Austurland - 08.01.1998, Page 6

6
FIMMTUDAGUR 8 JANÚAR 1998
Hjörleifur Guttormsson:
Hugleiðingar við áramót 1997-98
Minnisverðir atburðir
Fjölmargs er að minnast nær
og fjær frá því ári sem nú er liðið.
Arið var gjöfult til lands og
sjávar, uppgangur í fiskveiðum,
bæði þorsks og loðnu svo að um
munaði. Árferði var með besta
móti nema vorið rysjótt. Sumarið
var milt og einstök veðurblíða
ríkjandi nema þar sem þoka
grúfði yfir vikum saman eins og
varð raunin á suðaustanverðu
landinu. Sameining sveitarfélaga
var fyrirferðarmikil í austfirskri
umræðu á seinni hluta ársins og
stærri tíðindi urðu í þeim efnum
en áður.
Af erlendum fréttum nefni ég
tvær sem tímanna tákn. Einrækt-
un sauðkindarinnar Dollý í
skoskri rannsóknastöð kunngjörð
í febrúar er dæmi um hraðafara en
afar tvíbenta þróun í líftækni.
Samkomulag í Kyoto fyrir fáum
vikum um samdrátt í losun gróð-
urhúsalofttegunda getur orðið
þýðingarmesta skref sem stigið
hefur verið til þessa í umhverfis-
málum jarðar, en mörg skref og
stærri þurfa að fylgja í kjölfarið.
Austurland og
sjávarútvegur
Miklar og örar breytingar hafa
orðið í sjávarútvegi og fiskiðnaði
hér eystra síðustu ár. Mest fer
fyrir fjárfestingum tengdum
vinnslu uppsjávarfiska, loðnu og
síldar, en hefðbundin frysting á
bolfiskafurðum skipar lægri sess
en áður. Þetta tengist bæði aukn-
um afla uppsjávarfiska sem og
afkomu og verðlagi. Hefðbundin
landfrysting hefur ekki skilað
viðunandi afkomu hjá fyrirtækj-
um hér frekar en annars staðar á
landinu og því hafa þau eðlilega
leitað annarra leiða. Þar hafa síld
og loðna eins og oft áður komið
að góðu gagni fyrir Austfirðinga.
Á stærstu stöðunum hefur verið
fjárfest í ríkum mæli í fiskimjöls-
verksmiðjum og tækjum sem
tengjast frystingu afurða. Sum
fyrirtæki eins og Borgey á Horna-
firði hafa nær einvörðungu snúið
sér að vinnslu uppsjávarfiska og
önnur aukið hlut slíkrar vinnslu.
Nýjar eða endurbyggðar loðnu-
verksmiðjur eru nú starfandi á
Seyðisfirði, Fáskrúðsfirði, Eski-
firði og Norðfirði og að nokkru
leyti á Vopnafirði og Djúpavogi.
Knýjandi þörf er endurbyggingar
fiskimjölsverksmiðja á Reyðar-
firði og Höfn, m.a. vegna meng-
unar, sem þó er enn alls staðar
nokkurt vandamál.
Fyrirferðarmest hefur upp-
byggingin verið hjá Síldarvinnsl-
unni í Neskaupstað sem tók í
notkun nýtt og glæsilegt frystihús
á árinu og hélt nýlega upp á 40
ára afmæli sitt svo eftir var tekið.
Finnbogi Jónsson forstjóri Sfldar-
vinnslunnar frá 1986 er vel að því
kominn að vera sæmdur titlinum
„maður ársins í viðskiptalífi", svo
farsæl þróun hefur átt sér stað í
fyrirtækinu undir hans forystu.
Kemur það raunar ekki á óvart
þeim sem kynntist hæfileikum
hans og atorku sem deildarstjóra í
iðnaðarráðuneytinu fyrstu árin
eftir að hann kom frá námi
erlendis en einnig þar glímdi
hann við flókin og stór verkefni. I
sjávarútvegsfyrirtækjum hér sem
víðar er fjöldi dugandi fólks að
störfum og þeim fer fjölgandi
sem hafa aflað sér góðrar mennt-
unar sem nýtist fyrirtækjunum.
Þingmenn Alþýðubandalags-
ins hafa á yfirstandandi þingi flutt
frumvarp um breytingar á núver-
andi lögum um fiskveiðistjórnun
til að freista þess að sníða af um-
deildustu agnúa kerfisins. Burt-
séð frá ágreiningi um fiskveiði-
stjórnunina verður ekki annað
sagt en að þorra austfirskra sjáv-
arútvegsfyrirtækja hafi á undan-
fömum árum tekist að laga sig að
ríkjandi kerfi og náð árangri inn-
an þess.
