Akranes - 01.01.1945, Blaðsíða 6

6
AKRANES
Upphafsmaður að þessu ágæta orði var Sigurð-
ur L. Jónsson, ættaður úr Húnavatnssýslu, cand.
phil. frá Kaupmannahöfn og átti þar heima. —
Hann var myndarlegur maður og allvel gáfaður.
Uann vann mikið fyrir Jón forseta og var mikið
alhaldinn af honum. Hann hafði verið ákaflega
orðhagur og „búið til“ mörg fleiri ágæt orð. —
Hann var ágætis enskumaður og m. a. fylgdar-
maður Lord Dufferins á ferð hans hér. En hann
varð varakonungur í Indlandi. Það er sagt, að
Lord Dufferin hafi verið svo hrifinn af Sigurði,
að hann hafi boðið honum að verða einkaskrifari
hans. Er talið að Sigurður hafi hafnað þessu
ágæta boði, mest vegna vinnu hans fyrir Jón
forseta Sigurðsson. Sigurður var um langt skeið
starfsmaður í utanríkisráðinu danska. Þetta lát-
lausa en þó snjalla orð mundi margur halda að
hefði verið til jafnvel í fornmálinu. En svo er
ekki. Heldur er það til komið á þennan veg.
Veröldiii vígvöllur um 5 ár
Efst í huga hvers einasta íslendings ætti að
vera þakklæti, undrun og aðdáun yfir því, hve
lítið við höfum haft af bölvun stríðsins að segja
allan þennan langa tíma. Langa tíma. Já, þessi
5 ár hafa áreiðanlega verið lengi að líða hjá
þeim, sem enn lifa, og mest hafa þjáðst og þolað
með öðrum þjóðum.
Þrátt fyrir þessa hlífð við mestu ógnum styrj-
aldarinnar, hefur stríðið á marga vegu skapað
óþolandi ástand hér innan lands. Ástand, sem er
háskasamlegt landi og lýð, og getur á engan veg
haldist, þrátt fyrir vilja svo margra til þess að
viðhalda því.
Allur almenningur finnur þetta og skilur, en
finnst að írumkvæðið og forystan eigi að koma
úr annarri átt — ofan frá. — Frá þeim mönnum,
sem hún hefur falið forystuna, og standa nú í
„stríðinu" íyrir hennar hönd. Þeir segja aftur á
móti, að þeir hafi ákveðnum skyldum að gegna
samkvæmt fyrirmælum frá „æðra valdi", flokks-
stjórnunum. Nú ber þess að gæta, að þetta „æðra
vald“ er að mestu samsett af þessum sömu
ráðamönnum, sem þjóðin hefur kosið; svo það
mun að langmestu leyti vera mögulegt fyrir þá
að leggja línurnar að þessu „æðra valdi“, flokk-
anna, sem þeir þykjast og vilja fylgja eins ná-
kvæmlega og „hernaðaráætlun", sem gerð hefði
verið upp á „líf og dauða“ hjá stríðsþjóð.
Endurskoðið þessa flokkslegu „hernaðaráætl-
un“, hafandi í huga vörn hins unga lýðveldis
upp á „líf og dauða“ fyrir tilveru sinni, einmitt
eftir að lokið er 5 ára ógnum hér í Evrópu, því
líklegt er að á marga vegu verði 5 árin eftir
stríðið erfiðari landi voru á ýmsa vegu heldur
en þau 5 ár, sem stríðið hefur varað.
Þingmenn, flokkar og forysta, þið, sem stand-
ið fyrir málefnum sveita og bæja, allur lands-
lýður, í hvaða stöðu eða stjórnmálaflokki, sem
þið standið, munið að þetta er allt ein þjóð, lítil
þjóð, sem vegna smæðarinnar inn á við, og ó-
vissunnar út á við, verður að standa sem einn
maður um heildarsjónarmið þessarar litlu þjóð-
ar, sem getur verið stór, þrátt fyrir smæð sína.
Sterk, ef sundrung og veiklyndi er gert útlægt.
Rík af þeim gæðum, sem heill hennar og ham-
ingja byggist á, ef við hættum að togast á, þeg-
ar líf heildarinnar liggur við, að það sé ekki
gert lengur.
Þegar hér er komið, hefur nokkur breyting á
orðið um stjórn landsins. Vonandi er þetta rétt
spor og til heilla, þótt ekki tækist svo vel til, að
allir flokkar gætu verið þar að verki.
Hið mikla hafrót og hættur úr öllum áttum
gera það beinlínis nauðsynlegt, að klæði séu
borin á vopn, og önnur leið valin til að forða
vandræðum.
