Nýi tíminn - 30.10.1958, Page 8

8) — NYI TÍMINN
Fjmmtudagnr 30. október 1958
T y t f u g u
Framhald af 7. síðu.
yrðu notaðar til að byggja
upp nýtt atvjnnulif á íslandi
er tryggt gætj hverri einustu
hönd verk að vinna, þegar
styrjöldinni lyki og erlendur
her yfjrgæfi landið. Þannig
skyldi koma ,í veg fyrir að aft-
ur þyrfti þjóðin að búa við
þann ægilega bölvald — at-
vinnuleysið — sem þjáð hafði
þjóðlífið a’.lan næsta áratuginn
fyrir styrjöldina. Þetta ásamt
framhaldandi sókn i baráttu
flokksins fyrir ennþá frekari
kjarabotum og baráttu fyrir
stofnun lýðveldisins voru meg-
inverkefni flokksins á árunum
1942^'44. Og nýsköpunarstefn-
an vann.sigur þannig að haust-
Steinþór Guðmundsson
varaform. flokksstjórnar 1940
—1947 og varaform.. flokksins
1953—1957
ið 1944 var aftur mjmduð þing-
ræðisstjóm, þar sem Sósía’ista-
flokkurinn átti tvo ráðherra
af sex.
Stefna þessarar stjófnar var
eins og fyrr er sagt mótuð af
Sósía’istaflokknum, sú stefna
að byggja atvinnulíf og fram-
lejðslu ísiendinga upp á nýjum
grundvelli í fullu samræmi við
nútíroalækni í framleiðsluhátt-
um.
A þeim árum, sem nýsköpun-
arstjórnin sát að völdum var
samþykkt margvisleg lög-
gjöf bæði um, atvinnumál, hús-
næðismál, menningarmál o. fl.
Rumið leyfir ekki að fara nán-
kvæmlega út í efni þessarar
löggjafar. En á þáð skal bent
að á grundvelli hennar haía
byggzt flestar þær framkvæmd-
ir, sem unnar hafa verið síð-
an í uppbyggingu íslenzkra at-
vinnuvegá, bæði sjávarútvegs,
iðnaðar og landbúnaðar, svo og
á sviði menningarmála, s. s.
skólalöggjafarinnar o.f!.
Ásamt framhaidandi baráttu
fyrir auknum kjarabótum og
réttarbótum almennings varð
þátttaka flokksins og forusta í
framkvæmdamálum nýsköpun-
arstjórnarinnar aðalverkefni
hans á þeim árum, er hún sat
að vö.'dum. En á þessum árum
dró bliku á loft, sem sýndi að
alvurlegir atburðir fyrir sjálf-
stæði og frelsi þjóðarinnar voru
í vændum, ef ekki væri gætt
hþmar ýtrustu varúðar. Haust-
ið 1345, þegar stjómin hafði
setið eitt ár að völdum barst
hermi krafa frá Bandarikja-
stjórn um að Bandaríkjunum
yrðu veittar herstöðvar á fs-
landi tjl 99 ára. Þegar fóru að
heyrast raddir í sumum
blöðum borgaraflokkanna, er
greinilega bentu í þá átt, að
ekki væri djúpt á viljanum til
að láta undan þessum kröfum.
Sósíalistaílokkurjnn brá þegar
við með hin öflugustu mótmæli.
í fvrsta lagi með því að hóta
stjórnarstitum ef undan þeim
yrði látið. og í öðru lagi með
því að skipuleggja hjna öflug-
ustu mótmælahreyfingu * bæði
meðal alls almennings og ein-
stakra stétta.
Það var fyrst og fremst fyrir
baráttu pg s.örf Sósíalista-
flokksins að þjóðin reis upp til
svo öflugra mótmæia gegn þess-
um kröfúm, að ekki aðeins rík-
isstjórnin sá sér þann kost
vænstán að' vísa þejm á bug,
heldur þorðu frambjóoendur
borgaraflokkanna þriggja, að
einum undanteknum, ekki ann-
að en að sverja og margsverja
í kosninguin þeim er fram fóru
hálfu ári síðar, að slíkar kröf-
ur skyldu þeir aldrei sam-
þykkja. SHk voru loforð þeirra
frambjóðenda þá. Hins vegar
hefur reynslan sýnt síðan, hve
mikið skal á loforðum þeirra
byggja.
