Einar Þveræingur - 16.06.1926, Page 2

2
EINAR ÞVERÆINGUR
I. tbl.
þessa iands. Vinsældir hans víða um
land einkum þar, sem menn hafa haft
hans nánust kynni sem yfirvalds,
eru flestum kunnar, en þegar svo þar
við bætist framkoma hans og afstaða
til tveggja stórraála, er síðasta þing
hafðitilmeðferðar.seðlaútgáfufyrirkomu-
lagiins og síldareinkasöluheimildarinn-
ar hvorttveggja inál, sem vakið hafa
feikna athygli og styr stendur um, þá
fer mönnum að skiljast, að það er
engin tilviljun eða hending sem ræður
því, að menn flykkjast nú til fylgis
við E-listann og bera hann fram til
sigurs.
Pjóðræðisveilur.
Það er engum vafa bundið, áð
þjóðrasðisskipulag (Demokrati) það,
sem hefir rntt sjer til rúms f þvf nssr
öllnm rfkjum Evrópu og vfðar á sfð-
ustu áratugum, hefir marga og at-
hugaverða galla, Undarlegt er það
ekki, þvf öll þau vopn, sem andi
mannsins beitir, eru tvfeggjuð. Það
má beita þeim til góðs eða ills, til
almenningsheilla og til eiginhagsmuna
f þarfir föðurlandsins og f þarfir ein-
stakra flokka og klfkna. Erfiðleikarnir
á að koma við persónulegtl ábyrgð á
hendur þeirra, sem þjóðin felur völdin,
eru stœrsta veila þjóðrsðisstjórnar og
hefir verið það frá upphafi vega. Um
boð það, sem þjóðin veitir þingi og
þíngstjórn, er svo ótakmarkað og
skilyrðislauit, að nsstum altaf er
hsgt að velta ábýrgðinni ýfir á þann
staðinn, þar sem ekki verður vörn
við komið, n.l. yfir á þjóðina sjálfa
sem heild. Það er erfiðara, útheimtir
meiri sjálfsafneitun áð vinna með
skyldurskni f sliku »umboði,« en
undir persónulegri ábyrgð gagnvart
yfirboðara (t. d. konungi). Erfiðleik
arnir við að koma fram ábyrgð á
hendur valdhöfum hjá þjóð með þjóð-
rsðisstjórn, verða þvf meiri, iem
þessir valdhafar (þing og stjórn)
venjuiega ikipa sjer f flokka, þar iem
aliir ábyrgjait fyrir einn og einn fyrir
alla. Fiokkamir vernda þvf framkvsmdir
einstaklingiini innan flokksim, þvf
vanvírða hans, er vanvitða flokkiins,
og afleiðingin er þverrandi fylgi við
flokkinn hjá þjóðinni — minkandi vald
flokkiini. Öll flokkaskípun f itjórn-
málum er vilji til vaids, rjettmstur
viiji, ef flokkarnir vinna af beita viti
og sannfsringu, að þvf að efla við
gang sinnar þjóðar, órjettmstur ef
hann byggist á viija til persónulegra
hugsmuna eða metorða, en órjettmstur
Ifka ef flokkurinn ekki hefir neinn
hugijónaauð bsk við kröfu lina til
valdiins.
Það er þvf alls ekki undarlegt þó
margir verði fyrir vonbrigðum með
þjóðrsðiiskipulagið. Menn hugðu, að
valdið vsri lagt f hendur þjóðarinnar,
en svo lýnir iig, að valdi þvf, sem
aimenningur veitir einstökum mönnum
má misbeita, án þess að nokkurrí
vernlegri vöin verði við komið. í
þjóðrsðisitjórn vorra tfmi, er mii-
biúkunin svo beriýnileg og erfiðleik-
arnir til að sporna við benni svo
margir, að ýmoar þjóðir hafa gripið
til þen neyðarúrrsðii að svifta bórg
arana að meira eða minna leyti rjett-
inum til að hafa ijálfir áhrif á öilög
þjóðar sinnar. Með þesru rjettistir t.
d. faEcisminn sig.
