Akranes - 01.11.1942, Blaðsíða 2

2
AKRANES
langan aldur. Hann gat verið ráðríkur
og hann hafði ákveðnar og eindregnar
skoðanir á því, hvað fólkinu væri fyrir
beztu að lesa og læra. Þeim skoðunum
var stundum fylgt eftir fastlega og ekki
vægt og málflutningur ekki ávallt svo
við alþýðuskap, að hann hefði þau á-
hrif, sem til var ætlazt og sumt espaði
til andstöðu. En þrátt fyrir höfðinglegt
ráðríki sitt og nokkurn hégómaskap var
Magnús Stephensen í eðli sínu víðsýnn
maður og frjálslyndur og vildi beita á-
hrifum sínum til góðs eins. Honum varð
einnig þrátt fyrir allt mikið ágengt og
það sýnir fjölhæfni gáfna hans og. víð-
áttu áhugamála hans, að varanleg á-
hrif starfa hans komu fram í fjarskyld-
um efnum eins og í laga- og dómstörf-
um, í verzlunarmálum, í bókmenntum
og útgáfustarfsemi og í tónlistarefnum,
auk þess sem hann lét til sín taka nátt-
úrufræði, fornfræði, búfræði og sögu.
Ritstörf Magnúsar Stephensen voru
mikil og margvísleg. Hann skrifaði um
tuttugu sjálfstæð rit, smá og stór og gaf
út ýmislegt annað. Auk þess er allmikið
til eftir hann óprentað, þar á meðal um-
fangsmesta fræðirit hans, ný útgáfa á
Jónsbók með skýringum og athuga-
semdum. Bréfasöfn mikil og skýrslur
ýmiskonar eru einnig til eftir hann og
hefur nokkuð af bréfunum verið gefið
út. Þá eru til eftir hann dagbókarkafl
ar eða ferðasögubrot með ýmsum
skemmtilegum fróðleik um menn og
samkvæmislíf í Kaupmannahöfn á hans
dögum. Hann skrifaði ágrip æfisögu
sinnar og er á margan hátt athyglisvert
rit og skemmtilega og sérkennilegt fyrir
skoðun Magnúsar á sjálfum sér og sam-
tíð sinni.
Helztu rit Magnúsar eru annars um
lög og stjórnarhættí, um sögu og ýms
menningarmál. Hann var lögfræðingur
að menntun, tók ágætt embættispróf
1788 og gegndi ýmsum lögfræðistörfum,
var lögmaður og svo yfirdómari í 44 ár.
Doktorsritgerð skrifaði hann 1819 um
gildandi íslenzk lög. Ennfremur skrif-
aði hann handbækur um sáttanefndir,
um útskýringu „hreppstjórnarinnstrux-
ins“, um legorðsmál o. fl., auk Jónsbók-
ar, sem fyrr er getið. í þessu sambandi
er einnig að geta dóma hans, en hann
var á ýmsan hátt á undan sínum tíma í
skoðunum sínum á réttarfari og refsi-
málum. Ræður Hjálmars á Bjargi „um
fremd, kosti og annmarka allra stétta
og um þeirra almennustu gjöld og tekj-
ur“ heyra einnig að ýmsu leyti til þess-
um þætti ritstarfa hans.
Um verzlunarmál ritaði hann bók á
móti riti Kyhns kaupmanns og kallaði
hana: Forsvar for Islands fornærmede
övrighed (1798) og er það stór bók.
Magnús lét sér ávallt annt um góða
verzlun og frjálsa og var þar oft sköru-
legur og fekk ýmsu góðu til vegar kom-
ið. Hann kom því til leiðar með milli-
göngu Banks, sem hingað hafði komið
og var vinur föður hans, að siglingar
og vöruflutningar hingað teptust ekki
á pfriðarárunum, þegar Danir og Bret-
ar áttu í stríði. En Magnús fór utan um
þessar mundir, 1807, og lenti í hrakning-
um, því að skip hans var hertekið og
flutt til Edinborgar.
Magnús skrifaði fleira um atvinnu-
mál, s. s. Hugvekju til góðra innbúa á
Islandi „til yfirvegunar íslands nauð-
þurftar“, hann skrifaði um manneldi,
einkum um söl og margt fleira þess
■háttar í tímarit sín.
Sögurit hans um átjándu öldina: Eft-
irmæli átjándu aldar, er einnig merki-
legt heimildarrit um ýmislegt í atvinnu-
málum og menningu. Magnúsi Stephen-
sen hefur stundum verið legið á hálsi
fyrir það, að hann hafi skort skilning á
sögu og þjóðerni íslendinga og látið sér
fátt um gamla tímann finnast. Það er
rétt, að hann talaði um „fornaldarinnar
ímynduðu farsæld“ og vildi ekki skipta
á henni og samtíð sinni og þeirri upp-
lýsingaröld, sem hann dreymdi um.
Samt hafa menn gert óþarflega mikið
úr þessum óþjóðlegu einkennum Magn-
úsar, sem kölluð eru. Hann var á marg-
an hátt þjóðlegur maður, sem unni því,
sem íslenzkt var og skildi það, þó að
hann vildi ekki skoða það frá víðara
sjónarmiði en títt var þá um landa hans.
