Bændablaðið - 01.01.1990, Blaðsíða 5

Gunnlaugur Júlíusson,
hagfræöingur
Stéttarsambands bænda
skrifar
Jyrirkomulagi niðurgreiðslna
verði breytt. 1 stað þess að greiða
þœr á heildsölustigi, eins og nú er
gert, benda ákveðnar líkur til þess
að þœr verði greiddar beint til
bœnda, og þá í formi
byggðastyrkja eða á annan hátt
sem stjórnunaraðgerð, en ekkijlöt
greiðsla á hverja afurðaeiningu.
HUGLEIÐINGAR UM
ÞRÓUN
LANDBÚNAÐARMÁLA?
Á síðastliðnum áratug hafa
verið miklir umbrotatímar fyrir
íslenskan landbúnað og þá sem
við hann vinna. Fráhvarf frá
óheftri framleiðslustefnu til
stefnu framleiðslustjórnunar,
samdráttar og margháttaðra
breytinga af ýmsum toga hefur
haft í för með sér miklar
breytingar fyrir atvinnuveginn
qg breytt viðhorfum bænda.
Átök hafa verið veruleg um þá
stefnumörkun sem Stéttar-
samband bænda taldi væn-
legasta til árangurs, þ.e.a.s. að
semja við ríkið um verðtrygg-
ingu á, ákveðnu framleiðslu-
magni. I stórum dráttum hefur
það sýnt sig að sú stefna var rétt
1 meginatriðum að semja við
ríkisvaldið um ákveðin málefni
enda þótt ekki hafi allt náðst
fram 1 þeim samningum sem
æskilegt hefði verið að ýmsra
mati. Pessir samningar hafa
haldið enda framkvæmdin bæði
í höndum ríkisvaldsins og
Stéttarsambandsins.
Sá áróður hefur þó iðulega verið
leiddur af mönnum sem haja
takmarkaða þekkingu á málejhum
landbúnaðarins, en bregða yjir sig
blæju frœðimennskunnar og nota
nafn Háskóla íslands til að geja
orðum sínum aukinn þunga. Með
því að slá fram órökstuddum
fullyrðingum og neita síðan að
mœta í rökrœður við fulltrúa
bœnda hvort sem er ífjölmiðlum
eða á opnum fundum telja þeir sig
geta síðar fullyrt að Jyrrgreindar
fullyrðingar haji ekki verið
hraktar.
Ýmsir úr bændastétt hafa haldið því
fram að framkvæmd búvörusamnings væri
ekki f verkahring hagsmunasamtaka bænda.
Þeir eru þó fleiri sem eru sannfæröir um að
framkvæmd þessa samnings sé eitt stærsta
hagsmunamál bændastéttarinnar sem
Stéttarsambandiö kemur nálægt og því eigi
það að beita áhrifum sfnum eins og frekast
er unnt við framkvæmd hans. Hægt er t.d.
að bera saman hvernig ríkisvaldið hefur
staðið við samninga um búvörusamninginn
og hvernig staðið hefur verið viö ákvæði
iaga um jarðræktar- og búfjárræktarlög. Þar
vantar stórlega uppá aö ríkisvaldið standi við
þaö sem þó er kveöið á um í lögum.
Reynslan sýnir að lagaákvæði halda ekki en
samningar halda, enda þótt menn veröi að
sætta sig við aö ekki náist alit fram í
samningum sem æskiiegt er taiiö.
Áróðursmenn fyrir
innflutningi
Hér hefur verið fjallaö nokkuð um þessi
mál vegna þess aö fariö er að styttast f að sá
samningur sem nú giidir renni út og farið er
að huga að nýjum samningi eöa mótun
nýrrar landbúnaðarstefnu f samvinnu viö
ríkisvaldið. Það liggur ljóst fyrir aö ekki er
sjálfgefiö aö það sem við tekur veröi f öllum
aðalatriöum samhljóöa þvf sem verið hefur.
Mikilvægt er aö ná þeim samningum viö
ríkisvaldiö sem sæmilegur pólitfskur friður
getur verið um. Á þeim umbrotatímum sem
ganga nú yfir er afar mikilvægt fyrir land-
búnaðinn að fá örugga vitneskju um þær
höfuðlínur sem koma til með að móta land-
búnaðarstefnuna a.m.k. til aldamóta.
