Nýi tíminn - 04.09.1944, Blaðsíða 1

TIMINN
3. árgangur
Reykjavík, 4. sept. 1944
11. tölublað
Einar Olgeirsson:
Á að verða almennt atvinnuleysi
á íslandi 1945?
í nœstsíðasta blaði birtist grein eftir Áka Jakobsson,
þar sem hann rœddi um næstu verkefni þjóðarinnar. Nú
vill Nýi tíminn birta lesendum sinum ritgerð um líkt
efni eftir Einar Olgeirsson, þar sem enn nánar er komið
inn d einstök framkvæmdaratriði og með rökum taln-
anna sýnt fram d, hvílíkur möguleiki er d því, að nú hefj-
ist stórstígari framfara tímabil í sögu þjóðarinnar en jafn-
vel hina bjartsýnustu menn hefur dreymt um til þessa
tíma. Næstu mdnuðir skera úr um það, hvort þessir
möguleikar verða notfærðir.
Stríðinu í Evrópu er brátt lok-
ið. Þjóðanna bíða nú þau vanda-
mál að geta séð um að hver ein-
asta hönd hafi nægilegt að vinna
þótt eigi starfi hún að fram-
leiðslu drápstækja og vinni að því
að drepa og eyðileggja.
Fyrir tveim árum síðan lýsti
nefnd sú í Bandaríkjunum, sem
hefur það með höndum að und-
irbúa eftirstríðsástandið, því yfir,
að er stríðinu lyki, myndi fram-
leiðslan í Bandaríkjunum strax
minnka um þriðjung eða helm-
ing. — Síðan hafa engar slíkar yf-
irlýsingar heyrst. Hverjum ábyrg-
um forustumanni þar er það
ljóst, að það yrði bókstaflega ekki
hægt að h'alda núverandi þjóðfé-
lagsskipulagi við þar vestra, ef á-
vöxturinn af sigri lýðræðis og
frelsis í heiminum ætti að vera
sá, að dæma t. d. 10 milljónir
amerískra verkamanna í atvinnu-
leysi og hungur og setja milljónir
amerískra bænda á vonarvöl, eins
og var í síðustu kreppu 1929—32.
Nú undirbúa framsýnustu for-
ráðamenn jafnt Bandaríkjanna
sem Evrópuþjóðanna stórfelldar
áætlhnir um aukningu nytsam-
legrar framleiðslu hver hjá sér og
eru þegar teknir að semja um
margföld verzlunarviðskipti
þjóðanna í milli á við það, sem
áður var.
-k
Hér heima heyrast enn radd-
irnar um „atvinnuleysi og öng-
þveiti“ að stríðinu loknu. Þessar
raddir koma fyrst og fremst frá
þeim, sem óska atvinnuleysis í
trúnni á að geta notað það til
þess að rýra lífsafkomu almenn-
ing og sér í lagi að lækka kaup
verkamanna. Slíkir menn fá lið-
sinni frá þeim aðilum, sem ekk-
ert vilja aðhafast til þess að
tryggja atvinnu manna eftir stríð.
Hefur stjórnarstefna sú, er ráðið
hefur í atvinnumálum og fjár-
málum landsins síðasta árið, orð-
ið vatn á myllu þessara aftur-
haldsseggja. Stjórnin liefur sem
kunnugt er ekkert aðhafst til þess
að tryggja íslendingum nýja og
mikla markaði að stríði loknu og
möguleika á að fá keypt fram-
leiðslutæki í stórum stíl, til þess
að auka framleiðslu vora. Tillög-
ur Sósíalistaflokksins, jafnvel
þótt samþykktar hafi verið, svo
sem um stórfellda aukningu síld- •
arsöltunar og niðurlagningu á
síld, hefur ríkisstjórnin ekki
reynt að framkvæma að neinu
verulegu leyti — og um skipa-
kaupin í Svíþjóð fæst nú einu
sinni ekki fyrirspurnum svarað
á þingi, hvað þá að almenningur
fái að vita hvort skip hafa verið
keypb hvort meira sé fáanlegt o.
s. frv.
