Ingólfur - 26.06.1944, Síða 6

6
INGÓLFUR
Islenskar heilbrigdis
málabækur
ii.
Dr. Júlíus Sigurjónsson:
Matarœði og heilsufar á
Islandi. Viðaukar eftir
Trausta Ólafsson og dr.
Helga Tómasson. 120 bls. í
stóru broti. Utg.': Manneld-
isráð. Gutenberg 1943.
Svonefnt Manneldisráð var
stofnsett árið 1939 af dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu til að
sjá um rannsókn á alþýðulegu
manneldi á Islandi, hversu það
væri samsett og hversu það gæf
ist; enn fremur til að kanna
einstök meiri liáttar atriði ís-
lenzks mataræðis nokkru nán-
ar. 1 þessu ráði tóku sæti eftijr-
greindir sjö menn: Landlækn-
ir( sem jafnframt er formaður
ráðsins), forstöðumaður Rann-
sóknastofu Háskólans (Níels
Dungal), kennarinn í heilbrigð-
isfræði við Háskólann (Júlíus
Sigurjónsson), berklayfirlækn-
ir (Sigurður Sigurðsson) trygg-
ingayfirlæknir (Jóhann Sæ-
mundsson), hagstofustjóri (Þor
steinn Þorsteinsson) og einn af
bankastjórum Landsbankans
'(Vilhj. Þór). Ráðið fól Júlíusi
að hafa framkvæmdina á hendi
og fékk hann 31 lieimili í kaup-
stöðum og 25 í sveitum til að
taka þátt í atliugunum. Bókin
skýrir frá þessum rannsóknum
og niðurstöðunum fram að
þessu. Meðal eftirtektarverð-
ustu niðurstaðanna eru þær er
nú skal greina:
1) Islendingar neyta óvenju-
mikils af eggjahvítuefnum (var
raunar vitað). 2) Steinefni virð
ast ekki skorta í fæðið til baga
nema kalk í sumum mjólkur-
litlum þorpum. 3) Nokkur
skortur virðist vera á fjörvun-
um C og D og var það vitað um
C, en að D-fjörvi skuli vanta
í fæði manna í landi lýsisins,
kemur víst ýmsum á óvart. —
Sennilega stafar það af sólskins-
leysi, — en lýsið ætti virkilega
að geta bætt það upp. Og svo
út með mnfsetufólkið! Höf. á-
lítur, að bezt sé fyrir B-fjörv-
inu séð í voru landi og má það
undravert heita; Island fram-
leiðir áreiðanlega miklu meira
bæði af A og D. Yfirleitt telur
liöf. hörgul á fjörefnum í fæði
íslendinga, en þó ekki svo, að
mikil brögð séu að, -— „ef tann
skemmdir eru ekki taldar“. En
það er víst- alveg óliætt að telja
þær!
Dr. Helgi skýrir frá rann-
sóknum á thíamín(B-eitt)-
magni nokkurra algengra fæðu-
tegunda og kemst m. a. að
þeirri niðurstöðu, að í því efni
sé lítill munur á franskbrauði
og lieilhveiti („kjarna“)brauði.
Sú niðurstaða virðist fara í bág
við efrlendar rannsóknir og
þarfnast sá munur nánari skýr-
inga. Aðrar eftirtektarverðustu
niðurstöður doktorsins eru þess
ar: 1) Thíamín-innihald slát-
urs fer við geymslu út í sýruna.
2) Thíamín-magn rúgbrauðs
var miklu meira en endranær
eitt ár, er rúgurinn var malað-
ur hjá Mjólkurfélagi Reykja-
víkur, en ekki fluttur inn mal-
aður. Þetta er mjög athyglis-
vert og gæti e. t. v. skýrt nægi-
lega thíamíndeyfð kjarna-
brauðsins — mélið hafi verið
gamalt og dofnað. 3) „Kartöfl-
ur eiga ekki saman nema nafn-
ið. Alls ekkert er í rófum og
gulrótum“. (Hið síðamefnda
mun fara í bág við erlendar nið
urstöður og þarfnast nánari
skýringar). 4) Ýsa virðist sér-
lega góður thíamín-gjafi. Ann-
ars „fer vítamínmagn fiskjar
mjög eftir árstíðum“. 5) Nýtt
ket liefur talsvert af thíamíni.