Slík pólitísk samstaða er sérstaklega
miklivæg þar sem ýmsum áróðri um að
opna f auknum mæli fyrir innfiutning land-
búnaðarafúröa til landsins og láta þær inn-
fluttu keppa viö þær innlendu hefur vaxið
fiskur um hrygg á undanförnum árum. Sá
áróöur hefur þó iðulega verið leiddur af
mönnum sem hafa takmarkaða þekkingu á
málefnum landbúnaöarins, cn bregða yfir
sig blæju fræðimennskunnar og nota nafn
Háskóla íslands til að gefa oröum sfnum
aukinn þunga. Með því aö slá ffam órök-
studdum fullyrðingum og neita sföan að
mæta í rökræöur viö fulltrúa bænda hvort
sem er í fjölmiðlum eöa á opnum fúndum
telja þeir sig geta sföar fullyrt aö fyrrgreindar
fullyrðingar hafi ekki verið hraktar. Þótt öllu
hugsandi fólki blöskri þessi málflutningur þá
sfast hann inn þar til þessi möguleiki að
opna fyrir óheftan innflutning landbúnaðar-
afuröa veröur oröinn eðlileg krafa f hugum
almennings.
Verkalýöshreyfingin vill
innflutning en mótmælir
sameiningu afurðastööva
"Dropinn holar steininn" heitir leiðari
DV þann 18.1., þar sem fjallað er um þessi
mál. Þaö er deginum ljósara aö þessi orö ber
aö taka af mikilli alvöru. Dropinn mótar hiö
harðasta berg ef stööugt fellur hér eins og
annarstaðar, og það veit Jónas Kristjánsson
mæta vel. Krafan um innflutning land-
búnaðarafurða hefur sfast inn f raðir laun-
þegasamtakanna, enda er þvf stöðugt haldið
fram af ákveðnum aöilum aö þetta sé fljót-
virkasta og skilvirkasta aðferðin til að bæta
hag almennings.
Krafa launþega um lægra verð á land-
búnaðarafuröum hefur veriö borin fram af
auknum þunga og er þaö skiljanlegt, þar
sem kaupmáttur ráðstöfunartekna hefur
fallið mikiö á síöasta einu og hálfa ári.
Meðal annars hefur verið samiö um það
milli launþega og ríkisvalds að auka
niöurgreiðslur. Þó er verkalýðshreyfingin
ekki sjálfri sér samkvæm eða að hún er
klofin f afstööu gagnvart innflutningi og/eða
lækkuðu vöruverði. Verkalýðsfélög á
höfuöborgarsvæðinu og einstakir forystu-
menn þeirra hafa tekið undir innflutnings-
kröfuna, og hún hefur veriö rædd opinber-
lega sem raunhæfur möguleiki aö sumra
mati í viðræðum aðila atvinnulffsins vegna
komandi samninga. En á hinn bóginn hafa
verkalýðsfélög á landsbyggöinni brugðist
mjög hart við hugmyndum um leiðir til
sparnaöar f vinnslu afurðanna svo sem
sameiningu afuröastöðva. Þau vilja ekki
tapa atvinnutækifærunum, veltu og skatt-
tekjum aö fyrirtæki og fólki úr plássinu.
Hvaö eiga bændur að gera? Eiga þeir að
hlusta á þann hluta verkalýðshreyfingarinnar
sem heimtar innfiutning og bregðast við
þeirri kröfugerö meö hagræðingu, sam-
einingu fyrirtækja og sparnaði f rekstri til að
lækka verð afuröanna? Eða eiga þeir aö
styöja viö bakið á þeim verkalýðsfélögum
sem standa vörð um atvinnulífið á lands-
byggðinni og hamla á móti þeirri búsetu-
röskun sem þegar hefur gengið alltof langt f
áttina til borgríkis. Hér verða bænda-
samtökin að taka afstöðu og hér verður
verkalýðshreyfingin að taka afstööu. Ef að
verkalýðshreyfingin snýst af alvöru f lið með
þeim sem tala hæst fyrir kröfunni um
óheftan innflutning landbúnaðarafuröa
hefur bændastéttin enga valkosti. Hún
veröur að ná fram þeirri rekstrarhagkvæmni
sem möguleg er, hvort sem þaö er í eigin
rekstri eða f rekstri þeirra fyrirtækja sem
hún hefur áhrif í og annast vinnslu land-
búnaðarafuröa.
