Nýi tíminn - 10.06.1954, Síða 7

Fimmtudagur 10. júní 1954 — NÝI TÍMINN — (7
26. júní 1869 — 1. júní 1954
Kveðja írá Sameiningar-
flokki alþýðu —
Sósíalistaflokknum
Martin Andersen Nexö er
látinn.
Sósíalistísk alþýöa íslands
sendir ekkju hans og að-
standendum, flokki hans,
Kommúnistaflokki Ðan-
merkur, og danskri alþýðu
sínar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Verkalýður íslands, mun
cetíð geyma í hugskoti sínu
endurminninguna um
skáldið, sem með ómót-
stæðilegri hjartans list gaf
verkalýðshreyfingu verald-
arinnar hennar ógleyman-
legu förunauta: Dittu, Mort-
en og Pella, er fylgja munu
alþýðunni á sigurbraut
hennar fram til þess sam-
félags mannanna, þar sem
allri kúgun stétta og þjóða
er útrýmt.
Martin Andersen Nexö
var jafnt í lífi sínu sem
list sú hetja alþýðunnar,
er aldrei brást, sem engar
ofsóknir fengu bugað, eng-
inn áróður villt. Með óvið-
jafnanlegu hugrekki beitti
hann snjöllum penna sínum
alla œvi til þess að boða
sósíalismann og frelsi al-
þýðu allra landa.
Verkalýður veraldarinnar
mun ætíð unna þessum
mikla sjáanda, af því hann
elskaði undirokaða alþýðu
mannfélagsins og máttkaði
hana og stœkkaði með list
sinni. Nú er hún voldug og
sterk og sækir fram í farar-
broddi mannkynsins til þess
mannfélags, er hann boðaði.
ísland átti í Nexö alltaf
vin, sem skildi frelsisbar-
áttu vora og unni þjóðvorri.
Þegar hann kom hingað til
iands 1909 fann hann með
nœmleika skáldsins hvað
hér var að gerast: íslend-
ingar eru „það sem dásam-
legast er alls, þjóð sem er
að lifa æsku sína.“ „Við
leggjum af stað til þess að
koma að sögulegri gröf —
og við rekum okkur i þess
stað á þjóðarvöggu“ — var
dómur hans þá um ísland.
Oq með skilningi sósíalist-
ans á þjóðfreisiskröfum
annarra hvatti hann Dani
þá tU að láta að sjálfstœð-
ískröfum íslendinaa.
Dönsk alþýða kveður í
dag einn sinn bezta son.
Hún má vera stolt af hon-
um. Hann ávann henni
virðingu og ást allrar stríð-
andi alþýðu heimsins með
list sinni og lífi. íslenzk al-
þýða vottar henni og virð-
ingu sína og samhug. Mar-
tin Andersen Nexö treysti
einnig með lífi sínu og
starfi þau bræðrabönd milli
danskrar og íslenzkrar al-
þýðu, sem aldrei munu
bresta.
Martin Andersen Nexö er
látinn.
hans í opinberri veislu í
Osló fyrir tuttugu og fjór-
um árum, þar sem svo axl-
aðist til að við urðum sessu-
nautar; einsog ég sá hann
fyrst hef ég altaf séð hann
síðan. Seinna jókst í þessa
mynd á friðarþíngi í Am-
sterdam 1932, á ferðalagi
yfir Evrópu í samfylgd
hans, marga glaða stund í
hópi sameiginlegra vina í
Kaupmannahöfn eða í gesta-
boði heima hjá sjálfum hon-
um á Sjálandi, á þjóðhátíð í
Moskvu; semsé, margra ára
vinátta, þar sem hann var
gefandi en ég þiggjandi,
stuðlaði að því að fullgera
þessa mynd, hann eldri
starfsbróðir, ævinlega
reiðubúinn að koma til liðs
við ýngra mann og greiða
götu fátæks vinar með
handtökum sem reyndar
hvergi finnast bréfuð, en
mun af þeim sem þar naut
góðs verða minst í þökk
meðan ævin treinist.
Á áttatíu ára afmæli
hans, sem minst var í al-
þjóðlegri veislu í Moskvu
1949, sagði Jack Lindsay
svo í ræðu sinni, að eing-
lendíngar hefðu ekki kynst
Martin Andersen Nexö af
því að lesa bókmentasíð-
ur fyrirmyndardagblaða,
heldur fyrir tilverknað^
verklýðshreyfíngarinnar. Að
því sinni hafði ég þann
heiður að koma fram með
þá athugasemd, að ef ein-
Martin Andersen Nexö
En hvar sem smælinginn
enn á um sárt að binda,
mun rödd hans hljóma, per-
sónurnar, sem hann skóp,
hvetja til baráttu fyrir
betra og fegurra lífi. Og
hvar sem alþýðan öðlast
völd, mun hún geyma
minninguna um hann sem
einn af þeim beztu, er braut
hennar ruddu.