6) Aðalniðurstaða: ,,.... hinar
ýmsu fæðutegundir eiga ekki
saman nema nafnið“ — og gæti
það raunar verið nægileg skýr-
ing á hinni neikvæðu niður-
stöðu doktorsins um rófur, gul-
rætur og liálfneikvæðu niður-
stöðu um ,,kjama“-brauð. Það
er t. d. ljóst, að mél dofnar
fljótlega að fjörefnagildi, og
ætti ævinlega að notast nýmal-
að. Og líkt er því áreiðanlega
farið um fleiri eða flest önnur
matvæli.
t§lenska þjóðveldið
Frh. af 5. síðu.
dvelur nú í London.
Mun öllum hafa þótt kveðja
konungs góður endir þessara
merkilegu hátíðahalda á Þing-
velli og var það auðfundið á
öllum, að hún hafði fjarlægt
þann ótta, sem ýmsir höfðu al-
ið í brjósti, að snurða kynni að
koma á sambúð Dana og Islend-
inga í framtíðinni.
Með kveðju sinnj sópaði kon-
ungur þeim skýjum á /braut,
sem menn þóttust sjá á fram-
tíðarhimni þessara tveggja
frændþjóða. Kristján konungur
liefur með þessu enn einu sinni
sýnt hvílíkt stórmenni hann er.
Islendingar munu ávallt
minnast hans sem síns bezta
konungs.
★
Hátíðahöldin sem ráðgerð
höfðu verið á Þingvöllum um
fram sjálfa þjóðveldisstofnun-
ina, s. s. íþróttir o. £1., fórst að
mestu fyrir vegna þess hve veðr
ið var slæmt, og fólk flýtti sér
til Reykjavíkur eins og bíla-
kostur leyfði.
Yfir allri hátíðinni hvíldi ró
og friður. Þeir, sem þar voru
saman komnir, fundu að þeir
voru að lifa mikið augnablik í
sögu Islands, atburð, sem þeir
aldrei mundu gleyma. Þess-
vegna stóðu menn hljóðir og
fagnandi í regni og stormi í Al-
mannagjá og á Lögbergi. Menn
fundu að kveðjur þær, sem
fluttar voru, voru kveðjur vina
og frænda, sem unna vilja ls-
landi og Islendingum alls hins
bezta, og þeir fundu að aðeins
í skjóli þessara frændþjóða
sinna var þeim fært að halda
þessa liátíð. Það má mjög um
það deila hvað fram skuli fara
á slíkum hátíðum sem þessum,
og ávallt verður eitthvað, sem
manni finnst þar liefði átt fram
að fara, en látið var undir liöf-
uð leggjast. Eigi skal frekar um
það rætt nú. Það gefst kannske
tækifæri til þess síðar.
Um skógrækt
i,
Skógræktarfélag Islands er
sjálfstætt félag áliugamanna um
málefni skógræktar liér á landi.
Það er stofnað á Þingvöllum
árið 1930. Hefur það síðan
starfað að auknum áhuga á mál
efninu, í náinni samvinnu við
skógrækt ríkisins en forsvars-
maður liennar er Hákon Bjarna
son skógræktarstjóri. Skógrækt-
arfélagiö hefur gefið út ársrit,
vandað að efni og frágangi. Fé-
laginu og starfsemi skógræktar-
stjóra má m. a. þakka það að
mönnum í öllum stéttum hef-
ur aukist trú á skógræktinni og
hafa því verið stofnuð allmörg
minni skógræktarfélög. Ná sum
þeirra yfir eina eða fleiri sýsl-
ur og svo smærri umdæmi.
Helztu verklegar framkvæmd
ir hreyfingar þessarar eru girð-
ingar um nokkur skóglendi, svo
sem girðing um Bæjastaðaskóg
í Öræfum og skógarleifar í
Haukadal í Biskupstungum.
Þjórsárdalur hefur og verið
girtur á þessu tímabili og gerð-
ir nokkrir smáir græðireitir til
uppeldis skógarplöntum. Þá
hefur hinn áhugasami skóg-
ræktarstjóri fengið út hingað
fræ af skógartrjám, er vaxa í
norðanverðri Norður-Ameríku
og hefur hann trú á því, að þau
megi vaxa hér og gefa trjávið,
er til margra hluta sé nytsam-
legur.
