Freyr - 01.11.1938, Síða 13

FRE YR
171
Rjómabúin veita aðeins nokkrum
hluta mjólkurinnar þ. e. rjómanum mót-
töku. Hinn hlutinn, undanrennan, verð-
ur eftir heima hjá framleiðandanum.
Hann notar hana heima fyrir til skepnu-
fóðurs og til manneldis. Kostir rjómabúa
umfram mjólkurbúin liggja í því, að
flutningskostnaður hráefnisins verður
minni. Hús og áhöld eru ekki eins
margbrofin né dýr. Þau taka minna af
framleiðslunni, eru ódýrari framleiðslu-
tæki, en hafa ekki eins góð skilyrði til
framleiðslu góðra afurða, m. a. af því
að hráefnið er venjulega eldra.
Smjörsamlög er það fyrirkomulags-
form, sem minstar kröfur gerir af þess-
um þremur. Verksvið þeirra liggur í því,
að þau veita smjöri meðlima sinna eins-
konar ,,standardiseringu“. Þeir, er
standa að smjörsamlagi, framleiða smjör
heima, hver á sínu heimili, en venjulega
salta þeir það ekki, heldur senda það á
sameiginlegan stað: hnoðunarstöð. Á
hnoðunarstöðinni er smjör meðlimanna
hnoðað saman, saltað og gengið frá því
endanlega, áður en það er selt viðskifta-
vinum. Aðalverksvið þessara samlaga er
því að breyta hinni margvíslegu heima-
framleiðslu í vöru með ákveðnum vöru-
gæðum, breyta framleiðslu heimilanna
svo að hún líkist verksmiðjuframleiðslu,
en jafnframt því sjá þau um sameigin-
lega sölu og dreifingu smjörsins.
Kostir þeirra liggja aðallega í því, að
flutningskostnaður er gerður svo lítill
sem mest má verða, og að þau gera litlar
kröfur til samgöngu- og framleiðslu-
tækja. Þau eru ódýrust allra þessara
skipulagsforma.
I Noregi, þar sem þessi smjörsamlög
eru í miklum metum höfð, háttar víða
svo til að samgöngutæki vantar, byggð-
irnar eru afskektar, þar eru lítil ræktun-
arskilyrði víða og peningagetan lítil. Þar
sem svo háttar til, hefir ekki verið hægt
að koma af stað mjólkur- eða rjómabú-
um. Heimaframleiðslan hefir þar verið
hið ríkjandi framleiðslufyrirkomulag. Á
markaðinum hefir framboð af þessari
heimaframleiðslu verið mikið. í sam-
keppninni við afui'ðir mjólkurbúanna
hefir heimaframleiðslan biðið lægri
hlut. Vegna misjafnra vörugæða hefir
hópur viðskiftavinanna ávalt orðið
þynnri og þynnri. Svo hófst öld smjör-
samlaganna, og þá nær heimaframleiðsl-
an smátt og smátt rétti sínum gegn
keppinaut sínum, verksmiðjuframleiðsl-
unni. Hópur viðskiftavina verður nú æ
stærri og stærri, eftir því sem þeir læra
að meta og skilja heimaframleiðsluna.
Ég hefi í 48. tbl. Tímans þ. á. lýst lít-
illega þeim grundvelli, sem hin norsku
smjörsamlög starfa á. Ég ætla ekki að
endurtaka það hér, en benda aðeins
þeim á, sem kynnu að hafa áhuga á
þessu máli, ástandið eins og það er hjá
okkur nú, og hvert hlutverk smjörsam-
lög gætu innt af hendi í íslenzku um-
hverfi.
Af því, sem að framan er sagt, verður
að teljast varhugavert að hugsa til bygg-
ingar fleiri mjólkurbúa, bæði af því að
markaður fyrir undanrennuna er mjög
lítill, og eins af hinu hve dýr mjólkur-
búin eru. Hinsvegar virðist þörf þjóðar-
innar á f jölbreyttari búnaðarháttum mik-
il. Einn þáttur í því starfi álít ég að ætti
að vera stofnun smjörsamlaga, sem fyr-
ir sameiginleg átök bændanna ættu að
hljóta lagalega stoð og vernd löggjaf-
arvaldsins.
Eins og sakir standa virðist vera nægur
smjörmarkaður til í landinu. Lítið hefir
hinsvegar verið gert til þess að glæða á-
huga bænda fyrir bættri smjörgerð, né
heldur til þess að auka framleiðsluna.
Það verð, sem bændur nú fá fyrir smjör