Miibeiting vaidsins kemur ef til
vill skýraet f ljói f aðferðum þeim,
sem flokkarnir beita, til þen að ná
fyigi kjósenda. Það er full reynd
fengin fyrir þvi meðal þeirra þjóða,
sem hafa tekið upp þjóðræðisskipulagið,
að hvergi reyníst erfiðara að koma
við sparnaði f meðferð á opinberu fé,
en einmitt með þeira þjóðum. Opin-
ber útgjöld vaxa ártega, og lftið er
um það hugsað, að finna hlutíöli milli
opinberra útgjalda þjóðfjelagiina og
framieiðsluarðs þess, sem tryggileg
megi kalia. Ef til viii er of mikið
sagt að segja, að iftið ije um það
hugsað, þvf f rauninni er það viðfangs
efni mjög mikið rstt á vorum tfmum,
en f íramkvsmdum löggjafanna ber
iftið á því. Rfkiiútgjöldin vaxa hjá
öiium þjóðum fikyggilega. Kemur
þetta ekki eingöngu af framfaraáhuga
löggjafanna, ekki heldur af kenjotn
þeirra, lem stöðugt vilja »breyta t;l,«
heldur á það ekki sfit rót sfná að
rekja til ijáifitsðra hvata valdhafanna
til að gera sem fleitum til hsfis og
afla ijer íylgis með þvf að »yfirbjóða«
hver annan. Þar er þá ifit hugiað
um þjóðarhagsmuni, heldur um hagi
muni flokkiini og alþýðuhylli hans.
Við lifum á vandrsða- og vanda-
tfmum. Ófriðir og byltingar undanfar-
inna ára hafa komið losi f alt, loii á
trúna á gamlar virðulegar hugsjónir
feðranna, losi á traustið til einstakling
anna, loii á trauitið til yfiiboðaranna,
loii á traustið til valdhafanna, loii á
traustið til okkar ijálfra og loii á
trúna á það hssta. Það er enginn
ánsgðari þen vegna, tómisti er inni-
hald iffsini og trúín er ein: pening-
arnir. Aliír viija fá hiutdeild f auðnum,
meðalið er orðið markmið og verðnr
þó aldrei annað en meðal. Efnísbyggjan
rikir einráð.
En gsfa er það, að tök lffiins eru
■terkari en itraumar tfmán*. Það eru
reistar trýggar skorður við þvf, að
slfkur aukvisahugiunaiháttur megi ekki
ráða um allan aldur. Þjóðirnar vakna
aftur til meðvitundar um, að þsr eru
lfíaheildir með tömu þránni til and-
legrar auðlegðar og göfgi, eins og
einstaklingurinn, sem leggur fram bestu
krafta ifna tii að göfga mannimynd
ina f sjálíum sjer. Það eru stöku
hlutir f lifinu, sem eru ódauðiegir og
þó þeir liggi f dvala um itundarsakir
þá koma aðrar kynkvfslir og hefja þá
til vegi og lóma, akipa þeim á þann
bekk, sem þeir eiga að skípa sam
kvsmt tökum lifsins.
En hvað sem þvi lfður, það er ekki
allskoitar rjett, að einstaklingar þjóð-
fjeiagsins iái þá stjórn, sem þeir eiga
skilið. Þeir tfmsr, tem kynilóðirnar
lifa á, móta einnig stjórn og stjórn-
skipulag hveri iands. Þjóðrsðiistjórn
er engin öriaganorn þjóðanna, hún
getnr verið góð og farið á sjerhvern
hátt vel ef siðíerðislega sterkir menn
fara með völdln og hún getur verið
ilsm, já hún getur ráðið örlögum
heillar þjóðar ef mennirnir, sem með
völdin fara, ekki eru hsfir til sfns
starfa Viðsýnna og stórhuga manna
er ekki ifst þörf á tfmum, éins og
þeim, sem nú ganga yfir þjóðirnar.