Munum, að vér erum lítil þjóð, en ekkert stór-
veldi, sem boðið getur byrginn. Ef vér ætlum
að stýra vel og standast próf, verðum vér að
standa sameinaðir, en ekki sundraðir. Ábyrgir
en ekki eins og óþekkir krakkar.
— B Æ K U R —
Skútuöldin.
Skráð hefur Gils Guðmundsson.
Bókaútgáfa Guðjóns Ó. Guðjónssonar.
Prentsmiðjan Hólar h.f.
Hér er ekki um að ræða gamalkunnan rit-
höfund, ekki heldur margþvælt efni, því að
hingað til hefur því verið gerð lítil skil.
Það er mjög stutt siðan Gils Guðmundsson
kom fram á ritvöllinn, en þó hefur furðu margt
komið frá hans hendi fyrir almenningssjónir í
blöðum og tímaritum og í sérstökum bókum. Af
því er þessi bók þó langsamlega mest fyrirferð-
ar, 590 bls. í stóru broti, og er þó ekki nema
fyrri hluti þess ritverks, sem hér um ræðir.
Allt, sem frá hendi Gils hefur komið á prenti,
bendir til að hann sé mjög vandvirkur og efni-
legur rithöfundur.
Eins og bókarheitið bendir til, er ætlunin með
þessu riti að gefa yfirsýn yfir aðdraganda og
byrjun þilskipaútgerðarinnar íslenzku, sem og
tæmandi sögu þess tímabils, er þessi útvegur
nær yfir, eftir því sem föng frekast standa tiL
Tilraun þessi er allra þakka verð. Þar sem hér
er um að ræða frumsöfnun og samantekning
slíkra heimilda, er ósennilegt að öll kurl komi til
grafar þegar í stað. Því meira virði er einmitt
að hafa ráðist í samningu slikrar bókar, því út-
koma hennar getur einmitt ýtt við mörgum, er
búa yfir ýmsum upplýsingum snertandi þennan
mikilsverða þátt í okkar fiskveiðasögu, og þann-
ig ef til vill grafast upp og koma fram fyrst og
íremst fyrir samningu þessarar bókar.
Þetta fyrri bindi segir eingöngu frá útvegi
þessum á Vestur-, Norður- og Austurlandi, en
nær þó allt til Búða á Snæfellsnesi.
Þótt bókin sé svona löng, er hún ekki lang-
dregin. Virðist mér, að hver kafli fyrir sig sé
miklu fremur svo sem verða má stuttorð lýsing
á því, sem máli skiptir um efnið, menn og mál-
eíni á hverjum stað. Svo virðist sem yfirleitt sé
sanngjarnlega sagt frá og dæmt; þar sem dóm-
ur er felldur. Er það mikill og góður kostur á
einum rithöfundi, sem vitanlega aflar honum
verðugra vinsælda og trausts.
í bókinni eru margar myndir, mikill fróðleik-
ur, og mikils virði um það tímabil, sem er upp-
haf og undanfari hinna miklu framfara á hinu
stórstíga endurreisnar tímabili í landi voru.
Ef næsta bindi þessa rits verður ekki lakara
en það fyrra, að efni og meðferð allri, prentun
og pappír, þá er hér um að ræða mikið og gott
verk, þeim til heiðurs, sem heiður ber, og gefa
góðar vonir um að Gils Guðmundsson muni
verða mikilvirkur rithöfundur, sem þó lætur sér
ekki nægja að rubba einhverju upp.
Hver er maðurinn. — íslendingaævir.
Brynleifur Tobiasson hefur skrásett.
Guðm. Gamalíelsson gefur út.
Bók þessi er i tveim stórum bindum, yfir 800
bls. með smáu letri. Er þarna mikið efni saman
komið, enda eru þarna skráð æviatriði 3755
manna, látinna og lifandi, — írá því er landið
komst undir innlenda stjórn 1904. — Slíkar
bækur sem þessar tíðkast mjög með öðrum þjóð-
um, en hér kemur hin fyrsta bók af þessu tagi
fyrir almenningssjónir.
Höfundur getur þess í formála bókarinnar, að
upphaflega hafi hugsunin verið að semja ævi-
sögur helztu íslendinga (ágrip) allt frá land-
námstíð til vorra daga, en horfið hafi verið frá
því, vegna þess að byrjað væri að safna til slíks
rits af öðrum. Að slíku riti væri enn meiri feng-
ur, enda miklum mun stærra og umfangsmeira
verk. Útgáfa slíks rits sem þessa hlýtur þó að
vera hér mjög erfið, a. m. k. í fyrsta sinn, þar
sem almenningur er hér skilningslítill og svifa-
seinn um allar upplýsingar, sem til þeirra er
leitað. Enda getur höfundur um þennan erfið-
leika í formálanum.