Atvinnuþróun og ráðgjöf
I atvinnuþróun er þekking
meira en nokkru sinni forsenda
þess að vel takist til, bæði í
uppbyggingu og þróun fyrirtækja
og í rekstri þeirra. Þetta á jafnt við
um fyrirtæki sem byggja á nátt-
úruauðlindum eins og landbúnað-
ur og sjávarútvegur sem og þau
sem sinna þjónustu af marg-
breytilegu tagi. I ferðaþjónustu
nýta menn hvoru tveggja, náttúr-
una sem skapar aðal aðdráttar-
aflið og síðan fylgir vinna við
þjónustu og sköpun afþreyingar
fyrir ferðamanninn. Góð undir-
stöðumenntun og sérhæfing á
ýmsum sviðum er orðin sjálfsögð
forsenda í atvinnulífi og því eru
skólar allt frá leikskóla til háskóla
gildari hlekkur í samfélagsþróun-
inni en nokkru sinni fyrr.
I fjórðungnum hafa smám
saman verið að styrkjast þær
stoðir sem þarf til að hlúa að ný-
sköpun. Drjúgur hluti þróunar-
starfs gerist í fyrirtækjunum sjálf-
um, því meira því betra og í því
efni er sígandi lukka oft best. En
þess utan þarf ráðgjöf og aðgang
að fjármagni, ekki síst til að
stuðla að nýmyndun fyrirtækja og
aðstoð við einstaklinga sem hefja
vilja atvinnurekstur. Það var í því
skyni að komið var af stað iðn-
ráðgjöf í landsfjórðungunum með
lögum árið 1980 en af henni og
atvinnuþróunarsjóðum heima
fyrir hefur nú sprottið víðtækt
þróunarstarf. Við hafa bæst skrif-
stofur á vegum Byggðastofnunar
sem og sjálfstæðar stofur verk-
fræðinga, skipulagsfræðinga og
arkitekta. Nýjasti meiðurinn á
þessum stofni eru náttúrustofur í
kjördæmunum, þar á meðal ein
hér austanlands. Allt eru þetta
ánægjulegir vaxtarsprotar, og
mikil breyting hefur orðið í
þessum efnum síðustu áratugi.
Mér er minnisstætt að þegar ég
kom frá námi og settist að austan-
lands á sjöunda áratugnum voru
engir háskólamenntaðir menn
fyrir í fjórðungnum utan þeir sem
sátu í opinberum embættum.
Kyoto-samkomulagið
vegna loftslagsbreytinga
Áhyggjur af loftslagsbreyting-
um eru ekki nýjar af nálinni. I
ritinu Vistkreppa eða náttúru-
vemd, sem út kom árið 1974,
segir í umfjöllun undirritaðs um
mengun af brennslu lífrænna
efna: „Talið er að koldíoxíðmagn
andrúmsloftsins hafi aukist um
10% frá síðustu aldamótum, fyrst
og fremst vegna orkunotkunar.
Áframhaldandi þróun í þessa átt
gæti haft stórfelld áhrif á veðurfar
og vistskilyrði jarðar, þótt enn
vanti okkur þekkingu til að kveða
með vissu upp úr um afleiðing-
amar.“
Fyrir um áratug hóf sérfræð-
inganefnd á vegum Sameinuðu
þjóðanna störf við að meta afleið-
ingar vaxandi mengunar loft-
hjúpsins. Álit nefndarinnar leiddi
til þess að gerður var alþjóða-
samningur vegna loftslagsbreyt-
inga 1992 og var ísland 5. ríkið til
að undirrita hann á Ríó-ráðstefn-
unni það ár. Sá samningur hafði
ekki að geyma lagalegar skuld-
bindingar en iðnríkin lofuðu að
stefna að því að losa ekki meira af
gróðurhúsalofttegundum árið
2000 en var árið 1990. Aðeins fá
ríki munu standa fyllilega við það
stefnumið, ísland til dæmis fara
16% yfir þessi mörk um aldamót.
Eftir gerð samningsins hafa
hrannast upp frekari vísbendingar
sem knúðu iðnrfldn nauðug viljug
til þess í Kyoto að fallast á skuld-
bindandi aðgerðir um að minnka
losun gróðurhúsalofttegunda.
Víðtækt sammæli er um nauðsyn
slíkra aðgerða, en samt er skrefið
sem nú er í sjónmáli afar stutt og
langtum róttækari aðgerða þörf.
Til að jafnvægi náist um miðja
næstu öld er talin þörf á að losun
gróðurhúslofttegunda hafi þá
dregist saman um 60% á heildina
litið, en samkomulagið í Kyoto
felur aðeins í sér að meðaltali um
5% samdrátt hjá iðnríkjum á næstu
15 árum og á sama tíma bætist í
mengun frá þróunarríkjum.
