar í Ólaf
Thors, sem sagði: „Hann (forset-
inn) þarf að þekkja völundarhús
stjórnmálanna". Og hann bætir
við frá eigin brjósti: „Ætli þeir
þekki það marg'r betur en Gunn-
ar Thoroddsen. Séu þeir til, er
a. m. k. ekki nú -um þá að velja“.
Og í forystugrein stendur:
„Hann (Gunnar) hefur tekið
veigamikinn þátt í opinberum
málum þjóðarinnar í liðlega þrjá
áratugi. Hann þra-utþekkir stjórn-
mál samtíðarinnar af langri
reynslu, stefnur, flokka og
menn“.
„Þeir, sem kjósa Gunnar Thor-
oddsen, ónýta atkvæði sitt, því
Kristján Eldjárn verður kosinn“.
Þessi orð mælti Gústaf Gísla-
son, bóndi og vitavörður í Papey,
nú fyrir skömmu.
Það var þungi í röddinni og
alvara, er hann fór að lýsa því
fyrir viðstöddum, af hverju hann
veldi Kristján Eldjárn, fremur en
Gunnar fyrir forseta.
Þessir menn báðir höfðu kom-
ið í Papey. Gunnar í tíð föður
hans, en Kristján tvisvar til hans
í leit að fornminjum.
Það var einmitt í annarri
þeirrar farar, sem ég kynntist
Kristjáni. Og í seinni för hans
þangað, hittumst við af tilviljun.
Af þessum fundum, svo og af
fræðistörfum hans og fyrirlestr-
um í útvarpi, var ég ekki í vafa
um hvorn frambjóðandann ég
mundi styðja við forsetakjör.
Sú áherzla, sem lögð er á þetta
atriði, vekur ýmsar hugrenning-
ar. Það er þegjandi samkomulag
eða samantekin ráð stjórnmála-
flokkanna að taka ekki beina af-
stöðu til frambjóðenda og dag-
Öll þjóðfélög þurfa að eiga sér
æðsta vald. Lýðveldi þurfa að eiga
sér æðsta vald, engu síður en
önnur þjóðfélög. En á það að
vera pólitískt vald? Ég held ekki.
Eigum við ekki, meðborgarar
góðir, að lyfta einu embætti, for-
setaembættinu, upp úr dægur-
þrasi hinnar daglegu þrætu um
kaup, kjör og ágóða. Það verður
alltaf svo, að þeir, sem í stríði
standa í stjórnmálaþrasinu, fyrir
ákveðinn flokk eða flokka, mót-
ast þar — viljandi eða óviljandi.
Segjum svo, að til komi alvarleg
vandamál við myndun ríkisstjórn-
ar vegna missættis stjórnmála-
flokkanna. Ríkjandi stjórn segir
af sér, en er falið að sitja áfram,
þar til ný stjórn verður mynduð.
Þá kemur til kasta forseta að
ráða fram úr vandanum. Er lík-
legt, að harðbakaður pólitískur
flokksmaður sé bezt til þess fall-
inn? NEI. Hví ekki að fá í for-
setaembættið mann, sem er utan
við allt dægurþras hinna stríðandi
póhtísku flokka, og er að allra
manna sögn hinn gegnasti og
gáfaðasti maður? Ég held, að
hver og einn, sem um þetta hugs-
Frú Kristjáns, Halldóra Ing-
ólfsdóttir, er Vestfirðingur, dóttir
sæmdarhjónanna Ólafar Jóns-
dóttur og Ingólfs Árnasonar
framkvæmdastjóra á Isafirði. Éig
minnist þess frá mínum barna-
og gagnfræðaskólaárum hvað tal-
að var af mikilli virðingu um þá
fjö'skyldu og um Halldóru, sem
alltaf var hæst í sínum bekk alla
sína skólagöngu.
Á milli fjölskyldu Halldóru og
minnar varð vinskapur. Ingólfur
Árnason átti sumarbústað inni á
Kleifum í Seyðisfirði og þangað
átti faðir minn margar ferðir með
þessa fjölskyldu, því hann átti 7
tonna vélbát, sem hann var með
í flutningum á Isafjarðardjúpi.
Ég er í engum vafa um, að þau
hjónin Halldóra og Kristján muni
sóma sér vel sem húsbændur á
Bessastöðum, sér og landi okkar
til sóma. ’ 1 !
blöð'n eru hin hógværustu og
virðast forðast að taka þátt í
kosningabaráttunni. Af því má
draga þá ályktun, að ríkur vilji
sé fyrir því að hefja forsetaemb-
ættið upp yfir stjórnmálaþras og
þrætur og flestir munu taka und-
ir, að það sé vel farlð. I „Ávarpi
til kjósenda“ í fyrsta tölublaði
„Þjóðkjörs" stendur meira að
segja: „Forsetastarfið á að vera
einingartákn þjóðarinnar, örva til
ar í alvöru, komist að sömu nið-
urstöðu og ég: Ekki harðsnúinn
pólitikus sem forseta, heldur
mann, sem hvergi er bundinn
böndum pólitísks valds. Að öllu
jöfnu er honum betur trúandi til
réttsýni í málefnum þjóðarheild-
arinnar.
