Nýi tíminn - 22.09.1942, Blaðsíða 2

2
Afurðaverðíð og kaupgjaldið
Lengi var heimsauðvaldið
búið að telja almenningi trú
um aö sósíalisminn væri blóö-
þyrst múgstefna, Ráöstjómar-
ríkin væru heimkynni þræl-
dóms og örbirgöar, rauði
herinn tannlausir aumingj-
ar með tærnar fram úr
skónum og Jósef Stalín arg-
asti hiannhimdur og morö-
ingi, sem sögur færi af. Nú
viðurkenna allir hugsandi
menn aö sósíalisminn sé
það, sem koma veröi upp
úr styrjöldinni, ef allt eigi
ekki aö sökkva aftur í sömu
fordæminguna, allir framsækj
endur undrast ávexti hinnar
gerzku sameignar og sam-
yrkju, allir frelsisunnendur
setja von síná á rauöa her-
inn og enginn kann nógsam-
lega aö dásama mannúö Stal-
íns og stjómvizku.
Lengi var íslenzka auövald-
iö búið að telja almenningi
trú um, að ,,kommúnistarnir“
hér á landi væru siölausir
mútuþegar og landráöamenn,
sem notuðu sér neyð og krepp
ur þjóðfélagsins til þess að
blása aö glóðum haturs og
upplausnar, enda myndu á-
hrif þeirra hverfa jafnskjótt,
sem úr raknaöi hinum erfiðu
tímum.
SíÖastliðiÖ vor fóm svo al-
þingiskosningar fram á ís-
landi. Þá var svo komiö, aö
aldrei hafði hagur almennings
staöið í meiri blóma: stríðs-
gróöinn flæddi yfir landið og
eftirspumin eftir vinnuafli
meiri en auðið var aö full-
nægja. Þrátt fyrir alla þessa
óvæntu og óeðlilegu velmeg-
un, bar nú svo undarlega tÚ,
aö „kommúnistamir" unnu
meiri kosningasigur ennokkru
sinni á hinum „erfiðu tím-
um“. Atkvæöamagn sitt á öllu
landinu juku þeir nær því um
helming atkvæðamagn sitt í
höfuðborginni juku þeir einn-
ig nær því um helming, þeir
voi-u eini stjómmálaflokkur-
inn, sem jók atkvæöamagn sitt
í hverju einasta kjördæmi
landsins.
Andstöðuflokkamir stóöu
steini lostnir af undmn.
Af fullkominni alúð höfðu
þeir árum saman lagt
fram sameinaða krafta sína
til þess að rægja og svíviröa
þenna fátæka og umkomu-
litla flokk. Þingmenn hans
höföu þeir látiö forseta sinn
úrskuröa „utanflokka“, rekið
þá úr þingmannasambandi
Norðurlanda og iagt fram há-
tíölega yfirlýsingu um þaö, aö
þeir teldu virðingu Alþingis
misboðið með þingsetu þeirra.
Áhangendur hans og mál-
svara meöal vinnandi stétta,
menntamanna, skálda ogllsta
manna, höföu þeir ofsótt meö
atvinnukúgun, hungurái’ásum
og jafnvel fangelsunum/
Og sjá: árangurinn af allri
þessari einlægu iðju var —
helmingi stærri flokkur! helm-
ingi fleiri þingmenn!
Svo þrumulostnir voru and-
stæðingarnir yfir þessum tíð-
indum, að þeir steingleymdu
liinni gömlu, fyrirlitningu
sinni, og tóku nú sem óöast
að nefna flokkinn sínu rétta
nafni: Sósíalistaflokkinn —
og jafnvel Sameiningarflokk
alþýöu, svo langt og erfitt,
sem þaö var. Hitt er þeim þó
vafalaust sama gátan enn í
dag, hvemig á því stendur, aö
sósíahsmanum vex jafvel enn
örara fylgi í góöæri en hall-
æri.