II.
Um alian heim er kvartað yfir vöntun
verulegra sjálfstsðra skspandi per
sónuleika á sviði stjórnmála. Það er
rjett f þesru, að stjórnmálamenn vorra
tfma eru háðir svo mörgum ytii
hömium, sem eldri tfma stjórnmáia-
menn gátu eða áttu hsgsra með að
virða vettugi. Þeir gátu þvf meir
óhikað mótað stjórnmálin f fullkomnu
formi persónuleika sfns, lett snið á
alt þjóðiffið ogmótað það eftir sfnum
viija. Þeir sköpuðu sfn kerfi og þjóð-
irnar mótuðust eftir þvf ketfi. Stór-
þjóðírnar England, Frakkland, Þýika-
land, eru mdtaðar hver með sfnum
einkennum af larfsemi slfkra afarmenna
f margar kynslóðir. Hver þeirra þjóða
hefir litt itjórnœálalega inið með
göllum og gsðum, en sniðið er þjóð-
legt, þvf f hverjum einstökum þeirra
manna, sem þar voru að veiki logaði
itórbrotinn þjððlegur andl. Án lifandi
þjóðlegi anda ckspast aidiei stórmenni
á sviði itjórnmála. Stjórnmálamenn
vinna þjóð sinni meira gagn með
heitri ást, en með viti, þó sfst megi
það vanta. Viturleg ráð geta verið
kaldrifjuð. Windhorst var vitur maður,
en kaidrifjaður, Bitmark var gifað
etórmeuni, sem hugsaði um veg sinnar
þjóðar áf eiulsgri ást og þessvegna
líka af djópum skilningi.
Þessi sjáifstæðn ikapandi stórmenni
á stjórnmálasviðínu, mennirnir, sem
bafa kjsrkinn til að virða bókstafinn
vettugi þegar fjöibreytni ilfsins krefst
þess, virðait ekki finna nein hsgkvsm
vakstar- og viðgangsskilyrði Ijarðvegi
þjóðrsðisstjómarskipulagsins, Þeir
verða flestir þrsiar kerfisins, sem
ikipa sjer nndir merki þjóðrsðis
stjórnarinnar. Er þetta nanðiyní Er
það ivo, sem margir vilja halda fram,
að »þjóðrsðismenn« sjeu fsddir með
þeim ósköpum, að þeir endtlega þurfi
að »kronfesta« hvern þann Krist, oem
rfi cpp meðal þeirra — ef þeir sðeins
með einhverju móti geta náð til
hansf Það er tæpait rjett, enda er
það við nánari athugun sýnilegt, að
það er sjaidnast þjóðin sjálf, sem
veitist að velgerðamanni afnum og
vikur honum úr sessi. Ekki þegar hún
er sjálfráð. En þeir sem berjast um
vöidtn bafa ýms úrrsði til að stytta
þeim aldur, sem eru þeim óhagkvsmir
og oft þarf dírtsku til að berjast
fyrir þjóðarheiii. Þar er sjaidnast tefit
um smámuni og það er vfst, að undir
þjóðisðisatjórn geta »úlfar og refir*
ekki sfður þrifist, en undir öðrnm
stjórnikipulögum, Þegar um hagsmuna-
m&l einstakra stjettaerað rsða öðru-
megin þá verður það oft hvera manna
ofurefii að berjast gegn straumiðunni.
Almenningur hugsar fyrst um hags-
muni, verður olt og einatt að hugsa
um þá, efnamennirnir hugsa fyrst um
hagsmuni, verða lika oft og einatt að
hugsa um þá vegna starfsemi sinnar
og i?ju og öll þessi hagsmunamál
endurspeglast i pólítfaku vali þeirra.
Stjðrnmálamennirnir verða spegill af
hSgsmunaþrefinu og er þá ekki við
góðu að búast.
