blaðið - 12.05.2006, Síða 14

blaði
Útgáfufélag: Árog dagurehf.
Stjórnarformaður: Sigurður G. Guðjónsson.
Ritstjóri: Ásgeir Sverrisson.
Fréttastjórar: Aðalbjörn Sigurðsson og Erna Kaaber.
KÓLNANDI SAMBÚÐ
Ufar hafa risið með Bandaríkjamönnum og Rússum og halda ýmsir
því fram að þíðan i samskiptum ríkjanna sé á enda. Bandarískir
ráðamenn með Dick Cheney varaforseta í broddi fylkingar hafa á
undanliðnum dögum látið ummæli falla um stjórn Vladímírs Pútíns, Rúss-
landsforseta, sem telja verður afar afdráttarlaus. Þeirri gagnrýni svaraði
síðan Rússlandsforseti á miðvikudag þegar hann vændi ráðamenn vestra
um að taka pólitíska hagsmuni fram yfir mannréttindi og lýðræði við fram-
kvæmd utanríkisstefnu Bandaríkjanna.
George W. Bush, Bandaríkjaforseti, sagði eftir fyrsta fund sinn með Vlad-
imír Pútín árið 2001 að hann hefði fengið tækifæri til að „skynja sálarupp-
lag“ hans. Þar færi maður sem teldi sig afar skuldbundinn þjóð sinni og
væri staðráðinn að vinna henni gagn.
Þróunin í samskiptum ríkjanna hefur ekki orðið með þeim hætti sem
vonir stóðu til árið 2001. Við framkvæmd utanríkisstefnu Bandaríkjanna
hefur skipulega verið þrengt að Rússum með beinum stuðningi við pólit-
íska byltingarmenn í nágrannaríkjum þeirra sem Pútín og undirsátar hans
telja enn rússneskt áhrifasvæði. Að auki hafa Bandaríkjamenn markvisst
unnið að því að treysta stöðu sína í fyrrum Mið-Asíulýðveldum Sovétríkj-
anna, sem eru afar mikilvæg í hernaðarlegu tilliti. Pútín og mönnum hans
þykir sem Bandaríkjamenn hafi það á stefnuskrá sinni að leysa upp hið
gamla áhrifasvæði Rússa og minnka sem frekast er unnt skriðþunga þeirra
í heiminum.
Á sama tíma hefur það komið í ljós, sem áhugamenn um efnið hafa
raunar lengi vitað, að í Rússlandi hefur þróast fram sýndarlýðræði. Pútín
og menn hans hafa hrifsað til sín öll völd í landinu og staðið fyrir stór-
brotnu sjónarspili ekki síst fyrir kosningar þar sem stjórnvöld hafa stofnað
heilu flokkana til þess að láta líta út fyrir að í landinu hafi raunverulegir
lýðræðislegir stjórnarhættir verið innleiddir. Því má raunar halda fram að
Pútín sjálfur sé pólitískur tilbúningur. Þetta hafa Bandaríkjamenn nú gert
sér ljóst.
Þeir Pútín og Bush eiga það sameiginlegt að vera í vörn þessa dagana.
Bush nýtur lítils álits og stuðnings á heimavelli og vandfundinn er sá for-
seti Bandaríkjanna sem heimsbyggðin hefur lagt viðlíka hatur á. Fram-
ganga mannsins í embætti hefur verið með ólíkindum.
Pútín stendur frammi fyrir því að veldi hans er á fallanda fæti. Rússum
fer ört fækkandi og meðalævilengd karla hefur styst um ein sjö ár á undra-
skömmum tíma. Rússar eiga við gríðarlegan vanda að etja á mörgum
sviðum samfélagsins og hnignunareinkennin eru víða greinanleg.
Þessar aðstæður eru ekki fallnar til að tryggja stöðugleika í samskiptum
Rússlands og Bandaríkjanna.
Auglýsingastjóri: Steinn Kári Ragnarsson. Ritstjórn & auglýsingar: Hádegismóum 2,110 Reykjavík.