Að þessu athuguðu kjósum við
Kristján Eldjárn sem forseta.
Sumir þeir, sem stóðu að fram-
boði séra Bjarna Jónssonar
vígslubiskups til forsetakjörs ár-
ið 1952 virðast hafa skipt um
skoðun. Þá var séra Bjarna talið
það til gildis, að hann hefði stað-
ið utan við erjur stjórnmálanna
og væri þess vegna hæfari til að
gegna embætti forseta en þeir
Ásgeir Ásgeirsson og Gísli Sveins-
son, sem báðir höfðu staðið fram-
arlega í flokki á þeim vettvangi
um langan aldur. Nú er því hald-
ið fram af þessum sömu mönn-
um, að fremur beri að kjósa
Gunnar Thoroddsen en Kristján
Eldjárn, af því að Gunnar sé
reyndur stjórnmálamaður, en
Kristján ekki.
Hvor sem fyrir valinu verður,
tel ég að við munum hljóta virðu-
legan þjóðhöfðingja, sem sómir
sér vel í veizlusölum og kann sig
innan um stórmenni, og mundi
slíkt ekki síður mega segja um
konur þeirra. En annað skiptir
sköpum með þeim. Dr. Gunnar
Thoroddsen hefur staðið í farar-
broddi síns flokks, Sjálfstæðis-
flokksins, frá því hann óx úr
grasi, hann var formaður Heim-
dallar langan tíma, þingmaður
flokksins mörg kjörtímabil og
ráðherra um skeið. Þó að hann
hafi nú notið hvíldar frá stjórn-
málaþrasinu um hríð, þarf ekki
að ganga að því gruflandi, að af-
staða hans og sjónarmið í for-
setastóli mundu mótast mjög af
stefnu Sjálfstæðisflokksins og
hljóta allir að telja slíkt óhepni-
samheldni, bera klæði á vopnin og
veita festu og forystu á örlaga-
stund“. En því meiri vilji, sem er
í þessa átt, þeim mun óvæntara
er að sjá mælt með frambjóðanda
vegna þátttöku hans í pólitík.
Liggur ekki tvískinnungurinn í
þeim málflutningi í augum uppi?
Er unnt að beina kastljósum
áróðursins að stjórnmálalegri
reynslu án þess að vekja athygli
á þessu og þar með, að hin stjórn-
málalega reynsla Gunnars Thor-
oddsens er einhliða barátta fyrir
ákveðinn flokk og enginn efast
um, að Gunnar hafi það lyndi, að
hafa gengið að þeirri baráttu ó-
skiptur og einlægur. Vonandi eru
ekki til í neinum flokki svo ein-
sýnir flokksmenn, að þeir leggi
að jöfnu flokk sinn og þjóðina.
Éig vil vekja athygli á, að það
eru þeir, sem benda á stjórnmála-
lega reynslu Gunnars Thorodd-
sens sem sérstaka verðleika hans,
sem vekja um leið athygli á bak-
hlið þeirra kosta og hæðast
þannig að þeim, sem vilja hefja
forsetaembættið til þess végs sem
því ber og þjóðin ætlar því.
legt aðrir en þeir sem telja þá
stefnu eina rétta. Stjórnmála-
skoðanir forsetans geta skipt
meginmáli, einkum við stjórnar-
myndanir og ef til þess kæmi að
forsetinn þyrfti að beita því valdi,
sem honum er fengið til áhrifa á
löggjöf. Hygg ég, að öllum sé
fyrir beztu, að forsetinn sé ekki
um of bundinn af gömlum skoðun-
um og stundum varhugaverðum.
Fyrsta desember 1945 héld dr.
Gunnar Thoroddsen aðalræðu
fullveldisins. Þar lýst hann yfir
því, að Islendingar ættu ekki að
þola erlent herlið í landi sínu.
Litlu síðar átti hann þátt í að
lengja dvöl þess hér, svo að enn
er það ófarið.
Dr. Kristján Eldjárn hefur unn-
ið sér álit vísindamanna víða um
heim fyrir störf sín að varð-
veizlu þjóðlegra íslenzkra verð-
mæta og rannsóknir á þeim.
Ræktarsemi hans við íslenzkar
bókmenntir, tungu og sögu, er
alkunn. Hógværð og látleysi
þeirra hjóna er viðbrugðið, en það
eru þeir eiginleikar, sem með
sannri menntun, einurð og festu,
eru mest prýði á þeim, sem gegna
háum embættum.
Dr. Kristján Eldjárn hefur
staðið utan við flokkadrætti og
stjórnmálaerjur. Hann hefur því,
auk algildra, viðurkenndra hæfi-
leika sinna, til að bera þann kost,
sem sá flokkur, sem nú stendur
að framboði dr. Gunnars Thor-
oddsens, taldi miklu varða í síð-
ustu íorsetakosningum.
ÞORSTEINN SVEINSSON, kaupfélagsstjór), Egilsstöðum: [ f
Ég er í engum vafa . . .
RAGNAR GUÐJÓNSSON, skólastjóri, Vopnafirði:
Ekki harðsnúinn pólitíkus
GISSUR Ó. ERLINGSSON, símstjóri, Neskaupstað:
Því kýs ég dr. Kristjdn...