En engum þeim, sem virki-
lega hefur fylgzt meo gangi
þessara mála bæði þá og siðan
dylst það, að það var Sósí-
alistaflokkurinn, sem kom í veg
fyrir það haustið 1945 að
Bandaríkin fengju hér her-
stöðvar til 99 ára, sem að öll-
um líkindum hefði mátt telja
sama sem um alia framtíð.
Það sýndi sig þó brátt að þau
öfl bæði erlend og innlend sem
gera vildu þessar kröfur að
veruleika voru ekki af baki
dottin, heldur biðu aðeins hent-
ugra tækifæris. íslenzka þjóðin
hafði sýnt þessu máli svo mikla
andúð, að ekki þótti vænlegt ,
að ganga aftur fram svo bert
sem áður, heldur skyldi nú
reynt að ná í áföngum því sem
ekki haiði tekjzt að ná í á-
hlaupi. Þess vegna var Kefia-
víkursamnin®urinn undirbúinn .
í kyrrþey af meirihluta stjórm
arinnar og hinu bandaríska
sendiráði i Reykjavík. Allt var
þetta gert bak við ráðherra
Sósíalistaflokksins í rikisstjóm-
imíi. Beint framan að þeim var..
ekkí þorað að ganga.
Þótt ekkj tækist að koma í
veg fyrjr samþykkt Keflavíkur-
samningsins varð þó barátta.
ílokksins gegn honum síður en
svo árangurslaus. Mó.ti honum
vo.ru einnig tveir þingmenn Ai-
þýðuflokksins og nærri því
hálfur þingflokkur Framspkn-
ar. Og enn reis öflug mótmæla-
hreyfing, sem flokkurinn hafði
alla forustu fyrir.
Þegar næsta sporið í undan-
látseminni við Bandarikin var
stigið, inngangan í Atlanzhafs-
bandalagið, var það enn Sósíal-
isíaflokkurinn, sem alla forust-
una hafði um baráttuna móti
því máli. Enda hafði þá þynnzt
hópur þeirra Framsóknarmanna
er voguðu sér að standa gegn á-
sgelni hins vestræna herveldis.
Og þegar síðasta sporið var
stigið, sarnþykkt hernámssamn-
íngsins 7. mai 1951, þá hafði
allt þinglið borgaraflokkanna
gefizt upp. Þá stóð Sósíalista-
flokkurinn eftir einn íslenzkra
r
stjórnmálaflokka með málstað
íslenzku þjóðarinnar.
6 •
Þegar hér var komið sögu,
var orðið sýnjlegt að hefja
þurfti nýja sókn fyrjr einingu
þeirra aðila í þjóðfélaginu, sem
sáu hvert stefndi og spyrna
vildu móti broddunum, þótt
stjóimmálaskoðanir væru skipt-
ar. Enda kom brátt í Ijós, að
hættu þeirri, sem sjálfstæði
þjóðarinnar stafaði af hinu
nýja hernámi Bandaríkjanna,
var. samfara önnur hætta, efna-
hagslegs eðlis.
Það var flóttinn irá innlendri
framleiðslu í hernámsvinnuna,
sem gerðist svo niikill, að á
tímabili var hún að verða einn
af höfuðatvinnuvegum þjóðar-
innar. Jafnframt þurfti meira
og meiray; að treysta á prlent.;
vinnuafl- til að reka sjávarút-
veginn. Hverjum heilskyggn-
um manni var Ijóst að þetta
ástand stefndi út í beina ó-
færu. Þess vegna tók nú að
skapast hljómgrunnur, fyrir þá
kröfu Sósíalistaflokksins, að
herliðið yrði látið fara og
mynduð yrði ný stjórn, er
stefndi að því að gera þjóð-
ina ekki aðeins pólitiskt sjálf-
Lúðvík Jósepsson
varaf'ormaður Sósíalistaflokks-
ins frá 1957 og ráðherra Al-
þýðubandalagsins
stæða, heldur einnig efnghags-
lega, með því að framleiða lifi-
brauð sitt úr íslenzkum auð-
lindum.
