Bændablaðið - 08.07.2010, Blaðsíða 19

 

   
Helstu viðburðir
í Ólafsdal 2010
Ólafsdalsskólinn
1880-1907
130 ár frá stofnun fyrsta búnaðar-
skóla á Íslandi
Sýningin verður á aðalhæð skóla-
hússins í Ólafsdal.
Opin 10. júlí – 8. ágúst kl. 13.00-
17.00.
Dalir og Hólar – ferða-
teikningar
Sýning listamanna á 2. hæð skóla-
hússins í Ólafsdal.
Opin 24. júlí – 8. ágúst kl. 13.00-
17.00
Ólafsdalshátíð 8. ágúst
kl. 13:00-17.00
Fjölbreytt dagskrá.
Undirritun samnings á milli sjávar-
útvegs- og landbúnaðarráðuneytis
(ráðherra) og Ólafsdalsfélagsins.
Ávörp, erindi, tónlist, leiðsögn,
gönguferðir, veitingar, markaður,
verkmenning, húsdýr.
Ólafsdalsfélagið
Ólafsdalsfélagið var stofnað í
Ólafsdal í júní 2007. Vorið 2010
voru félagar orðnir um 180 og
þeim fjölgar stöðugt. Stefnt er að
því að Ólafsdalur verði á ný frum-
kvöðlasetur eins og hann var á
tímum Torfa og Guðlaugar. Ólafs-
dalsfélagið mun hafa umsjón með
endurreisn staðarins samkvæmt
samningi við sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðuneytið. Aðgengi
almennings að jörðinni verður
tryggt, enda var Ólafsdalsskólinn
þjóðskóli í þeim skilningi að þang-
að komu nemendur hvaðanæva að
af landinu og áhrif hans voru mik-
il. Þær hugsjónir og sú trú á land
og þjóð sem endurspegluðust í allri
starfsemi Ólafsdalsskólans eiga nú
mikið erindi við íslensku þjóðina.
Í Ólafsdal var fyrsti bænda-
skóli á Íslandi stofnaður fyrir
130 árum, árið 1880. Var hann
starfræktur til ársins 1907 og
skipti höfuðmáli í landbún-
aðarsögu þjóðarinnar. Frum-
kvöðull að stofnun skólans og
skólastjóri alla tíð var hug-
sjónamaðurinn Torfi Bjarna-
son.
Torfi fæddist 28. ágúst 1838 á
Skarði á Skarðsströnd í Dalasýslu.
Árið 1860 gerðist Torfi vinnumaður
á Þingeyrum í Húnavatnssýslu og
kynntist þar Guðlaugu Zakaríasdótt-
ur. Hún fæddist 19. október 1845
á Heydalsá í Strandasýslu. Að lok-
inni Skotlandsför Torfa giftu þau sig
(1868) og ári síðar fluttist fjölskyldan
að Varmalæk í Borgarfirði þar sem
þau bjuggu þar til þau keyptu Ólafs-
dal í Gilsfirði árið 1871. Torfi lést
árið1915 og Guðlaug 1937. Þau hjón
þóttu fyrirmyndarhjón og ást þeirra
og virðing hvors til annars var auðsæ
alla tíð. Þeir sem dvöldu um lengri
eða skemmri tíð í Ólafsdal minnast
þeirra hjóna með hlýju, þau hafi bor-
ið mikla virðingu fyrir samferðarfólki
sínu og gott hafi verið að vinna hjá
þeim enda sanngirni í samskiptum
höfð að leiðarljósi. Af bréfum skóla-
pilta til Torfa kemur þetta glögglega
í ljós, þeir minnast tímans í Ólafs-
dal sem eins besta tíma lífs síns og
Torfa og Guðlaugar með hlýju. Börn
Guðlaugar og Torfa voru: Ingibjörg
(1866–1904), Áslaug (1869–1950),
Ásgeir (1871–1916), Ragnheiður
(1873–1953), Ástríður (1875–1903),
Karl (1877–1900), Kristín (1879–
1880), Þórdís (1881–1905), Sigríður
(1883–1902), Ingunn (1885–1887),
Markús (1887–1956) og Pétur (1891–
1891). Guðlaug og Torfi ólu upp sex
fósturbörn auk fjögurra barna sem
ólust að nokkru leyti upp hjá þeim.