Skýringin á þessu dulræna
fyrirbrigöi er þó ofur einföld:
því betri sem hagur fólksins
er, því óháðara er það drottn-
um sínum og kúgurum. Hinn
nýi sigur Sósíalistaflokksins
byggist á því, aö það var
frjálsara fólk en nokkru sinni
fyrr, sem að kjörboröinu gekk
í kosningunum í vor. Þaö var
fólk, er dirföist aö álykta, aö
sá flokkur, sem barizt hafði
fyrir málstaö þess á tímum at-
vinnuleysis og örbirgðár, hann
myndi einnig líklegastur til
að leiða hagsæld þess til menn
ingarlegrar þróunar. Það var
fólk, sem dirföist aö álykta,
að sú þjóöfélagsskipan, sem á
einum aldarfjórðxmgi hafði
leitt yfir mannkyniö heims-
styrjöld, kreppu og aftur
heimsstyrjöld, hún væri ekki
líkleg til aö skapa nýja og
fegurri framtíð. Þaö var fólk,
sem dirföist að kjósa þaö, sem
þaö taldi sannast og réttast,
hversu hundelt sem það haföi
veriö og fyrirlitið. En þetta er
varla von að þeir skilji, sem
líta á fólk eins og viljalaus
verkfæri, til þess ætluö aö
moka gulli úr mold og sæ
handa örfáum útvöldum.
Einn Ijósan punkt eygöu þó
andstæöingarnir að afstöön-
um kosningum: meginhluti
sveitaalþýöunnar var enn ekki
búinn að átta sig á kalli tím-
ans. Kalli Tímans meö stórum
staf haföi enn einu sinni tek-
izt aö glepjahonumheyrn. En
nú skjálfa andstæðingarnir af
ótta við nýtt hrun í haust-
kosningunum, sem í hönd
fara. Þeir vita, aö sveitafólk-
ið hefur öröugri aöstöðu til
aö fylgjast meö málum og
veröur því eðlilega seinna til
en fólkið í bæjimum. En þeir
vita líka, aö ef þaö á annaö
borö áttar sig, þá halda því
engin bönd. Og þeir hræöast,
að nú sé þetta einmitt aö sbe.
Þeir hræöast, að nú sé alþýöa
sveitanna búin aö koma auga
á nauösyn þess, aö ganga til
samfylkingar við alþýðu bæj-
anna um afnám stríðsgróða-
valdsins og afturhaldsins í
landinu.
Og nú eru góö ráð dýr.
Kommúnistagrýlan gamla er
dauö. Þess vegna veröa þeir aö
reyna aö egna meö gulli einu
sinni enn og af meiri ósvífni
en nokkru sinni áöur. Mánuö-
um saman eru þeir búnir aö
æpa um upplausn. Mánuöum
saman eru þeir búnir að gala
um glötunarleiö veröbólgunn-
ar. Samt grípa þeir til þess ó-
yndisúrræðis aö reyna aö
kaupa fylgi sveitafólksins meö
staðlausum veröhækkunum á
kjöti og mjólk. Þar meö
hleypa þeir af, stokkunum
nýrri verðbólgu, sem hlýtur
aö enda með algerri upplausn,
ef alþýðan sjálf grípur ekki í
NÝI TÍMINN
taumana — jafnt bændur
sem verkamenn.
En alþýöan mim grípa í
taumana — líka í sveitunum.
Bændur þessa lands eru eng-
in ginningarfífl. Þeir sjá vel,
til hvers refarnir eru skornir.
Þeim er ljóst, aö þessi kosn-
ingaverðhækkun hlýtur aö
reynast skammgóður vermir.
Þeir munu krefjast festu og
öryggis í verðlagsmálum sín-
um og heimta þau til sam-
ræmis við kauplagiö í land-
inu. Og þeir mimu fela Sósí-
alistaflokknum — Sameining-
arflokki alþýðu — umboö sitt
í þeim efnum.
Hiö yfirvofandi fylgishrun
andstæðinganna í sveitum
þessa lands veröur ekki stööv-
að með opinskáu kapphlaupi
um kosningamútur. Aö haust-
kosningum loknum mun aft-
urhaldiö aftur standa steini
lostið af undrun, þegar fólkið
í strjálbýlinu er búið aö svara
herbragöi þess með verðskuld-
aöri fyrirlitningu. Æ grimmi-
legar mun því hefnast fyrir
þann misskilning aö halda, aö
meginhluti kjósenda sé ein-
tóm flón og aumingjar.