Hörmulegur málatilbúnað-
ur íslenskra stjórnvalda
Fáar þjóðir eiga jafn mikið
undir því og við íslendingar að
sammæli verði um róttækar að-
gerðir gegn loftslagsbreytingum,
því að í húfi getur verið hvort á
Islandi verði byggilegt í framtíð-
inni. I ljósi þessa hefðu Islending-
ar átt að vera fremstir í flokki
þeirra sem áherslu lögðu á bind-
andi samning um niðurskurð í að-
draganda Kyoto-fundarins, þó
svo að okkar sjónarmiðum væri
að öðru leyti haldið til haga. Þessi
var ekki raunin. Islenska sendi-
nefndin fór til Kyoto með bundn-
ar hendur af hálfu rfldsstjómar-
innar að öðm leyti en því að henni
var gjört að krefjast þar undan-
þága fyrir Islands hönd. Reynt
skyldi að fá allsherjar undanþágu
fyrir mengun frá stóriðju hérlend-
is en að öðrum kosti heimild til
stórfelldrar aukningar á losun á
meðan öðmm er ætlað að draga
saman! Forsætisráðherra nefndi
allt að 60% aukningu í því sam-
bandi á meðan á Kyoto-fundinum
stóð. Niðurstaðan varð 10% aukn-
ing mengunar Islandi til handa,
meira svigrúm að tiltölu en nokk-
urt annað þróað ríki fékk í sinn
hlut. Samt má skilja á ráðherrum
rfldsstjórnarinnar að ekki sé nóg
að gert og óvíst sé að Islendingar
standi að Kyoto-samkomulaginu
nema mun meira mengunarsvig-
rúm komi í hlut Islands.
Ljóst hefur verið frá því að ís-
land staðfesti Ríó-samninginn um
loftslagsbreytingar að hér væru
ekki efni til mikillar hvað þá
stórfelldrar aukningar orkufreks
iðnaðar. Við þessu skellti ríkis-
stjóm Davíðs Oddssonar skolla-
eymm og hugðist samkvæmt fram-
kvæmdaáætlun sinni vegna Ríó-
samningsin haustið 1995 taka sér
einhliða rétt til aukinnar stóriðju.
Þannig söfnuðust upp stóriðju-
áform á borði iðnaðarráðherrans
sem ef til framkvæmda kæmu
þýddu nær tvöföldun í losun
gróðurhúsalofttegunda á kvarða
viðmiðunarársins 1990. Það em
þessi fáránlegu áform og vænt-
ingar sem ríkisstjómin hafði vak-
ið hjá ýmsum í þjóðfélaginu, sem
ollu því að umhverfisráðherrann
var settur út í hom og aðrir ráð-
herrar gáfu forskrift um kröfu-
gerðina fyrir Kyoto.
Málflutningur íslenskra stjórn-
valda til að réttlæta kröfugerð sína
er í meira lagi skothentur. Því er
meðal annars haldið fram að ísl-
endingar losi langtum minna af
gróðurhúsalofttegundum en gerist
og gengur hjá vel stæðum rflcjum.
Sannleikurinn er sá að losunin
hérlendis var samkvæmt nýlegri
skýrslu umhverfisráðherra talin
nema 8,6 tonnum á mann árið
1995 sem er nálægt meðaltali á
íbúa í ríkjum Evrópusambands-
ins. Sú þjóð ESB sem minnst los-
ar, Portúgalar, eru með 4,3 tonn á
fbúa og 40% viðbót til þeirra inn-
an heildarramma Evrópusambands-
ins gefur þeim aðeins 6,0 tonn á
íbúa. Danmörk sem hefur hvorki
vatnsafl eða jarðvarma losar litlu
meira en Island eða 10,1 tonn á
íbúa. Noregur losar ámóta og ís-
land eða 8,5 tonn á íbúa og fékk í
Kyoto 1 % í meðgjöf, væntanlega
sem olíuframleiðslurfld. Banda-
ríkin með um 20 tonna losun á
íbúa leggja langmest til heildar-
mengunar eða ámóta mikið og öll
ríki þriðja heimsins til samans.
Bandaríkin og fleiri ríki eins og
Kanada og Ástralía toga upp
meðaltalið.
Það er alrangt og fjarri öllu
lagi sem forsætisráðherra þrástag-
ast á að væri mengunin í heimin-
Afgreiðslustaóir

Neskaupstaður
Eskifjörður
Reyðarfjörður
Egilsstaðir
Seyðisfjörður
Fáskrúðsfjörður
Stöðvarfjörður
Breiðdalur
Djúpivogur
Hornafjörður
477- 1 190
476-1203
474- 1255
471- 1241
472- 1600
475- 1494
475-8882
475-6671
478- 8175
478-1577
Viggó ” Vöruflutningar Q) 477-1190