Nýi tíminn - 09.09.1954, Qupperneq 12

Merkasti fornieifafundur á íslandi
."V.'ses’i5S33HBsl
E steinkístunni í Skálholti fannst beinagrind og
biskupsstafur Páls hiskups Jónssonar, d. 121!
Kista Páls* biskups Jónssonar var opnuo í Skálholti 30. ágúst s.l.
í kistunni var beinagrind biskupsins, höíuðkúpa og leggir heilir, en hold-
leifar eru eins og grófgerð möl hægra megin, því að kistan hefur hallazt til
hægri í gröfinni. Öfan á fótum biskups er allmikið af brunnum beinum, en í
hendi hefur hann haft bagal úr tönn, og er hann efiaust fegursti forngripur,
sem fundizt hefur hér á landi. Óvíst er hvort fleiri listmunir eru í kistunni. ^
Viðstaddir voru: biskup íslands, þrír ráðherrar, rúmlega 20 prestar, pró-
fessorar írá Háskóla íslands og allmikill annar mannsöfnuður. Skýíail varð
um leið og kistan var opnuð, en prestarnir sungu hástöfum Te deum, hinn
fcrna kaþólska sálm, sem sunginn var yíir moldum biskupa.
Flýgur fiski saga
Um hádegi 30. f. m. tók sú
fregn að berast út um bæinn,
að kista Páls biskups Jónsson-
ar myndi verða opnuð um þrjú-
leytið um daginn. Menn nösuðu
uppi, að prófessorar við há-
skólann bvggjust til Skálholts,
einnig mjnidi biskup og ráð-
herrar hyggja á ferðalag þang-
að, og heföu mektarmenn pant-
að góðviíri hjá veðurstofunni.
Eftir hádegi fóru þvi ýmsir að
tvgja sig til Skálholtsferðar til
þess að horfa upp á, þegar
menn skyggndust ofan í stein-
þróna, sem Páll Jónsson Skál-
holtsbiskup (1195-1211) lét
gera sér. Eystra var margt
manna saman komið, þegar kl.
var um þrjú. Þó mun ekki
hafa verið boðið þangað frétta-
mönnum nema frá Morgunblað-
inu og útvarpi. Ekki mun held-
ur kaþólska biskupnum hafa
verið boðið að vera viðstaddur
þessa einstæðu athöfn.
Fornleifafræðingarnir, sem
virkjum af hálfu aðkomugesta,
ef þeir tækju að þyrpast þang-
að. En er þeir fundu steinkistu
Páls biskups, gátu þeir ekki
orða bundizt, og nú var tekið
að sitja um hverja þeirra
hreyfingu. Hvenær opnið þið
kistuna? var sú spurning, sem
allir lögS<u fyrir þá. „Ég kem
hingað á hverjum degi, þangað j
til kistan verður opnuð“, er;
haft eftir þrákelknum náunga.
Nú rumskuðu kirkjunnar menn
einnig. Að vísu hefur fjöldi af
kistum biskupa verið opnaður í
sumar án yfirsöngs presta og
blessunar biskups, en kaþólsk-
ur biskup í steinkistu stendur
lútherskum stéttarbræðrum sín-
um nær en biskup í furukistu.
30. f.m. var all fjölm. presta-
fundur í Skálholti, og bolla-
lögðu þeir þar um framtíð stað-
arins, en eins og okkur á að
vera kunnugt, þá gaf Gissur
Isleifsson staðinn til biskups-
seturs og mælti svo fyrir, að
þar skyldi biskupsstóll, meðan
kristni héldist í landinu.
þarna hafá unnið í sumar, hafa
af eðlilegum ástæðum reynt að Út af þessum prestafundi
fara dult með. störf sín eystra, ■ þótti sjálfsagt að lyfta lokinu
af því að þeir bjuggust við töf- af hinni leyndardómsfullu stein-
um og jafnvel óviljandi speli- þró.
Höfðalagiö í kistunni. Höfðalagið er bratt ogyhefur höfuð-
t-rúpan sigið niður. Holdsleifar sjást hér eins og leirkennd
piojd. Húnn bagalsins sést við hœgra viðbeinið. Ekki verða
&nn séð, hvort fleiri gripir eru í kistunni, t.d. fingurgull,
eða gull- og silfurvírar úr kórónu og mítri.
fi
Kistan opnuð
Klukkan 3:20 var fjöldi fólks
saman kominn í hinum upp-
grafna kirkjugrunni Skálholts-
staðar. Þar stóðu ráðherrar,
prófessorar, prestar og preiát-
ar í sínum fínustu mundering-
um og blankskóm, sem orc-nir
voru brúnir af for og leðju.
Menn litu áhyggjufullir til
^ himins, hvort ekki sæist ein-
| hvers staðar rofa í skýjaþykkn-
io, því hér rigndi án afláts. Og
viti menn, a.llt í einu stvtti
upp, og prestarnir, sem stóðu
í hnapp í kirkjugarðinum, hófu
upp raust sína og sungu „Te
deum“ í þýðingu Matthíasar
Jochumssonar, en sá sálmur
er einn af helgustu útfarar-
sálmum kaþólsku kirkjunnar og
hefur eflaust verio sunginn yfir
moldum Páls.