Þegar maður svo athugar hvilfkar
hömlur flokksböndin og reiptog milli
þingflokka leggja á sjálfitsða starfsemi
stjórnmálamannanná, þá verður það
fullljóst, að þjóSræðisstjórnárskipulagið
er ekki sem hagkvsmastur jarðvegur
fyrir þróun stórbrotinna stjórnmila-
manna. Það gefur eoga tryggingu
fyrir þvf, að mannvaiið verði það
besta og fiokkarnir ráða mestu um
framkvsmdirnar.
Úr þessu hefir verið reynt að bsta.
Englendingar virðast stöðngt snúast
meir að þeirri stefnu, að gefa stjórn-
inni sem frjálsastar hendur. Þeim hefir
reynst þingrsðið þunglamalegt og
umsvifamikið. Aftur á móti virðast
þeir leggja mikla áherslu á, að þjóð-
rsðið fíi að njóta sfn sem best. Ai-
menningur fær tsplega f nokkru öðru
landi betri upplýiingar um stjórnmái
en f Englandf. Þar hefir blaðamenskan
náð skrefi iengra en á íilandi, enda
ólfku saman að jafna. Ekki virðiat
enska stjórnin hvort sem hún er f-
haldsstjórn, frjálslynd eða jafnaðar-
msnnastjórn, hika neitt við að leggja
stórmál undir atkvsði þjóðarinnar.
Kosningar fara f Englandi örar fram
en f nokkru öðru landi. Má af þvf
stla, að þar f landi sje það álitið
varða mikils að leita álits þjóðarinnar
þegar um úrsiit stórmála er að ræða,
enda er það rökrjett hugsað úr þvf
ábyrgðin á velmegun landsins hvflir f
höndum borgaianna, semmeð atkvsði
sfnu ákveðaað miustakosti aðalitefnuna.
III.
Þvf hefir tspiega verið nógu mikíll
gaumur gefion bjer á landi, hvaða
þýðingu flokkar hafa í stjórnskipulagi
þjóðræðig, Þessar fiokkaskiftingar hafa
að mestu ieyti tarið frám með tvennu
móti. Fiokkarnir hafa myndast á grund-
velli fhalds og frjáislyndis, og hafa
þvf að mikiu leyti hvílt á formgrund-
vellí, sem á itök f sálarlffi og ekap
gerð hvers borgara þjóðijelagsini, eða
þeir hata myndast kringum sjerstök
stjettaáhogamál og þá aigerlega hvflt
á efnishyggjugrundvelli. Hinn fyr-
nefudi grundvöllur hefir náð meitum
þroska í stjórnmálum Englendinga, og
var um langan aldur hrein trúarsetn-
ing f þingitarfaemi þeirrar þjóðar. Þvf
ber þá heidur ekki að neita, að þessi
formhugtök ihalds og frjálslyndis eru
að mörgu leyti einkar vel fallin til að
mynda umgjörð um stjórnmálastarf-
semi iöggjafarþinganna. Þau hafa þann
ómetanlega kost, að inn f þessi mót
má steypa svo margbreytilegt innihald,
sem frekast verður óskað. Flokkarnir
geta, innan þessara ramma, betur en
á nokkurn annán hátt aniðið itarfsemi
ifna eftir þörfum hveri tfms, eftir
efnum og ástsðum þjóðfjelagsins, án
þen að rjúfa lamhengi stjórnmála-
■tarfseminnar. Það er fátt sameigin-
legt með íhaldi Englendingá á 18. öid
og Ihaidi Englendinga á vorum dög-
um — annað en »ihaldið«. íhald Eng-
lendinga milli 1830 og 1840 var eftir
msltkvarða þen tíma frekait frjáiilynt.
Út f íitsðurnar fyrir því verður ekki
farið bjer, en það ikal tekið fram, að
þar iem fhald og frjálslyndi starfa á
grundvelli þess lögbundna þjóðfjelags-
skipuiags, þá verður aðal deiluefnið f
verunni, hversu hiaðar umbsturnar eigi