Hann var Evrópumaður með alþjóðleg
sjónarmið. En hann gekk samt engan
veginn fram hjá gömlum íslenzkum
verðmætum. Hann gaf t. d. út Konunga-
sögur Snorra og Passíusálma séra Hall-
gríms.
Ást Magnúsar Stephensen á landi
sínu og trú hans á það kom einnig fram
í ýmsu, sem hann skrifaði um náttúru-
fræði. Hann skrifaði rit um jarðeldana
1783 og víða í ritum hans eru athuga-
semdir, sem sína trú hans á gæði lands-
ins, t. d. trú hans á það, að hér séu verð-
mætir málmar í jörðu. Hann hvatti
mikið til framkvæmda í ýmiskonar at-
vinnumálum.
Magnús Stephensen fekkst einnig við
skáldskap og fór hann einna sízt úr
hendi af því, sem hann tók sér fyrir.
Hann var ekki ljóðskáld. En samt er því
ekki að neita, að hann hafði einnig þar
nokkur áhrif. Hann var söngvinn mað-
ur og gerði kvæði við ný lög. Hann lét
til sín taka kirkjusöng og kom hingað
með ný hljóðfæri. Sum afskipti hans af
þessum málum urðu óvinsæl og spruttu
af þeim deilur, sem ekki verða raktar
hér, svo sem sálmabókardeilan.
Loks er að geta tímarita Magnúsar
Stephensen, en þau eru merkasti þáttur
ritstarfa hans. Þar koma fram helztu á-
hugamál hans og hvatningar og marg-
víslegur fróðleikur. í þeim er margt á-
gætt efni og ýmislegt af því er einnig
vel og sérkennilega skrifað og betur og
meira við almenningshæfi en sumt ann-
að, sem hann skrifaði. Mál hans er þar
víða gott, en annars var stíll hans oftar
stirðlegri en heppilegt var fyrir mál-
flutning hans. Minnisverð tíðindi og
Klausturpósturinn voru ágæt tímarit á
sínum tíma og Magnús Stephensen
hafði marga góða kosti blaðamannsins.
Þeir komu einnig fram í ritum eins og
Gaman og alvara.
Magnús Stephensen var af höfðingja-
ætt, fæddur 27. desember 1762. Faðir
hans var Ólafur stiftamtmaður, en Sig-
ríður móðir hans var dóttir Magnúsar
amtmanns Gíslasonar. Stephensenarnir ,
réðu lengi miklu um íslenzk mál og
höfðu víða áhrif. Ættin dreifðist víða,
en eftir daga Magnúsar buggu tvö börn
hans á fornum slóðum hans, Ólafur
sekreteri í Viðey og dótti'r hans á Ytra
Hólmi, en hún var kona Hannesar
Stephensen prófasts. Kona Magnúsar
var Guðrún dóttir Vigfúsar Schevings
sýslumanns Skagfirðinga.
Magnús Stephensen var einn af önd-
vegismönnum íslenzkrar sögu. Hann
var lærdómsmaður og framkvæmda-
maður, sem með dugnaði sínum og á-
huga vann margt og vann vel fyrir hag
og heill fósturjarðar sinnar. Starf hans
hafði áhrif um allt land og á allt þjóð-
lífið, en samt er ekki sízt ástæða til að
hans sé minnst þar sem hann bjó lengi
starfstíma síns og bjó við rausn og gerði
byggðarlagið um skeið að menntabóli
og miðstöð íslenzks þjóðlífs.
Vilhjálmur Þ. Gíslason.
í HERS HÖNDUM
Framh. af 1. síðu.
haíði vænst að myndu bera hana á örm-
um sér.
Eins og að framan greinir eru engar
líkur til þess, að kynning hermanna og
stúlkna leiði til giftingar. Kynnin geta
leitt til þess, að stúlkan verði barnshaf-
andi. Þá verður hún að leita til bæjar-
fógetans eða sýslumannsins með úr-
skurð um faðerni barnsins. Síðar verð-
ur hún að leita til bæjarins eða hrepps-
ins. Bæjarstjórnin sendir málið áfram
til dómsmálaráðuneytisins og það send-
ir málið utanríkismálaráðuneytinu. Ut-
anríkismálaráðuneytið snýr sér til
hinna erlendu yfirvalda, og þar gengur
það rétta boðleið. Þegar allt þetta er
komið í kring, er hermaðurinn venju-
lega farinn af landi burt, og oft reynist
þá erfitt að fá hann til þess að viður-
kenna faðerni barnsins. Þetta er réttar-
staða stúlknanna.
Eins og áður getur, er það ekki ósk
ungra stúlkna að lenda í slæmu hjóna-
bandi eða öðru, sem er því verra. Þær
óska eftir góðu heimili og góðum eigin-
manni, en samvera íslenzkra kvenna og
erlendra hermanna leiðir oftast til þess,
að landar þeirra líta þær ekki sömu
augum sem áður, og giftingarmöguleik-
ar'stúlknanna minnka til mikilla muna
þess vegna.
Hið opinbera getur lítið áorkað í
þessu efni, en þung skylda hvílir á for-
eldrum og venslamönnum ungra
stúlkna, eins og málum er nú komið,