18.—19. október rétta hinar
vinnandi stéttir til sjávar og
sveita hvor annari hönd i st-
kvæöum sínum til staðfesting-
ar því, aö láta ekkert vald á
himni né jörðu hindra sig frá
sameiginlegum markmiöum
og sameiginlegum sigri.
rmntítíuunnama
Lesendur Nýja tímans eru
beðnir að senda blaðinu
heimilisfang þeirra, sem
þeir telja líklegt að vildu
gerast kaupendur.
Framhald af 1. síðu.
aö meðáltali hafa hækkaö um
helming eöa rúmlega þaö. En
hvernig er þaö meö afuröirn-
ar og kaupgjaldið.
ViÖ skulum athuga þrjár
helztu landbúnaðarafuröimar
kjöt, smjör og mjólk og síðan
verkamannakaup í Reykjavík.
Heildsöluverð í Reykjavík á
kjöti var:
Haustið 1938 kr. 1.25 hvert kg.
— 1939 — 1.25 — —
— 1940 — 2.10 — —
— 1941 — 3.20 — —
— 1942 — 6.40 — —
, Þ. e. a. s. heildsöluverö á
kjöti hefur hækkaö um 412%
síðan í stríösbyrjun.
Heildsöluverð á smjöri var:
haustið 1938 kr. 3,50 hvert kg.
— 1939 — 3.50 — —
1940 — 5.30 — —
— 1941 — 9.20 — —
1942— 17,55 — —
Þaö er aö segja, heildsölu-
verð á smjöri hefur hækkaö
um 401% síöan í stríðsbyrjun.
Útsöluverð á mjólk í Reykja
vík var:
haustið 1938 kr. 0,38 hver líter
— 1939 — 0,40 — —
— 1940 — 0,5.1 — - — j
— 1941 — 0,80 — — 1
— 1942 — 1,50 — —
Þaö er aö segja, mjólkur-
verð í Reykjavík hefur hækkaö
um 295% síöan í stríðsbyrjun.
Ef viö svo tökum verka-
mannakaupið í Reykjavík, hef-
ur þaö nutnið meö dýtíöar-
uppbót:
okt. 1938 kr. 1.45 hver klst.
— 1939 — 1,45 — —
— 1940 — 1,84 — —
— 1941 — 2,49 — —
— 1942 — 4,41 — —
þ. e. a. s. í október hefur verka
mannakaup hækkaðum.204%
síðan í stríösbyrjun.
Þessar tölur tala sínu máli.
Verölagningin innanlands er
miklu hærri en nemur hækk-
un aökeyptra vara. Þ. e. a. s.
dýrtíöin er meiri en hún þarf
að vera, sökum innlendra aö-
gerðá.
Já, en hvað gerir okkur
þetta til, geta bændur sagt,
fulltrúar okkar í kjötverölags-
nefnd og mjólkurverðlags-
nefnd eru sýnilega miklu dug
legri að hækka okkar afuröir
en fulltrúar verkamanna í
verkalýðsfélögunum aö hækka
kaupgjaldið. Við hljótum því
alltaf aö veröa ofan á og
græöa á kapphlaupinu milli
kaupgjalds og verðlags inn-
lendra afuröa. Og verkamenn
geta sagt: vísitalan bætir okk-
ur alltaf upp verðhækkanirn-
ar þrátt fyrir allt og ööru
hvoru kunnum við aö knýja
fram grunnkaupshækkanir.
Látum því dýrtíðina ganga
sinn gang. Þaö kann vel aö
vera að nokkuö sé í þessu. En
þegar þess er gætt, að verö-
gildi peninganna lækkar við
hverja hækkun, verður ávinn-
ingurinn lítill að safna spari-
fé. Því þegar grípa þarf til
þess er kaupmáttur þess ef til
vill aö mestu eöa öllu horf-
inn, og hvar er þá allur gróö-
inn af dýrtíöinni. Þaö mætti
festa hann í eignum, sem ekki
rýma, þó aö peningamir falli.
