Nýi tíminn - 19.11.1959, Qupperneq 2

2) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 19. nóvember 1959
• ••1
mjoisver
RannsóknaráS riklsins heíur heiff sér fyrir
rannsóknum á grasi og meS/erð þess
ur en slætti lauk í sumar og
voru þeir reistir á Keldum.
Komust menn brátt upp á lag
með að reisa þá, en áfylling
grass í þá er háð æfingu og|
nokkurri leikni, sakir þess hve
efni þeirra er viðkvæmt fyrir
mistroðningi. Þeir hafa þann
ágalla sameiginlega með jafn-
stórum votheysgeymslum úr
öðru efni, að það þarf að vanda
vel niðursetningu grassins, og
Rannsóknarráð ríkisins 'hefur á undanförnum árum hverfulu veðurfari og valda bera á það farg, strax og hlé
beitt sér fyrir alhlið'a rannsókn á grasi og meðferð þess
— cg í gær var fréttamönnum og fleirum boðið aö kynn-
ast þeim árangri, sem rannsóknir þessar hafa borið.
Steingrímur Hermannsson, | við í frekari tilraunum í stærri
fnrmaður rannsóknaráðs, og stíl.
Ásgeir Þorsteinsson, sem haft|
hefur rannsóknirnar með Knosun o,g pressun,
höndum, skýrðu fréttamönnum
m.a. frá eftirfarandi.
Iuirrhey 90% — Vothey 10%.
Talsvert starf og allmikill
kostnaður leiddi af því að smíða
þurfti knostæki til notkunar
með draga og útvega hæfilega
Það er kunnara en frá þurfi pressu við slíkt tæki. Þetta
nð skýra að stórfé er áriega vannst þó að lokum. Tækin
varið til kaupa á erlendum
fóðurbæti, auk þess kjarnfóð-
urs, sem fæst hjá fiskimjöls-
verksm’ðjum landsins. Notkun
fiskimjö's tii fóðurbætis tak-
markást; ,@.f ýmsum ástæðum,
o<r getur eigi fylit í skarðið
til þess að bæta upp til fulln-
ustu heyfamg landsins.
Þetta stafar þó eigi af því,
að næringarefni heysins séu
ekki négn góð, en felst aftur
á móti i hinu, að þau eru ekki
í næg:'er"' ríkum mæii í fóðr-
inu, nrðnð við það magn, sem
pke-nu»’nar geta í sig látið af
hevi. Fiarnefni heysins, eggja-
i.hvituefnin, eru ekki nægilega
' r'kuleg
tjóni árlega, er mest aðkall-
andi að bæta um í votheys-
gerðinni. í því efni vakna
þessar spurningar m.a.: Hvaða
tæki eru til, sem er fljótlegt
að gripa til, eru ekki of kostn-
aðarsöm, og vinna má með
vothey beztu gæða?
Eftir alllanga leit úr reynslu
annarra þjóða, var staldrað
við votheysturn, gerðan í Eng-
verður á áfyllingu.
Þegar leið á síðari hluta á-
fyllingar í turna þessa tókst
að hafa upp á plastbornu efni,
sem hægt var að sauma úr
vatnsþétta poka Tilgangurinn
með þessu var sá, að prófa
vatnsfarg í turnunum. Þetta
var gert á 2 turnum. Slíkur
útbúnaður við fergjun virðist
tilbúin til prófunar í júlí sl.,
og komust í sæmilega gott
horf til þess að vinna með
þeim úr ca. 100 kg. af grasi á
klst. Það skal tekið fram að
þau erii ekki endanieg fausn á
þeirri véltækni, sem hæfa
mundi bezt framleiðslu í stór-
um stíl, enda er það ekki að-
alatriðið á þessu stigi máls-
ins. En þau staðfestu þann á-
rangur, sem í upphafi fékkst,
að úr grasi má tiltölulega auð-
veldlega vinna safa, sem er
laus við megnið af tréni þess,
og gefur þannig grundvöll fyr-
ir framleiðslu kjarnefna, sem
mundi henta til , manneldis,
hvað þá heldur fóðrunar mjólk-
Af heyfeng landsmanna j urkúa, alifugla eða svina. Úr-
nemi"- framleiðsla þurrheys yf- j gangurinn er samt það ríkur
ir 90%. en votheys innan við af næringarefnum, að nota
landi úr vírnesthólkum og|geta komið að mjög góðu liði.