Árangur hinnar póHtisku
sameiningarbaráttu kom í Ijós
ineð stofnun Alþýðubandaiags-
ins, þar sem vinstri armur Al-
þýðuflokksins gekk til sam-
vinnu við Sósialistaflokkinn,
um myndun . stjórnmálasam-
taka. og gengu þannig í einni
fylkingu til kosnjnganna 1956.
Þeir Alþýðuflokksmenn, er
gengu til þeirrar samfylkingar,
sýndu með því að þeir mátu
má'stað þjóðarinnar og skildu
gang þróunarinnar.
Tveir aðrir flokkar lýstú því
einnjg 'yfir fyrjr þæp kosning-
ar, að þeir myndu fylgja því
að herinn færi. Það voru Fram-
sókn og. Alþýðuíiokkurinn, sem
kunnugt er-.'En báðir heyktusí
á þvi loforði að kosningum
loknum, sein einnig er kunn-
ugt.
Er því herjnn ófarinn enn.
En einmitt nú virðist aftur
vera að skapast sá þungi frá
formaður miðstjórnar Alþýðu-
bandalagsins og ráðhérra þess
þjóðinni, er einn getur knúið
þessa flokka til að standa við
ioforð sitt. Síðar meir mun því
ekki verða gleymt, að það hef-
ur verið Sósíalistaflokkurinn
og nú Alþýðubandalagið. sem
alltaf hafa borizt ótrauðri bar-
áttu fyrir þvi, að ísland yrði
friðlýst lancl, laust vjð alla her-
seíu og hemám-,
Út úr kosniiigunum 1956
kom Alþýðubandalagið sem
næst stærsti flokkurinn, er
sæti á á A’þingi. Jafnframt
kom fljptt í Ijós, að enginn
hjnna flokkanna taldi fært að
mynda stjórn í andstöðu við
hann.
Þar með var rofjn 10 ára
einangrun, sem reynt hafði
verið að halda flokknum í, ali-
ar tilraunir til að eyðileggja
þessi sterkustu stjórnmálasam-
tök alþýðunnar voru í'arnar út
um þúfur, Sigur Alþýðubanda-
lagsins i þessum kosningum
,mun framvegis verða talinn
einn af merkisviðburðum ís-
lenzkrar stjórnmálasögu. Kem-
ur þar <-'£ fleira fií, en aðeins
fátt eitt falið hé.r.
Tæplega mun nokkur draga
í efa að ef Alþýðubandalagið
hefði beðið ósigur í þeim kosn-
ingum, þá liefði verið haldið
áfram að treysta á hernáms-
vinnuna í vaxandi mæli til
framfærzlu þjóðinni og jafn-
framt hefði hin innlenda fram-
leiðsla lent í niðurníðslu og
orðið að sama skapi háð er-
lendum vinnukrafti, sem. allir
gita að getur brugðizt hvenær
sem er. Þessari þróun hefur
verið snúið ■ við, og innlend
framleiðsla vaxið, svo að hún
hefur aldrei verið meiri en nú.
Þetta eitt mundi í hverju landi
vera talið til stjórnmálalegra
afreka.
Annað mál, sem einnig mun
verða talið minnismerki um
þátttöku Alþýðubandalagsins í
núverandi rikisstjórn, og það
er hin örugga framkoma i .land-
helgismálinu. Þar hefur undir
forustu ráðherra Alþýðubanda-
lagsins tekizt að fylkja þjóð-
inni svo saman, að slíks hafa
ekki gerzt dæmi síðan lýðveld-
isstofnunin var framkvæmd.
Það mál mun verða óbrot-
gjarnastur minnisvarði þess, .
hvers þjóðin er megnug ef hún
stendur þétt saman og nýtur
þjóðhollrar og öruggrar for-
ustu, sem ekki heykist eða
Haunibal Valtlimarsson
bognar fynr erlehdum áhrif-
um, eða ofbeldi.