En fornleifavörður og að-
stoðarmenn hans höfðu ekki
fyrr lagt hönd á lok steinkist-
unnar, en allar flóðgáttir him-
ins virtust opnast og regnið
buldi á mannsöfnuðinum í
kirkjugarðinxim í Rkálholti.
Prestarnir sungu þó fullum
hálsi holdvotir og herhöfðaðir,
en biskup gekk að kistunni og
mælti þessi orð úr Sólarljóð-
um:
„Drottinn gefi dauíum ró
og hinum líkn, sem lifa“.
Þ*að sem kom í Ijós
Þegar loki háfði verið
lyft of kistunni, kom í Ijós
höfuðkúpa og leggir af manr.i,
en til fóta í kistunni var hrúga
af brunnum beinum og hægra
megin all mikið af einhverju,
sem líktist grófgerðri möl, og
reyndist það holdsleifar. Upp
með höfuðkúpunni hægra megin
lá útskorinn bagall, gapandi
dreki,. og lýsti Björn Th.
Björnsson listfræðingur yfir
því, er hann hafði horft á
hann um stund, að þetta
mundi mesti listgripur, sem
fundizt hefði hér á landi. —
I sögu Páls er þess getið,
að hann lét prýða Skálholts-
stað á margan hátt, reisa
kirkjuturn, smíða skrín utan
um helgan dóm Þorlálcs helga,
og málara og myndskera hélt
hann til þess að fegra og prýða
staðinn. Af slíkum hagleiks-
mönnum er getið um Ámunda
Árnason, hagasta íslending á
tré í þann tíð, Atla málara og
Margréti liögu. Hún gróf og
smíðaði biskupsstaf, er Páll
sendi Þóri erkibiskupi, og þess
hefur verið getið til, að hún
hafi einnig smíðað bagal þann
úr rostungstönn, er fannst í
gröf Jóns smyrils biskups í
Görðum á Grænlandi, en hann
Féð niður í steinkistu Páls biskups. Höföalagið er bratt,
og þess vegna hefur höfuðkúpan skekkzt og sigið. Hœgri
handleggsbeinin sjást ekki sökum holdsleifa hœgra megin
í kistunni, en hjá hœgra viðbeini sést biskupsstafurinn.
Til fóta í kistunni sjást hinar undarlegu brunnu beinaleif-
ar. Þœr minna mann á, að Magnús biskup Einarsson
brann inni í Hítardal 1148. Er þetta askan úr honum?
heimsótti Pál biskup í Skál- ’
holt. Sennilegt er, að Margrét
hin haga hafi skorið bagalinn
sem liggur í kistu Páls, og er
hér birt mynd af baglinum úr
gröf Jóns smyrils.
Útlit Páls biskups.
Páli biskupí er svo lýst í bisk-
upasögum:
„Páll var vænn að áliti, fag-
ureygur og fasteygur, hrokkin-
hár og fagurhár, limaður vel
og lítt fættur, litbjartur og
hörundsljós, meðalmaður að
vexti og manna kurteisastur".
Enn þá er ekki búið að mæla
bein hans, en höfuðkúpa og
leggir virðast vel varðveitt, svo
að af þeim má nokkuð ráða,
livort lýsing Pálssögu muni
sannleikanum samkvæm. Kist-
an, sem hann liggur í, er um
185 srn á lengd að innanmáli,
og má því gera ráð fyrir, að
hann hafi ekki verið mikið yf-
ir 170 á hæð. Kistan er úr mó-
bergi, um 10 sm á þykkt og á-
gizkuð þyngd hennar um 600
kg.
Frá dauða Páls
biskups
Þegar Páll biskup, eini Odda-
verjinn á Skálholtsstól, andað-
ist, þótti mönnum rnargir fyrir-
burðir verða, m.a. æðilegt regn,
og lá við borð, að fólki þætt.i
nokkuð kynlega bregða við, er
úrhellisrigningin biddi á því í
kirkjugarðinum í Skálholti.
Svo ségir í sögu Páls:
Ari prestur hinn fréði, er
rnörg dæmi spakleg hefur sam-
an töld, segir, hve mjög land
vort drjúpti eftir fráfall Giss-
urar biskups, er menn virtiu
mestar. skörung verið hafa á
íslandi. En hér má sjá, hversu
margur kvíðbjóður hefur farið
fyrir fráfaili þessa hins dýr-
lega höfðingja, Páls biskups:
Jörðin skalf öll og pipraði af
ótta, himinninn og slcýin grétu,
svo að mikill hlutur spilitist
jarðarávaxtarins, en himin-
tunglin sýndu dauðatákn ber á
sér, þá er nálega var komið
að hinum efstu lífsstundum
Páls biskups, en sjórinn brann
og fyrir landinu þá. Þar sem
hans biskupsdómur stóð yfir,
sýndust nálega allar höfuð-
skepnur nokkurt hryggðar-
mark á sér sýna frá hans frá-
falli.
Uppgröfíur biskupa
Það er ekkert einsdæmi. að
Framhald a 8. síðu. '
---------------------:-----
• ! -‘‘V %
NÝI TÍMINN
Fimmtudagur 9. september 1954 — 14. árgangur — 29. tölubl.