Það virðist litlum efa bundið
að ef slík stjórnarstefna sem þessi
fær að halda áfram, þá verður al-
mennt atvinnuleysi á íslandi á
næsta ári. Atvinnuleysi hefur að
vísu verið í flestum bæjum lands-
ins nokkra mánuði að vetrarlagi
undanfarið nema í Reykjavík og
Hafnarfirði, en af því helmingur
verkalýðsins á landinu býr á þess-
um stöðum, þá hefur atvinnu-
leysið ekki orðið tilfinnanlegt
fyrir stéttina sem heild og ó-
mögulegt verið að nota það til
kauplækkunarherferðar.
En verði almennt atvinnuleysi
á íslandi eftir nýár, þá er litlum
efa bundið að afturhaldið mun
nota það til hatrömustu árása á
verkalýðinn. Og það skal enginn
ganga þess dulinn að það verður
þá tekið vægðarlaust á móti. Ef
afturhaldsöflin á íslandi ætla af
ráðnum hug að leiða atvinnu-
leysi yfir alþýðu manna hér, til
þess að gera lífsafkomu hennar
miklu verri en hún nú er — með-
an allar aðrar þjóðir munu kepp-
ast við að bæta lífsafkomu alþýðu
hjá sér, — þá mun íslenzk alþýða
berjast gegn slíkri atlögu með öll-
um þeim mætti, sem hún hefur,
öllum þeim áhuga og harðfylgi,
sem hverjum manni er eðlilegt
að beita, þegar hann á frelsi sitt
og velferð og að vissu leyti líf sitt
og sinna að verja.
Það væri því ekki alþýðunnar
sök, ef afturhaldið þekkti ekki
aftur þjóðfélag það, er það byggi
við, eftir að hafa lagt út í slíka
höfuðatlögu við alþýðuna og gert
þjóðfélagið að vígvelli harðvítug-
ustu stéttaátaka. Þvi það skal sagt
fullum fetum, að það er licegt að
skapa hverjum íslenzkum manni
nœga atvinnu og sibatnandi lifs-
skilyrði og það meira að segja á
grundvelli núverandi þjóðskipu-
lags, ef aðeins viljinn er til. Og
það mun ekki standa á alþýðunni
að starfa að því að svo megi verða
með hverjum þeim, er slika ný-
sköpun vill i atvinnulífi voru.
Hún er fus til samstarfs að þeirri
stórfelldu nýsköpun atvinnuveg-
anna, sem vér nú geium fram-
kvœmt. En sjái liún að tœkifœrun-
um til þeirrar nýsköpunar sé
sleppt af ráðnum hug af þeim, er
völdin hafa eða gætu haft, þá
mun liún af þvi draga þær álykt-
anir, að ekki sé um annað að
ræða en leggja til úrslitaátaka við
afturhaldsöflin á íslandi og fá úr
þvi skorið hvort áfram skuli hald-
ið framförum, velmegun og
menningu á landi voru ellegar
aftur á bak til atvinnuleysis, fá-
tæktar, eymdar og menningar-
skorts.
Skal nú að sinni látið nægja að
nefna aðeins eitt dæmi af mörg-
um hve mikið er hægt að gera, ef
viljinn er til.
*
Fyrir stríð var það sífellt við-
kvæðið hér heima, ef lagt var til
að bæta úr atvinnuleysinu, að
það „vanti peninga“.
^Þetta viðkvæði mun vart heyr-
ast nú.