En hvar á aö kaupa þær eign-
ir? Ekki hafa innlendir aðilar
skapaö ný verðmæti síðan
stríöið byrjaöi. Hitt mun held-
ur, aö eignir ganga úr sér sök
um viöhaldsleysis. og hvor er
líklegri, stríðsgróöamaðurinn
með sínar milljónir eöa bónd-
inn eöa verkamaðurinn með
sitt sparifé, til aö kaupa þær
Milliflokkurinn
sem sneríst frá framsóbn tíl afturhalds
Á fyi’sta fjóröungi þessarar
aldar var mikill vorþeyr í lofti
yfir íslandi. Því nær sem dró
úrslitum sj álfstæöisbaráttunn-
ar, því aö gunnreifari gerðist
æska þjóöarinnar og skar nú
upp herör fyrir nienningarleg-'
um samtökum í þjóölegum
stíl. Jafnframt hneigöust hug-
ir manna æ meir til endur-
mats á viðskiptaháttum. sín-
um: samkeppnin dæmdist aö
vera úrelt fyrirbrigöi í flestu
og hlaut aö þoka fyrir sam-
vinnuhugsjóninni. Upp af
þessum þjóðlífshræringum
uxu síðar tvennskonar sam-
tök: -ungmennafélögin og
kaupfélögin. Hvortveggja voru
afspringi þeirrar alþýðuvakn-
ingar, er af frelsisbaráttunni
haföi leitt — viðleitni fólksins
til aö halda áfram aö skapa
sjálft örlög sín.
Þá er samtökum þessum óx
fiskur um hrygg, var ekki
nema eðlilegt aö þeirra hlyti
brátt aö gæta í sjálfri þjóö-
málabaráttunni, er nú færö-
ist einmitt hröðum skrefum
inn á hin sömu svið, enda var
þá líka myndaöur nýr stjóm-
málaflokkur með félög þessi
meira og minna aö bakhjalli.
Flokknum var nafn gefið og
kallaöur Framsóknarflokkur-
inn, og er nú þaö nafn oröiö
ljóslifandi sönnun þess.hversu
fögur orö veröa að spotti, þeg-
ar hinu uppnmalega inntaki
þeirra hefur veriö snúiö eins
og faöirvorinu upp á andskot-
ann.
En lengi vel bar hinn nýi
flokkur nafn sitt meö prýöi.
Hann tók þegar forystuna fyr-
ir hinni fátækari alþýðu í
sveitum landsins, sem átti nú
þann draum fegurstan aö
hverfa frá rányrkju til rækt-
unar, frá striti til vélnýt'ing-
ar, frá einangrun til félags-
legra samtaka. Ásamt verka-
lýðshreyfingunni, sem í sama
mund var að búast til átaka,
snerist hinn ungi Framsókn-
arflokkur af miklum móöi
gegn þeim öflum, sem voföu
eins og gammur yfir auölind-
um landsins og vildu hagnýta
þær til framdráttar fámennri
yfirstétt. Liðu nú svo nokkur
ár fram, aö alþýöa landsins í
sveit og við sjó hélt uppi sam-
eiginlegri sóknáhendur íhald
inu, ákveöin 1 aö steypa því
af stóli og „byggja réttlátt
þjóðfélag“ á grunni þess
stjórnarfarslega sjálfstæðis, er
áunnizt haföi.
En leiöarstjama Framsókn-
arflokksins, maöur, sem varla
þarf að nefna, haföi frá önd-
veröu ákvaröaö hann sem
„milliflokk”. Hann átti, að
sögn, aö jafna metin milli öfg-
anna í þjóðfélaginu — meö
öðrum orðum: halda þjóðfé-
laginu í sínum gömlu föstu
skorðum, hvað sem allri þró-
un leiö. Af þessari ákvöröun
leiddi, að þegar flokkurinn
hófst til valda, lögöu leiðtog-
ar hans meiri orku í þaö aö
skapa vopn fyrir sjálfan sig
úr ríkisvaldinu, heldur en að
beita því vinnandi stéttim-
um til framdráttar. Að vísu
áttu nokkrar umbætur sér
staö í sveitum landsins, enda
óhjákvæmilegt, ef halda skyldi
1 fylgi kjósenda. En allt var svo
! við nögl skorið sem verða
| mátti, hvergi gripið til svo
róttækra ráöstafana aö duga
mætti til nokkurrar frambúö-
ar. Styrkir voru veittir til
jaröræktar, húsabóta, nýbýla-
myndunar og margvíslegra
annara búnaðarframkvæmda,.