Hér verður að minnast ann-
arar starfsemi að auknum
gróðri landsins og gegn eyðingu
þess gróðurs sem fyrir er. Það
er sandgræðslan. Forstaða henn
ar hefur um langan tíma verið
í höndum Gunnlaugs Krist-
SJÖ BOÐORÐ BANDARÍKJANNA
Skömmu eftir að ófriðurinn
hófst, las ég nokkrar leiðbein-
ingar til almennings frá stjórn-
inni í Portúgal, um það hversu
lielzt mætti forðast stórtjón af
völdurn ófriðarins, og þá sér-
staklega dýrtíð og truflun á
gengi peninga. Mér þóttu þær
eftirtektarverðar, meðal annars
af því að þær voru komnar frá
frægum fjármálamanni. Ég
man nú aðeins aðalatriðin, en
þau Voru þessi:
Það er vá fyrir dyrum!
StarfiS eins og vant er og
framleiSiS svo mikiS sem auS-
ið er.
Sparið allt, sem unnt er að
vera án, og kaupiS engan ó-
þarfa!
Bandaríkjastjórn hefur ný-
lega birt áskorun til almenn-
ings og fer hún mjög í sömu
átt. Mér fannst hún einnig eft-
irtektarverð og þess vegna
þýddi ég hana. Hvorir fara hér
villir vegar, Islendingar eða
Bandaríkjamenn? G. H.
Áskorunin.
Það er vá fyrir dyrum hvers
einasta heimilis í Bandaríkjun-
um!
Það er ekki unnt að vinna
sigur í þessum ófriði á vígvöll-
unum einum. tírslitabardag-
arnir verða háðir í bæjardyrum
hvers heimilis.
Og það verður harist gegn
dýrtíðinni og háa kaupinu.
1 þessum bardögum verðum
vér að sigra. Annars verða fræg
ustu sigrar á vígvöllunum þýð-
ingarlausir og einskis nýtir.
Ástandið er þannig, að síð-
asta árið voru allar tekjur lands
manna um 133 milliarðar doll-
ara, en fáanlegar söluvörur
námu aðeins 93 milljörðum. Ef
kapphlaup verður um að kaupa
sem mest, liækkar verðið óðara.
Þegar vöruverðið hækkar,
krefjást allir hærra kaups —
og fá það ofta6t. Þá eykst fram-
leiðslukostnaðurinn, svo vöru-
verðið hækkar á ný og síðan
kaupið.
Þetta er svikamylla.
Margt hefur stjórnin gert til
þess að stöðva dýrtíðarflóðið,
sett hámarksverð á matvörur,
húsaleigu o. fl. En stjómin ræð-
ur ekki við þetta einsömul.
Þú verður að hjálpa henni!
En auðvelt verður það ekki
fyrir þig að rétta henni hjálp-
arliönd. Þú þarft þá að neita
þér um allan óþarfa og jafnvel
nauðsynjar.
Að sjálfsögðu vilt þú ekki
láta þitt eftir liggja. Samtaka
viljum við allir vera og bjarga
þjóðinni frá voðanum, bændur
og verkamenn, embættismenn
og verzlunarmenn. Allir viljum
við rétta hjálparliönd.
En hvernig á að fara að því.
Mest er undir því komið, að
þú haldir þessi sjö boðorð:
1. Kauptu aðeins brýnustu
nauðsynjar. Og áður en þú
kaupir, þá spurðu sjálfan þig:
„Get ég ekki komist af án
þess?“
2. Þið, sem seljið vörur eða
vinnu; setjiS ekki verðiS hærra
en óumflýjanlegt er. Hlustið
ekki á mennina, sem vilja láta
ykkur gína yfir illa fengnum
„stríðsgróða“.
3. Borgið aldrei meira en há-
marksverS fyrir nokkurn hlut,
hversu sem yður kann að van-
liaga um hann. Annars þýtur
„svarti markaðurinn“ upp og
hleypir öllu í ránverð.
4. Borga&u skaltana þína
með ártœgju! Því meira sem þú
borgar nú, meðan þú hefir pen-
inga milli handa, því mimia
borgar þú síðar! Hvað er það
að borga skattana sína, í sam-
anburði við það að standa á
blóði drifnum vígvöllum?
5. BorgaSu gömlu skuldirn-
ar og varastu að stofna nýjar!
Stattu í beztu skilum við alla.