Aflalsími: 510 3700. Símbréfá fréttadeild: 510.3701. Símbréfáauglýsingadeild: 510.3711.
Netfflng: vbl@vbl.is, frettir@vbl.is, auglysingar@vbl.is.
Prentun: Prentsmiðja Morgunblaðsins. Dreifing: (slandspóstur.
NÝJASTA BÓK ÓLAFS TEITS!
1890 kr.heimsend
Bóksala Andríkis • www.andriki.is
14 I ÁLIT
FÖSTUDAGUR 12. MAÍ 2006 blaðiö
JP HUtiPi-PÍ BflRfl GRENJANPr HFDVi
HVÁÍ ERU Lí KA MÖIVWUR VKKAR
fð P/ELA MEf> M í'm YkKUR
HlítcA TÍMUNUM SAIVlAN fl
BEliSíNSrðfi í Góp/I VE-DRÍ WU
EETiR RP SjÁ SlBLóTflWi
Litháen - ísland
I
Eftir nýlega dvöl við kennslu í Lit-
háen hef ég komist að niðurstöðu:
Litháen er Island fyrir nokkrum ára-
tugum. Bæði eru ísland og Litháen
tiltölulega nýfrjáls ríki og hafa á
grýttri vegferð frá höftum til frjáls-
lynds lýðræðis hampað gullöld sinni
frá því áður en þær misstu yfirráðin
í hendur erlends valds.
Að horfa framan í hina litháísku
þjóð er eins og að skoða mynd af
sjálfum sér frá því maður var lítill.
Brotakennd sjálfsmyndin er enn
að mótast. Litháar óttast enn um
einstakan menningararf sinn í
ógnarstórum hnattvæddum heimi.
Af þeim sökum hafa þeir tilhneig-
ingu til að loka sig af frá erlendum
áhrifum.
Speglun smáríkja
Þegar umrótið í Litháen er borið
saman við samfélagsþróunina á
íslandi birtist athyglisverð mynd.
íslendingar hafa nefnilega þurft að
kljást við sömu púka í eigin höfði og
Litháar eru að kljást við nú. Sökum
ótta um afdrif íslenskrar menningar
tók það okkur langan tíma að opna
þjóðfélagið gagnvart útlöndum að
fengnu sjálfstæði. Ekki er langt
síðan að samfélagið var bundið á
klafa alls konar hafta og leyfisveit-
inga sem áttu að vernda það sem ís-
lenskt þótti, - til að mynda tunguna,
lambakjötið og búkstóra heildsala.
Líkindin eru raunar með ólík-
indum. Eins og íslendingar vilja Lit-
háar vita hvað útlendingum finnst
um þá. Útlendingar sem hingað rata
fá gjarnan spurninguna: How do you
like Iceland? Ég hafði alltaf haldið
spurninguna séríslenska, en eins og
á við um flest annað, svo sem sviðaát
og álfatrú, er fátt á Islandi sem ekki
er líka til í öðrum löndum. Mér þótti
því eiginlega bara heimilislegt hvað
ég var oft spurður: How do you like
Lithuania? Og auðvitað þótti mér Lit-
háen alveg æðislegt.
Annað svar kom ekki til greina,
ekki frekar en hjá þeim útlend-
ingum sem mæta sama barnslega
eftirvæntingarsvipnum við sömu
spurningu á íslandi.
Álit útlendinga skiptir okkur Is-
lendinga miklu og þegar kemur að
umfjöllun um ísland erlendis eiga
íslenskir fjölmiðlar til að breytast í
almannatengla í þjónustu íslensks
hégóma. Þannig hafa ýmsir verið á
barmi heimsfrægðar þótt fáir útlend-
ingar kunni deili á viðkomandi. Ég
hafði því enga sérstaka hugmynd
um hvað Litháar vissu um þátt ís-
lands í sjálfstæðisbaráttu þeirra.
1 dag er helsta minni atburðarins
hér á landi skopleg bjórauglýsing
sem gerir grín af öllu saman.
Frumkvæði íslendinga
skipti Litháa máli
En strax í upphafi dvalar minnar
kom í ljós að grín býr ekki í hugum
Litháa þegar þeir minnast þessa.