pa-'p'r. Efni í þessa turna er
fyrirferðarlítið í aeymslu, þeir
eru auðreistir, hólk fyrir hólk
jafnóðum og grasið er borið að
þeim, og ekki kostnaðarsamir
á borð við steyptar geymslur.
Þeir hæfa því smábúunum all-
vel. Efni í fáeina slíka turna
tókst að útvega til landsins áð-
og verða vinsæ't sakir léttleika
í meðförum Fergjað er með
því að dæla vatni upp í poka,
sem liggur ofan á grasinu i
turninum, studdur til hliðar
af vírnetshólki hans. Þannig
má fergja frá byrjun gras-
fyllimgar, svo að aldrei mynd-
ist of .hár hiti í grasinu, en
það er eitt aðalskilyrði fyrir
góðrí votheysverkun. Einnig
kemur ekki að sök, þótt hætta
þurfi votheysgerð um stund,
meðan vatnsfargið hvílir á
grasinu.
léhannes úr Kötl-
um formaður Rit-
höfiiudafélags IsS.
Aðalfundur í Rithöfundafélagi
íslands var haldinn 1. nóv. sl.
Stjórn félagsins skipa nú:
Jóhannes úr Kötlum formaður,
Halldóra B. Björnsson ritari, Jó-
hannes Steinsson gjaldkeri.
Meðstjórnendur: Þorsteinn
Jónsson frá Hamri og Jón frá
Pálmholti. Endurskoðendur: Sig-
urður Róbertsson og Benedikt
Gíslason frá Hofteigi. Fulltrúar
í st.jórn Rithöíundafélags fslands:
Friðjón Stefánsson, Björn Th.
Björnsson, Einar Bragi og Jón
úr Vör.
10%. Nú er það löngu vitað,
að þur,'hevsveiJkun á túnum
rýrir ræringarefni grassins til
verulegra muna. Vel verkað
vothey rvrnar aftur á móti
mikiu minna, en þessi verkun-
araðferð hefur eigi náð al-
mennri útbreiðslu, þrátt fyrir
það að bún er búin að vera
kunn í landinu um 80 ára
skeið c.v mikið hefur verið
gert af því að hvetja til vot-
heysgerðar.
megi til viðhaldsfóðurs
þurrhey eða vothey.
sem
80. þáttur.
14. nóv. 1959
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Ámi Böovarsson
Frumathv.ganir gáfu góða
: rann.
. Frumathugun sú sem gerð
vfir haustið 1958 af Ásgeiri
Þorsteir.ssyni með knosað gras
5 litlum mæli leiddi í ljós að
sú meðferð var vel fallin til
þess að gera grasið geymslu-
hæft, án annarra verulegra
breytinga í því en súrnun eig-
ín efna Rannsóknir sýndu að
súrmaguið var nægilega mikið
til þess að bægja frá grasinu
hverskonar skemmd, og hélzt
grasið hvanngrænt og óbreytt
fram á vor 1959, og þótt lengra
hefði liðið Grasið þurfti ekk-
ert sérstakt farg, aðeins góða
þjöppun og útbúnað til þess að
loka .vfirborði þess. f því voru
hvorki óþefssýrur né mygla.
