Ný vikutíðindi - 21.06.1963, Blaðsíða 2

2
Ní VIKUTlÐINDI
NY VIKUTÍOINDI
koma út á föstudögum og kosta 5 kr.
Ritstjóri og útgefandi: Geir Gunnarssor
Auglýsingastjóri Emilía V. Húnfjörð
Ritstjórn og auglýsingar: Höfðatúni 2
símar 19150 og 14856.
Prentsmiðjan Ásrún h.f.
Hannes
Slæsimennið - sknldið - j óðsköninpuriim
Oft verður góður hestur
úr göldnum fola
Nokkru eftir styrjaldarárin síðari veitti ég þvi at-
hygli, hversu unga kynslóðin, sem þá var að alast
upp, var hnarreistari og djarfmannlegri en sú er ólst
upp á kreppuárunum.
Nú er ég hins vegar farin að veita þvi athygli, að
unga fólkið, einkum piltamir, era ekki eins heims-
borgaralegir og ástæða væri til að ætla eftir öll góðw
árin, sem liðið hafa eftir styrjöldina.
Þegar mér var gengið um miðborgina eftir mið-
nætti 17. júní og sá annan eða þriðja hvem pilt yfir
fermingu góðglaðan eða ölvaðan, fór ég að hugsa,
hvernig á þessu gæti staðið, minnugur fregnanna af
ólátunum, sem orðið hafa í þjóðgörðum okkar á Þing-
völlum, Þórsmörk og í þjórsárdaj um stórhátíðir að
vör- og sumarlagi undanfarið.
Hvar í heiminum láta menn svona, ef þeir koma
saman?
Mér datt í hug það sem gömul kona sagði mér
fyrir nokkrum árum, þegar hún var nýkomin frá
Grænlandi, þar sem hún hafði dvalið I nokkra mán-
uði. Hún sagði:
„Esldmóamir kunna hvorki með vín né peninga að
fara. Þeir em eins og böm í sér.“
Erum við slík böm sem þeir?
Um miðja síðustu öld ferðaðist danskur hagfræðl-
prófessor, A. F. Bergsö, um Island og skrifaði bækl-
ing um ferðina, sem talin er vera ágæt lýsing á þjóð-
inni. Hann segir Islendinga vera dula, tortryggna,
fastheldna við fomar venjur, aivarlega eða nœrri
raunalega og láti hug sinn dvelja mjög við fomöld-
ina. Þótt almennt séu þeir greindir, reyni þeir ekki
að fá Ijósa hugmynd um ástand sitt eins og það er,
eða ráða bætur á því, sem áfátt er.
Síðan þetta var skrifað er aðeins liðin ein öld eða
svo.
Þegar litið er á það, að í öðram löndum Evrópu
hefur borgarmenning ríkt í aldir, getur verið að við
séum eitthvað líkari Eskimóum en stórþjóðunum að
ýmsu leyti, hvort sem okkur er það ljúft eða
leitt.
Unglingarnir hér á landi hafa svo mikil f járráð,' að
þeir vita ekkert hvað þeir eiga að gera við þennan
auð. Og sumir þeirra eyða þeim í vitleysu. Þeir eru
eins og kálfar, sem hleypt er út úr fjósi að vor-
lagi.
Einangmnin og sveitamenningin er okkur svo í
blóð borin, að við kunnum okkur ekki læti. Viðbrigð-
in em of snögg. Þgð þarf kynslóðir til að taka slík
stökk, sem við tökum á nokkmm áratugum.
En þótt unglingamir steypi stömpum og okkur of-
bjóði ærslin í þeim núna, slnilum við taka það með
í reikninginn, að þeir em vinnusamir, dugandi og
djarfir, Og við skulum vera minnug camla og góða
máltækisins, að oft verður góður hestur úr göldnum
fola. — g.
Almenna bókafélagið gaf
út fyrra bindi af ævisögu
Hannesar Hafstein í desemb-
er 1961, og er höfundur henn
ar Kristján Albertsson. Þessi
bók barst mér fyrst i hend-
ur fyrir nokkmm dögum, og
las ég hana mér til mikillar
ánægju.
Bókin hefst með þessum
orðum:
„Islenzka þjóðin reisti Jón-
asi HaUgrímssyni og Jóni
Sigurðssyni fyrstum manna
standmyndir í miðri höfuð-
borð landsins, en þar næst
Hannesi Hafstein, hinuro.
eina sem átt hafði kjark og
giftu til að lyfta merki
beggja hinna í lífi sínu og
verki."
Árið 1901 fer hann, fertug
ur að aidri, á fund stjórnar-
herra og konungs Dana og
fær loforð þeirra fyrir þ ví,
að æðsta stjóm Islands skuli
flytjast frá Kaupmannahöfn
tii Islands. Hann átti megin-
þáttinn í sambandslagafrum-
varpinu 1908. Og hann fékk
dönsku stjómina til að fall-
ast á löggildingu íslengka
fánans. Þetta enp þrir
mestu sigrum "í írelsisbar-
áttu Tslendinga.
Nú, að nýafstöðnum hátíða
höldum í tiiefni af þjóðhátíð-
ardegi ok)kar, megum við vel
minnast þessa glæsilega
manna að nokkm.
Hannes var sonur Péturs
Havsteins amtmanns á
Möðruvöllum og Kristjönu
konu hans (systur Tryggva
Gunnarssonar bankastjóral.