Þeir muna vel þá stund þegar ísland,
fyrst þjóða, viðurkenndi Litháen
sem fullvalda ríki. Sovéskir skrið-
drekar höfðu umkringt þinghúsið í
Vilnius og sauðdrukknir rússneskir
hermenn sveifluðu byssum sínum í
allar áttir.
Á þeirri stundu skipti öllu að um-
heimurinn kæmi til bjargar. Viður-
kenning íslands færði Litháum þá
von í brjóst, eins og gestgjafar mínir
voru óþreytandi við að fullvissa mig
um. Það gladdi auðvitað hégómlegt
íslendingshjartað.
Eins og Island hefur Litháen allt
til brunns að bera, góða menntun,
trausta innviði og heppilega legu.
Hristi þeir af sér hlekki fortíðar
mun þeim farnast vel, þótt það kosti
þá kannski að þurfa að lifa við þýska
túrista sem þegar eru farnir að raða
sér á sólbekkina eftir endilangri
ströndinni og súpa þar regnhlífa-
kokteila úr plaströrum.
Höfundur er dósent í stjórnmála-
frœði við háskólann á Bifröst
Klippt & skorið
klipptogskorid@vbl.is
Otrúleg uppákoma forsetafrúarinnar
Dorrit Moussaiev í fsrael hefur
fengið marga til þess að klóra sér í
hausnum. Til dæmis kom
mörgum á óvart að eigin-
kona forseta lýðveldisins
væri ekki íslenskur rfRis-
borgari, en frú Dorrit segist
ekki hafa viljað sækja um
neina undanþágu til þess að
öðlast hér ríkisborgararétt.
Slíkar undanþágur eru þó alvanalegar, en þær
felast í því að Alþingi samþykkir lög um veit-
ingu ríkisborgararéttar til þeirra, sem ekki upp-
fylla lagaskilyrði svo sem um búsetu hér á landi
eða ámóta. Þetta þarf þó ekki að vefjast mikið
lengur fyrir frú Dorrit. Næsta þriðjudag getur
hún hins vegar sótt um íslenskan ríkisborgara-
rétt og fengið vandræðalaust með stimpli frá
Birni Bjarnasyni, dómsmálaráðherra, en 16.
maí eiga hún og herra Ólafur Ragnar þriggja
ára brúðkaupsafmæli.
Fyrst og fremst undrast menn þó um-
mæli frú Dorrit í fsrael, þar sem hún
komst að því að framkoma tollvarða
(sinn garð væri skýringin
á gyðingahatri, sem hún
virtist raunar sjálf taka
undir. Þegar heim var
komið reyndi hún að
skýra mál sitt með bví að
hún hefði átt við fsraels-
menn, ja raunar ekki alia
(sraelsmenn, sem heimur-
inn allur hataði. í framhaldinu lýsti hún því yfir
að Jerúsalem ætti að vera alþjóðaborg undir
stjórn Sameinuðu þjóðanna. Ekki þykir þó
öllum sú hugmynd frábærog rifja upp hvernig
alþjóðaborgum á borð við Shanghai og Tanger
hefur reitt af í sögunni. Um ráðsnilld Samein-
uðu þjóðanna þarf svo vart að fjölyrða.
Geir H. Haarde, utanríkisráðherra,
mun hafa komið þetta frumkvæði
forsetafrúarinnar
í utanríkismálum nokkuð
á óvart og ekki kannast við
að stefnubreyting gagnvart
Jerúsalem hafi verið sam-
þykkt í ríkisstjórn. Spurt er
hvort raunin sé sú að frú Dor-
rit átti sig ekki á stöðu sinni,
því þjóðhöfðingjafrú geti vitaskuld ekki átt
neinar prívatskoðanir, sem hún heldur fram í
fjölmiðlum eða við erlenda embættismenn.
Ur stjórnkerfinu heyrist að vilji frú Dorrit að
komið sé fram við sig af þeirri nærgætni sem
sæmir eiginkonu þjóðhöfðingja; væri henni
næraðhagasérsemslík.