Ekki er að efa, að þessi stóra bók gefur mikl-
ar upplýsingar um ættir, starfs- og æviferil
þeirra manna, sem þarna eru skráðir, og mun því
verða hin gagnlegasta leiðbeining þeim, sem síð-
ar fást við margvíslegar fræðaiðkanir. Bók þessi
er því og mun lengi verða ágæt handbók, og
spara mörgum tíma og fyrirhöfn, er leita þarf
að ýmsu því, er hún getur upplýst um menn og
málefni.
Það er vandi mikill og ótrúleg vinna að safna
til slíks rits sem þessa og koma því saman. Væri
því engin furða, þótt á því væru nokkrir smíða-
gallar, ekki sízt þegar hér er um að ræða frum-
smíð. Þekking mín til að gagnrýna bókina er
mjög takmörkuð. Virðist þeirri meginreglu vera
íylgt við samningu bókarinnar, að láta það efni,
sem viðkomandi menn hafa sent, standa svo að
segja orðrétt án gagnrýni. Er ekki ósennilegt, að
það sé mjög vafasamur gróði, bæði fyrir ritið
og viðkomandi menn.
Hún hlýtur að vera mikil sú vinna, sem liggur
að baki samningu slíkrar bókar sem hér um
ræðir. Er að ritinu mikill fengur, og með því
lagður grundvöllur að þess konar útgáfum hér
á landi.
Frágangur allur er góður á bókinni.
Flateyjarbók.
Flateyjarútgáfan 1944.
Því hefur lengi verið haldið fram, að ísland
væri fátækt land, og má það til skamms tíma í
flestum efnum til sanns vegar færa. Þar eiga þó
upptök sín „gimsteinar" þeir, sem lengst munu
halda á lofti lofstír þess, og þeirra mann, er það
hafa byggt. Er þar átt við hinar dýrmætu bók-
menntir, sem skráðar voru á skinn með fjöður-
staf og kálfsblóði. Handrit sum eru enn til, og
ef til vill dýrustu handrit, sem nú finnast um
víða veröld.
Þessi rit hafa ekki aðeins haft grundvallar-
þýðingu fyrir þetta land og þessa þjóð, heldur
sams konar og engu minni þýðingu fyrir marg-
ar aðrar þjóðir á norðurhveli.
Einn þessara gimsteina og þeirra mestur, er
hahdritið fræga að Flateyjarbók. Það handrit er
nú geymt í Kaupmannahöfn og varðveitt vel.
Mundi nú mega bjóða í það mikið gull til þess
að það yrði laust látið.
Flateyjarbók er nú í fyrsta sinn gefin út hér
á landi. (Aðeins einu sinni gefin út áður í Krist-
janiu árið 1860). Má þetta því telja bókmennta-
viðburð, þar sem um er að ræða svo fræga bók,
sem um langt skeið hefur verið ófáanleg og í
mjög fárra manna höndum).
Til þess að sjá um útgáfu þessa var ekki valið
af verri endanum. Er nafn Sigurðar prófessors
Nordal nægjanleg trygging fyrir þvi, að fræði-
lega muni útgáfan vera fullboðleg.
Prentun bókarinnar er ágæt, en bandið lakara.
Pappír er ekki nógu góður. Virðist mér sem i-
burður hefði þurft að vera meiri við útgáfu
svo víðfrægs og merkilegs handrits sem hér um
ræðir, þess heldur þar sem það er í fyrsta sinn
gefið út í landi Snorra, og prentað í hans eigin
goðorði.
Lindin.
Það er myndarlega gert af örfáum prestum að
halda úti ágætu ársriti, því það vita, a. m. k. þeir,
er reynt hafa, að ýms „ljón“ og allskyns erfið-
leikar mæta þeim, er „hugsa svo hátt“. Þetta
hafa Vestfjarðaprestar gert með prýði. Af þessu
riti haía komið út 7 árg., en ritið hóf göngu sína
1929, og sannar það m. a. að um erfiðleika hefur
verið að ræða. Hinsvegar afsannar það allan „ó-
nytjungshátt", að þrátt fyrir örðugleikana kom
ritið út 1943. í ritinu hafa birzt ágætar ritgerðir,
m. a. i síðasta árg.; „Þar ganga menn tíðast fram
hjá“, eftir sr. Jón heit. Jakobsson. „Um aga“, eft-
ir sr. Þorstein Björnsson, auk margra ágætra
minningargreina og ýmislegs annars efnis.
Ættu sem flestir að styðja þessa menningar-
viðleitni þessara ágætu manna. Ó. B. B.