Þá kcm emnig í ljós i þessari
fyrstu athugun, að knosað
gras var auðvelt að pressa og
vinna úr því safa, ríkan að
eggjahvituefnum, en með litlu
tréni Fólust þannig í þessari
tilráun ábendingar um breytta
‘ hæltr‘þæðf “Votli^gerð ó£fiJ1
v.innslu kjarnefna úr grasi,
vert væri að athuga nánar.
ITAr var því fenginn grund-
völlur, sem hægt var að miða
Heymjölsvinnsla.
Þess var getið, að heyverk-
un á túnum er eigi heppilegasta
meðferð grass, sem á að
þurrka. Sérstaklega er hætta á
efnarýrnun eftir að raki grass-
ins er kominn niður úr 50%.
Ef sæmilega tekst með úti-
þurrkunina að þessu marki, er
beiting súgþurrkunar í húsum
nothæf, enda æskilegasta leið-
in til fullþurrkunar En það er
forþurrkunin úti á túnunum,
sem skapar veika hlekkinn í
þessari verkun, vegna tíðar-
farsins.
Eigi að vélþurrka grasið frá
upphafi, nægir súgþurrkun
eigi, heldur þarf þá að grípa
til háhita þurrkunar, sem að
vísu er hin ákjósanlegasta
verkun fyrir gæði þurrheys, en
kostnaðarsöm. Þannig er
framleitt heymjöl, sem nota
má til fóðurbætis, sé grasið
nógu gott.
Árið 1956 lét Eaforku-
málaskrifstofan rannsaka
hraðþurrknn á heyi með
jarðhita. Sú athugun leiddi
í ljós að slík þurrkun er
liugsanleg ef verksmiðjan er
sæmilega stór. Stofnkostn-
aður verksmiðju, sem fram-
leiðir 2.400 tonn af heyi á
ári var áætlaður 8,3 millj.
króna. Þessu fylgir þó sá
annmarki að verksmiðjan
verður að vera staðsett ná-
um.
He'iti á vörutegundum.
Ein stétt manna hefur öðr-
um fremur áhrif á málfar og
daglegt tal fólks, þegar frá
eru skildir uppalendur, for-
eldrar og kennarar. Það er
verzlunarstéttin, þeir menn
sem flytja inn vörur, kynna
þær meðal almennings og
dreifa þeim undir nafni sem-
með því að breyta hljóðasam-
böndum þess og setja á það
íslenzkar endingar, svo að
það falli inn í hljóðkeríi og
beygingakerfi málsins. Eg
skal nefna hér noklmr dæmi
þess.
Á síðari árum hafa verið
fundin unp gerviefni alls
konar. Eitt hið algengara
almenningur lærir þegar i rra er næ!o„ Þetta orð
stað og foer ser a tungu æ sið-
an, meðan varan helzt á
ma,rkaðnum. Sá sem fl.ytur
Vothey.
inn nýjar tegundir varnings,
verður að velja honum heiti
er nothæft sé í íslenzku máli.
Það er í sjálfu sér eðlilegt
sjónarmið kaupmannsins að
vilja gefa hlutunum heiti er
geri þá sem aðgengileg-
asta í augum fólks. Kaup-
mennskusjónarmiðið á þó að
víkja fyrir nauðsyn tung-
unnar þegar hún krefst orða
um hluti eða hugtök sem eiga
eftir að vera lengi í umferð
eða notkun í landinu, og
gangast í munni almennings
um langan aldur. Heiti sem
er aott frá sjónarmiði móður-
málsins verður að vera fyrsta
krafa hvers heiðarlegs ís-
lenziks innflytjanda eða verzl-
unarmanns, þegar hann velur
heiti varningi sínum sem
hann selur svo almenningi.