6. Kauptu þér sparisjóSsbók
og legðu stöðugt inn í hana,
svo mikið sem unnt er. Kauptu
þér þar á ofan lífsábyrgð og
mundu eftir að greiða iðgjöld-
in á réttum tíma.
7. Kauptu allt hvaS þér er
unnt af stríSsskuldabréfum rík-
isins, ekki aðeins fyrir ein-
hverja afgangsskildinga, heldur
fyrir allt, sem þú getur við þig
losað, og ekki þarf til óum-
flýjanlegra nauðsynja.
SparaSu allt. HjálpaSu
Bandaríkjunum. NiSur, með
dýrtí&ina!
mundssonar liins mætasta
manns. Er hún engu lítilsverð-
ari en skógræktin, og mikill ár-
angur þegar sjáanlegur. Skóg-
ræktarfélagið hófst nú handa
í sambandi við þjóðaratkvæðið
um lýðveldisstofnunina, um
fjársöfnun í sérstakan sjóð, er
það nefnir Landgræðslusjóð og
gerir það ráð fyrir, að í hann
liafi þegar safnast um 100 þús-
und krónur. Mörgum þeim, er
áhuga liafa á skógrækt og sand-
græðslu mun virðast sem bæði
hafi fyrr mátt hefjast lianda og
ekki heldur vaxa í augum þessi
f járhæð, sé tekið tillit til hversu
lítinn kaupmátt íslenzk króna
hefur nú. Norræna félagið lief-
ur safnað fast að miljón til
styrktar nauðstöddum Norð-
mönnum samtímis því, sem það
hefur safnað allmiklu til nor-
ræns húss á Þingvöllum og Sam
band berklaveikra liefur einn-
ig safnað nær milljón til vinnu-
hælis síns, — mest á síðastliðn-
um tólf mánuðum. Er þó veí
að skógræktar fjársöfnun er
liafin.
II.
Svo sem fyrr er sagt liefur
mönnum aukist áliugi á skóg-
ræktinni undanfarin ár. Vantar
þó all mjög á það, að öllum
almenningi sé ljós, sá hagur,
er þjóðinni gæti hlotnast af
öflugri skógræktarstarfsemi. Ó-
rækasta sönnun þessa er hið
stór-höfðingslega framlag smá-
bónda eins í Þingvallasveit,
Jóns Guðmundssonar á Brúsa-
stöðum og veitingamanns í Val-
liöll, ef liún er borin saman við
söfnun Skógræktarfélagsins,
Hans tillag er þrefalt að upp-
liæð á móts við tillög allra
liinna ótal gefanda, sem margir
hverjir eru þó vonandi jafn af-
lögufærir. Gjöf lians verður þó
enn fyrirmannlegri, séð í ljósi
þeirra staðreynda, að fram að
yfirstandandi styrjöld lagði*
hann alla sína starfsorku og
lánsfé í endurbætur og viðauka
á gislihúsi sínu og að annari
fegrun staðarins svo sem föng
voru á. Hér er augljóslega á
ferðinni landnámsandi liinna
fyrstu Ungmennafélaga, er æ
síðan hefur verið leiðarljós
Jóns Guðmundssonar. Hver ó-
spilltur maður liefur yndi af
vél liirtum trjágarði sem nú má
víða sjá í sveitum og sjávar-
þorpum. En lengra né dýpra
nær ekki skilningur manna al-
mennt á gildi trjágróðursins.
Mun það þó mála sannast, að
enginn íslenzkur atvinnuvegur
getur jafnt orðið til gagns og
gamans svo mjög sem skógrækt
iií. Það er fyrsta skilyrðið fyrir
árangri, að Skógræktarfélaginu
og öðrum áhugamönnum um
skógrækt takist að sannfæra
menn um það, að af skógun-
um megi ekki -einungis liafa
augnayndi, lieldur einnig óinet-
anlegt gagn. Þetta er fyrst og
fremst vegna þess, að gerliug-
ull raunsæismaður fylgir engu
máli af alefli, nema nytsemi
þess sé ótvíræð. Raunsæismað-
urinn sér svo margt bráð-að-
kallandi verk óunnið í þessu
lítt numda landi. Hann sér sém
er, að frumskilyrði allra fram-
fara í landinu er mikil fram-
leiðsla útflutningsvara. Og til
þess að sá útflutningur eigi sér
stað, verður þjóðin að eignast
og verkafólkið, sem vinnur að
Frh. á 7. síðu.