Annavs er það utan við til-
gang þessarar greinar, að ræða
dægurmál dagsins i dag í ein-
stökum atriðum. Þau mun
sagan dæma siðar, svo sem
ætið gerist.
Hin nýja sjálfstæðisbarátta
þjóðar vorrar stendur nú yfjr.
Sú barátta er bæði efnahags-
leg og pólitísk. Forustan i
þeirri baráttu hví’ir á herðum
Alþýðubandalagsins^
Styrkur þess, sem mestur í
framtíðinni, verður jafnframt
bezta trygging fyrir sigri í
þeirri baráttu. Hins vegar ber
því ekki að glejmia að rétt er
það sem sagt hefur verið, að
í raun og 'veru sé þessari bar-
áttu aidrei lokið.
Á þessu 20 ára afmæli Sósí-
alistaflokksins ættum'i'jð sósí-
aiistar að heita því, að vinna
af öllum mætti að því að
styrkja stjómmálasamtök okkar,
og gera þau að sem sterkastri
brjóstvörn þjóðarjnnar í bar-
áttunni fyrir hagsmunum sín-
um, sjálfstæði og menningu.
Páfi
Framhald af 1. síðu.
bersýniiegt er að mun sitja
skamma stund á páfastóli. Hlul-
verk hans á að vera að koma
lagi á kirkjustjórnina, sem að
ýmsú íey'ti í(7r i har.daskolum
síðustu árin sem Píus XII lifði.
Fjöldi embætta i æðstu stjóm
kirkjunnar er ófylltur og. 17 af
70 sætum kardínálasamkund-
unnar eru laus.
Sendi Nenni kv'eftjd
Ronealli fæddjst 1881 í kofa
landbúnaðarverkamanns á Norð-
ur-ítaliu. Hann tók prestvígslu
1904 og var ritari biskupsins i
Bergamo til 1914. í heimsstyrj-
öldinnj f.yrri var hann herprest-
ur. Síðan gekk hann í þjónustu
páfastólsins, starfaði i trúboðs-
það í utanrikisþjónustunni, fyrst
deildinni til 1925 og var eftir
í Búlgaríu, svo Tvrklandi og
ioks í Frakklandi eftir heims-
styrjöldina siðari. Hann -var
gerður fulltrúi páfastólsins hjá
UNESCO, menningar- og visinda-
stofnun SÞ, árið 1952 og kardín-
áli árið eftir.
Roncalli hefur haft orð á sér
fyrir frjálslyndi, eftir þvi sem
gerist um háklerka rómversk-
kaþólsku kirkjunnar. Ilann hef-
ur stutt vinstra arm kaþólska
flokksins á Ítalíu. Roncalli sætti
harðri gagnrýni íhaldssamra
klerka fyrir nokkru, þegar hann
sendi flokksþingi Sósíalista-
flokks ítaliu, sem haldið var í
Feneyjum, kveðju sína, en for-
ingi þess flokks er Pietro Nenni,
Framhald af 6. síðu.
við nafn hans. Tlárin vill geta
teflt flokkunum hverjurn gegu
öðrum hér efíir sem hjngað til.
T París ganga allskonar sögur
um að de Gaulle sé með
fyrirskipuninni til herstjóm-
arjnnar í Alsir að búa sjg
undir að semja frið við sjálf-
stæðishreyfinguna þar. Þeir
sem þessu halda fram se-gja,
að fyrir honum vaki að fá
kjörna á þingið í París þjóð-
ernissinnaða Serki, sem njóti
trausts landa sinna og hægt sé
að semja við um framtíðar-
stöðu landsins. Ejn sagan er
sú að de Gaulle hafi sent forn-
vin sinn Catroux hershöfðingja,
manninn sem Guy Mollet
heyktist. á að skipa landstjóra
í Alsír vegna andstöðu land-
nemanna, til Kaíró að taka
upp samningaumleitanir Við
Ferhat Abbas, forsætisráðherra
útlagastjómar Serkja.
M. T. Ó.