Svipmót ættarhöfðíngja,
— mér er í fersku minni
hin viðhafnarmikla persóna
hver spyrði mig hversu
skáldsögu skyldi gera á
vorri tíð, mundi ég svara:
leitið fyrst skilníngs á
frumatriðum mannlegs fé-
lags og lærið hið skýlausa
boðorð mannlegs samneytis,
einsog Martin Andersen
Nexö, og verið aldrei frem-
ur en hann útlendíngar
gagnvart hinu heita hjarta
mannkynsins; og mun sá
öðrum fremur ná áheyrn
alþýðu manna um heim all-
an, og fólk ekki aðeins lesa
bækur hans, heldur og
skilja slíkan höfund og
Nexö í hópi barnanna er léku í kvikmyndinni sem gerð
var eftir sögu hans, Dittu Mannsbarni.
unna honum. Vera má að
þessum bókum verði eigi
á loft haldið sem æsilegum
tíðindum í bókmentadálk-
um stórblaða, en þó mun
þar koma að gagnrýnendur
sjái sig til knúða að kynn-
ast slíku verki, nema það
og læra að auðsýna því
virðíngu — þó ekki væri
nema vegna þess að það
hefur reynst vera bók-
mentir þjóðarinnar, bækur
áls heimsins, á þeim sama
degi og flestar hinar æsi-
legu bókmentanýúngar
fyrirmyndardagblaða hafa
eignast blífanlegan sama-
stað í glatkistunni.
Þú öflugi stríðsmaður
fyrir málstað hinna af-
skiftu, ættarhöfðínginn
meðal þeirra höfunda sem
aðhyllast framvindu mann-
kyns, elskaði háttvirti vinur
minn og meistari, innilegar
kveðjur og þakkir.
Halldór Kiljan Laxness.
H. K. L. ritaði grein þessa
handa Landi og fólki vegna
85 ára afmælis Nexös, sem
átti að halda 26. júní, en
að kvöldi þess dags er
greinin var samin og send
á stað, barst andlátsfregn
skáldsins.
Afi Martins Andersens
Nexös klauf eldspyturnar
sínar í tvennt, að þær ent-
ust honum helmingi leng-
ur en ella. Svona var hann
fátækur. Sonarsonur
gam’a rrannsins virtist
heldur ekki eiga margra
kosta völ í æsku. Svo rætt-
ist þó úr að, hann varð
einn mestur sigurvegari
aldar sinnar. 1 dag, þegar
hann er borinn til grafar,
mun hjarta alþýðu manna
vítt um heim slá hcift og
þungt við kistu hans Hann
var sá maður er um daga
sína varpaði einna skær-
ustu ljósi á líf þeirra sem
þurfa að kljúfa eldsnvturn-
ar fyrir fátæktar sakir, um
leið og hsnn leitaðist við
að vekia þá til vitundar
um aö það væru nógar eld-
spýtur í heiminum handa
okkur öllum. Hann naut æ
vaxandi fylgdar í lííinu —•
og hugir okkar munu fjöl-
menna í hinatu för hans í
dag.
Það er ekki nóg að hug-
sjónin hafi einhverntíma
orðið til, ef enginn er síð-
an til að túlka liana og
berjast fyrir henni. Scsíal-
isminn er boðskapur um
hamingjukosti hins ó-
brotna manns, um gildi
hans — og um vald hans
er vex af baráttu. Áður en
þjóðfélaginu verði skipað
eftir hagsmunum og þörf-
um fjöldans verður að fara
fram mikið vakningarstarf
meðal hans. Hinum lang-
kúgaða þegni verður að
gerast ljóst manngildi sitt.
Þaö er þetta vakningar-
starf er Martin Andersen
Nexö vann. Skáldskápur
hans allur á sér vettvang
meðal alþýöunnar. Hann
er, ásamt Maxím Gorkí,
mesta skáld sem öreigarnir
hafa eignazt cskipt á
þessari öld.
Þeir borgaralegir
menntamenn, sem einkum
leggia fyrir sig að rita um
bækur og höfunda, hafa
ekki gert sér tíörætt um
Martin Andersen Nexö og
skáldskap hans. Þeim þyk-
ir hann of pólitískur og of
fábrotinn, hugarneimur
hans ekki nógu myrkur,
sálarstríð höfundarins ekki
nógu afskaþlegt, og guð
minn gcður: það eru eng-
ar geðflækjur. Sjúkleikur-
inn er efirlætisviöfangs-
c-íni þeirra. Og þaö er rétt:
Martin Andersen Nexö var
frarnar öllu heilbrigður
maður, og það lýsir sér í
h’í rg hann var í sam-
hljóman við framsóknaröfl
tímans. Skáldskapur hans
er gæddur hinum sannar-
lega einfaldleik, eins og
höfuðlínur framþróunar-
innar eru einfaldar og ljós-
ar þeim er virðir þær fyr-
ir sér ótrufluðum augum.
Framh. á U. síðu.