íslenzka þjóðiti á um 480 millj.
króna inni erlendis. Við skulum
nú gera okkur dálitla hugmynd
um hvað hægt vœri að gera fyrir
t. d. 100 milljónir kröna af þessu
fé, ef það væri notað skynsam-
lega. (Auðvitað er eklti hægt að
taka þœr tölur, sem nefndar eru
öðruvisi en sem ágizkun, þar sem
vel gœti munað t. d. 20—30% eða
meiru, en heildargildið verður
sama).
200 VÉLBÁTAR
Segjum að þjóðin keypti sér ca.
200 vélbáta, sem að meðaltali
væru t. d. 50 smálestir (ýmsir
stærri eða minni). Segjum að að
m'eðaltali kostaði smálestin i
þeim 4000 krónur. Það þýddi að
þessi floti myndi kosta minnst 40
milljónir króna.
Á slikum flota myndu vinna
yfir 3000 sjómenn. Samlagt vœri
smálestatala þessa nýja flota 10
þúsund smálestir. En 1941 var
smálestatala 328 mótorskipa hér
á landi, — en það var allur mótor-
bátaflotinn yfir 12 tonna stærð —
alls 9105 smálestir. (Hér er alltaf
sleppt mótorbátum undir 12
tonnum).
Svona aukning munid þvi þýða
tvöföldun vélbátaflotans á ís-
landi.
20 NÝIR TOGARAR
Setjum ennfremur svo að við
keyptum 20 nýja togara, svo fljótt
sem við gætum fengið þá smíð-
aða eftir strið. Við yrðum að
panta þá strax. Setjum svo að nið-
urstaða séfræðinga vorra á þessu
sviði vœri sú að lieppilegast væri
að fá t. d. ca. 700 tonna togara
með nýtizku útbúnaði. Reiknum
með að verð þeirra yrði ca. 2
milljónir króna stykkið, þegar
lag á skipasmíðinni færi að
lækka. — 1941 voru 34 togarar
tœp 12 þúsund tonn samlagt eða
yfir 300 lonn liver að meðaltali.
Á þeim unnu yfir 800 manns. —
Hinn nýi togdrafloti yrði t. d. 14
þúswid tonn og liklega þyrfti á
hann álika margt manna og á
þann gamla. íslenzki togaraflot-
inn myndi tvöfaldast við þetta.
Togarasjómönnum mundi fjölga
um 100%.
* I
80-100 MILLJÓNIR KRÓNA
200 vélbátar og 20 nýir togar-
ar myndu samlagt kosta 80 millj.
króna, ef þessi ágizkun stæðist. Þá
gœtum við fyrir 20 milljónirnar
sem eftir væru af fyrstu 100 millj.
byggt t. d. tvær síldarverksmiðj-
ur, er ynnu úr 10 þúsund málum
sildar á sólarhring hver eða
margar verksmiðjur til niður-
lagningar sildar og fisks, ef það
yrði álitið hagkvœmara. En segj-
um að áœtlunin stæðist ekki og
200 vélbátar og 20 togarar kost-
uðu 100 milljónir króna eða
meira, svo við yrðum að reikna
með þvi, að fyrir fimmtung til
fjórðung af innieign vorri erlend-
is, gætum við ,bara“ tvöfaldað
fiskiskipaflota landsins, — „bara“
tryggt 4000 manns, i viðbót við
þá sem nú eru, góða afkastamikla
sjómannsatvinnu og hlutfallslega
atvinnuaukningu i landi, —
„bara“ skapað á 2—3 árum eins
mikinn fiskiflota og byggður
hefur verið lxér áður á 40 árum,
— „bara“ tvöfaldað fiskafurðaút-
flutning landsmanna i einni
svipan.
Það væri samt þess virði að
gera það.
Ekki sízt ef miðað er við hitt,
að fái afturhaldið að fara sínu
fram, þá verður hér atvinnuleysi
og langvinn stéttastyrjöld, og
meðan hún stendur lifir þjóðin
á inneignunum erlendis og „étur
út“ þessar 100 milljónir króna,
meðan hún framleiðir ekkert,
heldur berst innbyrðis.