Á tímum atvinnuleysis er
innflutningskrafan tilræöi viö
atvinnuöryggi þúsunda
Því er grundvallaratriði f þessum efnum
að bændasamtökin og launþegasamtökin
hafi samstarf og samráð um stefnumótun
varöandi þau atriði sem eru hagsmunamál
beggja, og þau eru býsna mörg. Má f því
tilefni minna á sameiginlega stefnumótun f
afstööu til viröisaukaskattsins og blaöa-
mannafund í framhaldi af þvf hjá ASÍ,
BSRB, Neytendasamtökunum og Stéttar-
sambandi bænda. Þar tóku fyrrgreind
samtök höndum saman f þessu mikilvæga
máli sem varðar bæði launþega og fram-
leiöendur miklu. Þetta þarf aö eiga sér stað
oftar þar sem sameiginlegir hagsmunir eru
fyrir hendi.
Á tfmum atvinnuleysis, eins og nú virðist
raunin á, er krafan um innflutning land-
búnaöarafurða beint tilræði viö atvinnu-
öryggi þúsunda manna. Enda þótt inn-
flutningspostularnir segi að viðkomandi
aðilar eigi aö fá sér vinnu við arðbærari
störf, þá vita allir sem vilja vita hvernig
iandið liggur f þeim efnum. Hvaða arö-
bærari störf hefur tekist að finna fyrir þaö
fólk sem hefur misst vinnuna vegna aukins
útflutnings á óunnum fiski og vegna þess aö
fiskvinnslan hefur í síauknum mæli færst um
borð í frystitogara. Það eru sáralitlir aörir
atvinnumöguleikar fyrir hendi sem stendur.
Þær tilraunir sem gerðar hafa verið til ný-
sköpunar f atvinnulífi til sveita hafa gefist
misjafnlega og þarf ekki að tfunda þaö
frekar. Þaö er þó ljóst að á þeim sviðum
sem árangur hefur náöst, hefur fagmennska
og raunsæi ráöið feröinni en ekki óraun-
hæfir draumórar.
Miklir umbrotatímar til
aldamóta - niðurgreiðslur
greiddar beint til bænda sem
byggðastyrkir
Þegar rætt er við erlenda bændur um
þeirra framtfðarsýn, þá eru þeir á einu máli
um að afkoman fari versnandi og rekstrar-
Iegar og faglegar kröfur til bænda muni
aukast á komandi áratug. Þetta muni aftur
leiöa af sér að þörf bænda fyrir skilvirka
Ieiöbeininga og rannsóknastarfsemi muni
aukast og þeir geri auknar kröfur til hennar.
Engin ástæða er til aö ætla annað en að
þróunin verði á líkum nótum hérlendis.
Bændur verða aö búa sig undir breyttar
aöstæður og auknar kröfur til þeirra sem
rekstraraðila. Líklegt er að dragi úr út-
gjöldum ríkisins á komandi árum til ýmissa
hluta í landbúnaöinum. Ákveöin þróun f átt
til þess að gera verðmyndun landbúnaðar-
afuröa á heimsmarkaði raunhæfari mun
leiöa af sér samdrátt á útflutningsbótum.
Þær viðræöur sem eiga sér stað nú innan
GATT varðandi verslun með landbúnaðar-
afuröir munu jafnvel leiða til þess að fyrir-
komulagi niðurgreiöslna verði breytt. í stað
þess aö greiða þær á heildsölustigi, eins og
nú er gert, benda ákveðnar líkur til þess aö
þær veröi greiddar beint til bænda, og þá f
formi byggðastyrkja eða á annan hátt sem
stjórnunaraðgerð, en ekki flöt greiösla á
hverja afuröaeiningu. Ekki verður farið
lengra út í þessa sálma hér að sinni, en þaö
skal að lokum áréttað að enda þótt
bændum hafi þótt þróun landbúnaöarmála
vera nægjanlega umbrotamikil á liönum
áratug, þá er alveg ljóst aö fram til aldamóta
eiga eftir að gerast miklar breytingar f
málefnum landbúnaðarins. Mikilvægt er
fyrir bændur aö vera vakandi og vera virkir í
mótun þróunarinnar í staö þess að vera
einvörðungu þolendur, þ.e.a.s. standa
frammi fyrir ákvöröunum stjórnvalda án
þess aö fá nokkuö að gert. Það er kannski
auðveldara að vera f hinu óvirka hlutverki,
en hitt er öruggtega farsælla og áhrifameira.