Auglýsingaheiti sem gæti
dregið að sér ögn fleiri fávísa
kaupendur má ekki koma fyrr
en í annarri röð. íslenzkir
iðnrekendur ættu og að sjá
sóma sinn i því að framleiða
ekki íslenzkan iðnvaming
undir erlendum heitum, ef ís-
iii lennkfc *• or*--er - tö. • Þó kemur
þráfaldlega fyrir að nauðsyn-
legt er að nota erlent vöru-
Til þess að sigrast á erfið- heiti, og þá þarf jafnan að
leikum þeim, sem stafa af færa það til íslenzks vegar
nota allir sem tala um þetta
efni, en þó er raunar til önn-
ur mynd þess, nýyrðið „næl“,
sem er hvorugkyns og er því
í þágufalli „úr næli“. En
látum nú svo heita að orð-
myndin ,,nælon“ sé fullhæf í
islenzku, þótt hin sé raunar
skemmtilegri. Margir íslenzkir
verzlunarmenn (ekki allir)
stafsetja þetta orð á enska
vísu, „nylon“, og ætlast samt
til að það sé horið fram
nælon, í stað þess að eftir ís-
lenzkum framburðarreglum á
að foera orðmyndina nýlon
fram ,,nilon“. Stafurinn y er
sem sé aldrei borinn fram
sem æ í íslenzku. Okkur Is-
lendinga varðar ekkert um
það, þó að þetta orð sé staf-
sett með y-i í ensku; þetta
er orð sem við tökum upp í
móðurmál okkar og þá eig-
um við að stafsetja það eftir
reglum þess, en ekki annarra
tungna. Þetta er sta^setning-
arhlið orðsins; hin hliðin er
beyging þess. Varla held ég
annað komi til greina en hafa
þetta tökuorð hvorugkyns, og
segja „það nælonið", enda
hefur notendum orðsins ekki
dott'ð annað í hug. Þá á þágu-
fallið að vera ,,næloni“, net
úr næloni, blússa úr næloni,
þetta er nælon og evo fram-
vegis, en ekki „úr nælon“;
það er álíka og ef sagt er
„kíippa mynd út úr blað“.
Á sömu lund skyldi farið
með orðið plast. Enska end-
ingin -ic á ekkert erindi með
þessu alþjóðlega orði, þegar
við tökum það upp í íslenzku,
heldur er bezt að stytta orðið
og segja og rita plast, enda
gera margir það, bæð; verzl-
anir og almenningur. Eg hygg
meira að segja að það fari í
vöxt. Þágufall orðsins verður
einnig að vera með i-i; „vara
úr plasti, leikföng úr plasti,
þetta er plast, eitthvert plast-
efni, plastpoki" o.s.frv.
Blaðamál.
Síðastliðinn miðvikudag var
Þióðviljinn að gera gys að
Timanum fyrir orðalag á frétt
um stúlkubarn eitt sem komst
ekki heim til sín sökum
drykkjuláta utan við heimili
sitt, en orðalag Tímans um
þennan atburð var klaufalegt.
Blaðið sagði: „Var týnd í bóli
vinkonu sinnar, en blóðhund-
ur Flughjörgunarsveitarinnar
fann hana.“ — Eg er ekki
sannfærður um að allir sem
lesa þetta finni hvað er
klaufalegt við orðalagið, og
það er því þess virði að velta
því ögn fyrir sér.
Telpan svaf hjá vinkonu
sinni þessa nótt — í hennar
bóli sem sé. Það er þvi rétt.
En þegar sögnin að týnast er
notuð, er hún almennrar
merkingar þannig að hlutur-
inn sem týndist hlýtur að
vera margfalt minni en stað-
urinn sem hann týn'st í. Ég
get týnt bók innan um hrúgu
af bókum, en bókin er ekki
týnd í vasa mínum, þótt ég
finni hana ekki fyrr en þar.
Vasinn er fundarstaðurinn, en
bókin hlyti að vera næsta lít-
il og vasinn ógnarstór, ef
hún gæti týnzt þar. Á sama
hátt hefði verið heppilegra að
segja um telpuna að hún
hefði fundizt í bóli vinkonu
sinnar.
Látum þetta nægja að
sinni.