(Rétt er að taka það fram, aðt
Framhald á bls. 3.
RÆTT
við félaga
. . . . Þú getur þess, að þú sért
hræddur um, að við, sem mótum
stefnu flokksins í landbúnaðar-
málum, séum ekki eins kunnugir
og æskilegt væri kjörum og lífs-
baráttu sveitafólksins, og tekur
þú til samanburðar kunnugleika
flokksins á kjörum og þörfum
verkamannanna. Hér er margt að
athuga. Um hálfan annan tug
ára hafa verkamennirnir, fjöldi
verkamanna um land allt háð lát-
lausa baráttu innan verkalýðs-
félaganna gegn öflum þeim, sem
staðið hafa í þjónustu auðstétt-
anna. Þeir hafa búið við hinar
mestu ofsóknir en aldrei gefizt
upp. Þeim hefur tekizt að sigra
í einu verkalýðsfélaginu af öðru,
og nú er stefna þeirra að sigra á
landsmælikvarða. Sósíalistaflokk-
urinn hefur staðið með þessum
verkamönnum, leiðbeint þeim
fræðilega um lausnir á hverjum
stað og tíma og stutt þá á allan
liátt til sigurs í stéttabaráttunni,
enda er mikið af forustuliði
flokksins úr röðum verkalýðsins.
En hvernig er nú ástandið í mál-
um bændanna til samanburðar?
Hugsaðu þér þann mikla mun.
Það er hlutur ykkar frjálslyndu
bændanna, sem fylgið sósíalism-
anum að málum, það er ykkar
hlutur, sem eftir liggur. Þið haf-
ið ekki tekið upp baráttu í ykkar
stéttarsamtökum. Hugsaðu þér
það, að uppi í sveitunum væri
búið að heyja harða baráttu um
einn áratug gegn afturhaldspóli-
tík þeirri, sem ríkir í félagsmál-
um bændanna, hugsaðu þér, að
á hverju búnaðarþingi um nokk-
urt skeið hefði verið barizt mark-
visst að því að láta sósíalisk sjón-
armið ráða stefnu þessara sam-
taka, hugsaðu þér, að sósíalistar
í bændastétt hefðu jafnrík ítök í
stjórn Búnaðarfélags íslands og
sósíaliskir verkamenn hafa nú í
stjórn Alþýðusambandsins. Þú
þarft ekki að efast um það eitt
augnablik, að Sósíalistaflokkur-
inn hefði reynzt þess fullkomlega
umkominn að leiðbeina í þeirri
baráttu, engu síður en í verka-
lýðsbaráttunni. Og þegar stétta-
barátta ykkar er komin á þetta
stig, þá farið þið bændurnir að
leggja til krafta í forustusveit
flokksins. Þú minnist á störf sex-
mannanefndanna í dýrtíðarmál-
unum. Þú hrósar mjög starfi
hinnar fyrri, þeirrar, er samdi
um verðvísitölu búnaðarvaranna.
Þér er það ljóst, að árangur þess
nefndarstarfs er fyrst og fremst
verk Sósíalistaflokksins. Vegna
mikillar lægni hans tókst að
hindra það, að samkomulagið
strandaði, þrátt fyrir öfluga við-
leitni Eramsóknarflokksins. Sam-
starfið í seinni nefndinni tókst
aftur á móti að eyðileggja og
harmar þú það. Fulltrúar Bún-
aðarfélagsins tóku þar þá afstöðu,
sem er í hreinni andstöðu við
vilja og hagsmuni mikils meiri
hluta þeirra, sem þeir fara með
umboð fyrir. Þeir heimta kaup-
lækkun og snúast gegn tollalækk-
un eftir kröfu Framsóknar. Og
þetta leyfa þeir sér í trausti þess,
að bændurnir, sem þessu eru and-
stæðir, láti við þetta sitja og
Framhald á 4. bls.