— Það var Pétur Havstein
sem bjargaði f járstofni norð-
lenzkra bænda, þegar fjár-
kláðinn herjaði sunnlenzkt fé,
með því að fyrirskipa eið-
svarið varðiið á afréttum, til
þess að verja norðanfé sam-
göngum við sýkta sunnanféð.
Var það ekkert smáræðis
átak, enda töldu flestir það
ógeming.
Hannes varð snemma táp-
mikill og bjó yfir imdarlegu
sjálfstrausti strax frá óvita
aldri. Þegar hann var á
fjórða ári brann kirkjan á
Möðmvöllum. Faðir hans var
ekki heima, en þegar heima-
menn horfðu á bálið með
skelfingu, sagði Hannes litli:
„Verið þið ekki hrædd, ég
skal passa ykkur.“
Á námsárum sínum varð
brátt sýnt að i honum b]ó
höfðingjaefni. en á stúdents-
árum sínum í Kaupmanna
höfn hneigðist hann til skáld
skapar, og frá þeim tíma eru
/ flest þau ljóð, sem hann orti
og skipa honum sæti meðtd
öndvegisskáMa okkar.
En Hannes varð frægur
fyrir ýmislegt f’eira á þeim
árum. Þegar þrír ísjenzkir
stúdentar áttu að missa Garð
styrk vegna óreglu — en að
missa styrkinn var sama og
að þurfa að hætta námi --
fór Hannes á fund Garðpró-
fasts og tslaði máli samlanda
sinna. Profastur tók máii
hans afar þungiega og veitti
honum í fyrstu algert afsvar.
Smátt og smátt tókst þó
HANNES HAFSTEIN,
þegar hann var sýslumaður
á Isafirði.
Hannesi að fá hann til að
taka ákvörðun sína aftur,
hvað tvo þeirra snerti, en er
hann fór að tala vun þann
þriðja, stóð prófastur upp og
sagði: „Þessi piltur má ekki
vera hér lengur — en ég veit.
ekki út í hvað þér getið
teymt mig, ef þér haldið á-
fram að tala.“ Svo kvaddi
hann Hannes með handa-
bandi, óskaði honum til ham-
ingju og sagði: „Það leynir
sér ekki að þér ætlið að
verða málafærslumaður."
Nokkru síðar tuðu danskir
Garðstúdentar honum að
gefa kost á sér sem klukkara-
efni, eða allshe,,’ar fulltrúa
Garðbúa. Hörð r.nrátta varð
milli hans og annars fram-
bjóðanda. Fylgtsmenn and-
stæðings hans notuðu það
sem slagorð, að hann hefði
svívirt danska fánann i ræðu
er hann hafði nokkru áður
haldið til að verja íslenzkan
málstað. — Það rnunaði einu
eða tveimur atkvæðum að
Hannes næði kosningu, ,,af
því að fáeinir íslendingar
létu sig vanta,“ segir Einar
Kvaran, sem sagt 'nefur
þessa sögu. Og Kristján Al-
'bertsson bendir á, að þeir
hafi látið sig vanta af því
' hversu slælega þeim þótti
l Hannes halda á íslenzka mál-
staðnum við prófast; ekki
fengið nema tvo þriðju af því
sem hann bað um!
Þegar Hannes kemur heim
sem lögfræðingur gerist
hann ritari Magnúsar Step-
hensen landshöfðingja. Hann
kvæntist glæsilegri stúlku,
Ragnheiði (dótturd. Ólafs
Stephensen justizráðs í Við-
ey) og verður síðan sýslu-
maður ísafjarðarsýslu 1895,
34 ára að aldri.
Hér er ekki ætlunin að
rekja pólitískan feril Hann-
j esar Hafstein. Það væri að
vísu freistandi að skýra frá
því, hversu glæsilega hann
stendur sig, þegar hann á við
ræður við dönsku stjórnar-
herrana og konung, hvernig
persónulegir töfrar þessa ó-
venjulega manns verka á þá,
jsvo að hann fær þá til þess
; að ganga að flestum tillög-
um sínum varðandi íslenzk
málefni, en það verður að
bíða betri tjma.
I lok fyrra bindis ævisög-
unnar segir Kristján Alberts-
son m. a., þegar Hannes hef-
ur verið valinn fyrsti íslenzki '
ráðherrann með aðsetri á Is-
landi:
„Hann er í blóma lífsins
og kemur inn í sögu landsins
með hreinar hendur, og með
heiðri. Hann hefur neytt
skáldgáfu sinnar til að glæða
kjark, manndómslund og
bjartsýni og ort sum af feg-
urstu ættjarðarljóðum tung-
unnar. Og það var hann, sem
fékk útlenda valdið til að
falla frá aldagömlum yfir-
ráðum frá Danmörku og
veita Tslandi innlenda stjórn
• I augum mikils þorra
manna er Hannes Hafstein
sigurtákn, staðfesting á vax-
andi gengi íslenzku þjóðar-
innar — hinn fallegi, sterki
og stiUti maður ... Haun
finnur anda til sín hlýju,
þakklæti og trausti — en
líka gremju og óvild. Hann
veit að hann á eftir að
standa miklum mun örðugar
að vígi en Jón Sigurðsson og
aðrir leiðtogar liðinnar aldar.
Þeir þurftu ekki að bera á-
byrgð á stjórnarathöfnum.
Og ekki var hægt að ná af
þeim neinum völdum."
Þetta átti ekki að verða
neinn ritdómur um bókina —
og verður ekki En mér
finnst ókostur á henni, hve
mjög hún dvelur við stjórn-
(Framh. á bls. 5)