Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.03.1943, Blaðsíða 6

þörf fer lil skipa, og þar eru enn engar hagnýtar
leiðir þekktar til þess að notfæra orku þessa.
Notkun jarðhitans til þessa.
Eins og eg drap á í upphafi, er jarðhitinn liér
enn sein koniið er nær eingöngu notaður til upphit-
unar. Allur fjöldinn af virkjunum er gerður af
ófaglærðum mönnum. Hefir viðhaldskostnaður á
virkjunum þessum af þeim ástæðum verið óeðli-
lega mikill og nýting orkunnar mjög lítil. Virkjanir
þessar hafa þó gefið mikla reynslu, sem gæti verið
mjög verðmæt væri hún komin sainan á einn stað.
Af þessum ástæðum væri þýðingarmikió að faglærð-
ur maður væri kostaður til þess að ferðast um laud-
ið og skoða allar virkjanir og fá þær upplýsingar
um þær sem hægt er. A ferðum mínum um landið
hefi eg séð allmargar virkjanir og ætla hér að lýsa
aðalgerðunum. Ekki má líta á þetta sem fullkomið
yfirlit, heldur aðeins sundurlausar athuganir, til
jiess að benda á ýms vandamál, sem samfara eru
virkjun jarðhitans.
1. Hilalagnir í íbúðarhúsum eða gróðurhúsum.
Hitalögnum í húsum má skipta í tvo flokka:
A. Virkjun vatns.
B. Virkjun gufu.
A.a. Gegnumrennsli. Þessi aðferð er víðast not-
uð þar sem uppspretturnar eru nægilega hátt liggj-
andi til þess að heita vatnið geti runnið frjálst gegn-
um kerfið. Við laugina er steypt lítil þró, sem vatnið
safnast í, eða þróin er steypt umhverfis laugina eða
stífla er sett framan við laugina eftir ástæðum. Frá
þrónni liggur aðallögnin heim að húsinu, þar sem
hitinn á að notast. Viðast eru notaðar vatnsveitupíp-
ur, en síðustu árin hafa verið notaðar asbestpipur
á nokkrum stöðum. Sumstaðar eru tréstokkar.
Húsalagnirnar eru með svipuðu móti og venjuleg
miðstöðvarlögn og gegnumstreymið oftast stillt með
loka við frárennslið. Sumstaðar er stigpípa sett við
frárennslisopið, sem á að hindra það að kerfið tæm-
ist.
Aðferð þessi mun gefa hezta nýtingu varmans, ef
rétt er virkjað. Aðferðin er þó víða ekki nothæf, a.
m. k. ekki með þeim útbúnaði, sem almennt er not-
aður nú. Heita vatnið er víða inengað ýnisum efn-
um, sem tæra mjög rör og ofna, svo kerfið eyðileggst
á stuttum tíma. Ennfremur sezt víða kísilsambönd
eða önnur föst efni i kerfið og stíflar það eða draga
fljótlega úr afköstum þess. Er hér mikið vanda-
mál sem þarf að levsa, ef hagkvæm virkjun á að fást
á mörgum stöðum.
Varðandi tæringu kerfisins, þá kemur hún fram
bæði innan frá og utan. Þar sem lieitar járnpípur
iiggja í jörðu tærast þær oft mjög fljótt, ef raki
kemst að þeim. Þessar skemmdir er hægl að liindra
með hæfilegri einangrun. Tæring innan frá er al-
varlegri. Gætir liennar aðallega í ofnum og heit-
vatnsdúnkum. Víða má mjög hindra þessar skemmd-
ir, ef kerfið er þannig útbúið, að loft komist ekki
inn í kerfið. Heita vatnið, sem upp kemur úr jörð-
inni, er oft mettað af ýnisum lofttegundum og verð-
ur fyrst og fremst að sjá um það, að hiuar frjálsu
lofltegundir, sem streyma út um vatnsopin, fari ekki
inn í kerfið. Þetta er þó ekki fullkomin trygging.
Ef þrýstingur verður lítill einbversstaðar í kerfinu,
losnar nokkur Iiluti loftlegundanna úr upplausninni
og safnast í ofnana eða hné á pípum. Þar orsakar
loftið bæði skemmdir á kerfinu og minnkun af-
kasta. Víða hafa heitvatnskranar verið settir beint
á hitakerfin. Fer þá oft svo, sérstaklega ef mikið
er látið renna, að ofnar tæmasl að nokkru leyti í
kerfinu. Slíkt fyrirkomulag er að sjálfsögðu ónot-
bæft.
En enda þótl allrar varúðar sé gætt varðandi of-
annéfnd atriði, er svo að sjá, sem jafnvel mjög
lireint vatn hafi álirif á kerfin, a. m. k. þegar vatn-
ið er lieitt. Öllum, sem hér eru, mun vera kunnugt
um ]iað, að heitvatnsdúnkar í húsum skenímast oft
tiltölulega fljótt, enda þólt aðeins hreint Gvendar-
brunnavatn sé látið streyina í gegn um þá og hitna
þar.
Útfelling ýmsra efna, aðallega kísilsamhands i
eða á kerfinu, er alþekkt fyrirbrigði. Útfellingar
þessarar gætir mjög mikið á sumum stöðum en
gætir annarstaðar ekki. Þar sem um gegnstreymi er
að ræða, lýsir útfelling þessi sér þannig, að kísill-
inn sezt innan í allar pipur og ofna. Við þetta minnk-
ar að sjálfsögðu gegnumstreymið, en samtímis verða
ofnarnir að meiru eða minna leyti einangraðir inn-
an fná svo að varmagjöf þerra fer stöðugt jiverr-
andi. Kísilútfelling lýsir sér í aðalatriðum á tvenn-
an liátt:
1) föst útfelling, þar sem kisillinn sezl i fasta
hellu í kerfið og
2) laus útfelling, þar sem einskonar „kolloidar“
setjast í kerfið.
Báðár þessar tegundir útfellingar koma ofl fyrir
í sama kerfi. T. d. getur svo verið á langri heimtaug,
að á fyrstu metrunum, næst hvernum, sé föst út-
felling, síðan kemur all-langur kafli með lausri
útfellingu, en síðan aftur föst útfelling.
A.h. Hringrás. Þegar uni hringrás er að ræða,
er það ávallt sama vatnið, sem strevmir gegnuni
miðstöðvarkerfið. f lögnum þeim, sem mér eru hér
kunnugar af þessari gerð, er orkunýting víðast lítil.
í laugina eða hverinn er látinn miðstöðvarofn, eða
þá að heita vatnið frá uppsprettunni er látið streyma
í stevpta þró og miðstöðvarofn látinn i þróna. Mið-
stöðvarofn þessi kemur i stað ketilsins. Hverinn eða
þróin stendur lægra en húsið, sem upphita á, og kerf-
ið vinnur á sama hátt og venjulegt miðstöðvarkerfi.
Eini munurinn er upphitun ,.ketilsins“, sem hér er
upphitaður af hveravatninu.