Eining - 01.06.1962, Page 15

EINING
15
Orðsins list á íslandi
Svo heitir ein greinin í ritgerðasafn-
inu Laust mál, eftir Einar Benediktsson.
Þar eru þessar línur:
„Má óhætt fullyrða, að ein hin hæsta
og þýðingarmesta menntun manns er
einmitt sú list, sem nefnd er mælska,
og um leið auðveldust að kenna á fyrsta
stigi til stórkostlegra nota í daglegu og
almennu lífi....
Fremsta og fyrsta stig allrar orðlist-
ar í mæltu máli er framburður hins
einstaka orðs. Þessi merking framburð-
ar er annað en ákvörðun hljóðs í sam-
stöfu, sem er venjulega átt við, þegar
talað er um málsframburð. Vestfirðing-
ar og Norðlendingar geta t. d. borið
sama hljóðstaf fram með ólíkum hljóð-
um — og þó báðir mælt hann jafn vel eða
jafn laklega. Víðast hvar í heiminum
þekkist menntaður maður frá ómennt-
uðum strax við fyrsta orð á því, hvern-
ig hann ber fram hljóð einstakra stafa,
og sýnir það, hversu mikils virði það
er að vanda framburðinn (í almennum
skilningi). En í því sambandi mætti þó
geta þess, að hér hefur almenningur
til sveita hreinni og vandaðri framburð
heldur en yfirstéttin, og mun það vera
eins dæmi. Skal ekki farið út í það hér
að rekja rök til þessa, en geta má þess,
að víðtæk og almenn samtök hafa
verið gerð hér á síðustu árum — af
ýmsum þeim, er sízt skyldi — í þá átt
að skemma og lægja almennan, íslenzk-
an framburð, sbr. svokallaða „blaða-
mannaréttritun" o. fl. Má, til þess að
gera skiljanlegt, hvert tjón stafaúrfell-
ing þessarar spilltu ritunar getur haft
í för með sér, láta nægja hér að minna
á það, að reisn tungnanna í siðmenntaða
heiminum frá glundroða og málsglötun
er alls staðar í raun réttri ekki annað
en stöðvun rangritunar. Hér á fslandi
þótti það mestu varða, eftir að máli
voru var borgið úr hættu, að koma á
byrjun nýrrar rangritunar, til þess að
læging málsins mætti verða samferða
læging hugsunar og hugsjóna."
Þannig mælti skáldið árið 1916.
Sennilega e.ru skoðanir manna skiptar
um þetta, en gott er að menn leitist við
að halda vörð um móðurmálið, ekki
veitir af, því óskaplega er það móður-
mál gallað, sem börn okkar og ungling-
ar læra oft af vörum hinna fullorðnu.
Þar er óþrifnaður, latmæli, málskrípi
og mikið ræktarleysi að þvælast um í
okkar „ástkæra, ylhýra máli“, en betra
á það skilið.
Seint á st. ári birli norska blaSiS Folket
þetia línurit. Yfir því var skráö:
ÆSKUMENN SJÁ ENGA HÆTTU
LínuritiS sýnir í lwaSa aldursflokkum flest-
ir farast í slysunum. Verstur er aldurinn
5—14 ára.
ÞerrSu, Guð minn, þjóöa tár,
þeirra djúpu undir blæða.
Heimsins mörgu hjartasár
hönd þín megnar ein að græða.
ÓK ÖLVAÐUR SKÓLABÍL
Mikið óvit og ábyrgðarleysi þarf til að
setjast ölvaður við stýri í skólabíl, sem full-
setinn er skólabörnum. Þetta gerði ökumað-
ur nokkur í einu af nágrannalöndum okkar
nýlega og var svo dæmdur til 36 daga fang-
elsisvistar. Þetta er gamla sagan, áfengisá-
hrifin svifta menn aðgæzlu og dómgreind.
Sænsk menntaskólastúlka skrifar þetta
í skólastíl.
Á vorum dögum er heimilið orðið að
efniskenndri stofnun. Við sjáum pabba
og mömmu, sem eru stoðir heimilisins,
örsjaldan.
Hvar er athvarf að finna, eða mynd-
ugleika? Við erum ung og sundurþykk.
Við fálmum okkur áfram í gegnum líf-
ið. Enga hjálp er að fá.
Hvarvetna ana menn áfram græðgis-
legir á svip. Tíminn er peningar, en
peningar skapa angist. Jafnvel á heim-
ilunum erum við elt á röndum af hin-
um hæðnislega hjáguði, peningunum.
Pabbi vinnur. Pabbi verður að vinna
fyrir peningum, peningum og aftur
peningum. Hver er fær um það að
hjálpa okkur, þegar við föllum, við
æskulýður vorra daga, með nýmóðins
innréttuð heimili, bifreiðir, sjónvarp og
sumarbústaði?
Ég er ung. Ég ákæri ykkur, sem hafið
ekki tíma til þess að sinna börnunum
ykkar, sem látið peninga og álit annarra
á ykkur, sitja í fyrirrúmi fyrir afkvæm-
um ykkar. Haldið þið að þið getið keypt
okkur? Við förum aðeins fram á það
eitt, að þið sýnið okkur ástúð, en í stað
þess matið þið okkur með vítisógnum
k j arnorkusprengj unnar.
Eru það hinir lífvana skrjáfandi pen-
ingaseðlar, sem hafa rekið kærleikann
á flótta frá heimili okkar? Svarið okk-
ur! Hafið þið drepið hann með hinum
auvirðilegu peningum, sjálfselsku og
kæruleysi ykkar?
Eruð það þið, sem hafið fótumtroð-
ið hann, gjört gys að honum og dregið
hann niður í svað hins auvirðilegasta
verzlunarháttar ?
Ef það er satt — hvað hafið þið gef-
ið okkur í staðinn? Steina?
Við fáum leyfi til þess að gjöra það
sem við viljum í stórum dráttum — mik-
ið frjálsræði og margar tómstundir. En
börn eru ekki sköpuð til þess að sjá
sjálf fyrir uppeldi sínu.
Foreldrar okkar ættu að láta sér skilj-
ast það, að trúnaðarsamband á milli
þeirra og barna þeirra, hefur miklu
meira gildi fyrir gott uppeldi barnanna,
heldur en margir aðgöngumiðar á kvik-
myndahúsin.
Herópið.