Guðlaug, kona Torfa, hafði umsjón
með allri matargerð fyrir nemendur
og heimafólk og var til þess tekið hve
nýtin hún var. Matjurtaræktunin
var rómuð, ræktaðar voru m.a. kart-
öflur, sykurnæpur, bortfelskar rófur
(teljast til næpna), gulrófur, hafrar,
fóðursinnep og bygg. Ostagerð var
löngum stunduð í Ólafsdal og var
ostur gerður úr sauðamjólkinni en
170 ær voru mjólkaðar í Ólafsdal og
16 kýr. Úr sauðamjólkinni var einn-
ig gert smjör og skyr. Skyrið var til
heimabrúks, etið daglega og í því
geymdur súrmatur en smjör og ost-
ar seldir til Reykjavíkur. Ragnheið-
ur dóttir Torfa og Guðlaugar fór til
náms í ostagerð til Kaupmannahafn-
ar og lagði sig sérstaklega eftir gerð
dýrari osta, s.s. roquefort-osta úr
sauðamjólk og gorgonzola-osta úr
kúamjólk.
Þann 1. júní 1880 var skólinn í
Ólafsdal settur í fyrsta sinn. Fimm
ungir menn hófu nám þennan dag
í fyrsta búnaðarskóla Íslands. Þeir
voru Sigurður Magnússon og Gísli
Jónsson úr Strandasýslu, Jón Haf-
steinn Lárusson úr Dalasýslu, Júlíus
Jóhann Ólafsson úr Austur-Barða-
strandarsýslu og Sæmundur Eyjólfs-
son úr Mýrasýslu. Tilgangur skólans
var að kenna jarðrækt – verklega og
bóklega. Námsárið var frá vori til
vors og námstíminn tvö ár. Eiginlega
voru nemendur ráðnir til ársvistar á
skólabúinu með áskilnaði um skipu-
legt jarðræktarnám. Áhersla var lögð
á að kenna notkun hestaverkfæra við
hin ýmsu jarðræktarstörf og heyskap.
Nemendur skyldu aðstoða við smíði
verkfæranna. Á veturna var m.a.
bókleg kennsla í reikningi og efna-
fræði, grasa- og jarðræktarfræði, hag-
fræði og „uppdráttarlist“ (teikning).
Einnig húsdýrafræði og eðlisfræði.
Nemendur gengu til búverka og þeir
skrifuðu fyrirlestra kennarans. Segja
má að skólinn hafi þróast upp úr
hugsjón Torfa um stofnun og rekst-
ur fyrirmyndarbús. Alls innrituðust
154 nemendur í skólann á starfstíma
hans, árin 1880-1907. Þeir skiptust
svo eftir sýslum:
Heimkomnir voru Ólafsdalssvein-
ar iðnir við að breiða út það sem þeir
höfðu lært, margir tóku þeir með
sér verkfæri sem þeir nýttu til þess
að útbreiða nýja verkkunnáttu. Þeir
réðust á þúfurnar, mældu upp tún,
gerðu flókin áveitukerfi. Þá voru
þeir langflestir áberandi í sínu sam-
félagi, stóðu að stofnun félaga eins
og búnaðar-, jarðræktar-, lestrar- og
framfarafélaga. Þeir gerðust margir
hverjir virkir í sveitarstjórnum, voru
oddvitar, hreppstjórar, bæjarfulltrú-
ar og sýslunefndarmenn. Einhverjir
voru með í að stofna rjómabú, spari-
sjóði, samvinnufélög, mjólkurbú og
verslunarfélög.
Torfi kom upp myndarlegum
byggingum í Ólafsdal. Það mesta var
hið myndarlega skóla- og íbúðarhús
frá 1896 sem enn stendur.
Athyglisvert einkenni bygging-
anna í Ólafsdal er notkun tilhöggvins
steins í veggi þeirra enda var það að
sprengja grjót með púðri og fleygum
heiti einnar verknámsgreinar við
skólann. Í dagbók Torfa frá Skot-
landsdvölinni 1866-1867 má sjá að
hann hefur m.a. kynnt sér eins kon-
ar steinsmíði sérstaklega. Traustur
grunnur skólahússins frá 1896 svo og
útveggir gripahúsa, sem enn standa,
sýna að mikil og vönduð vinna hefur
verið lögð í steinsmíðina. Hugsanlega
hefur steinsmíðin í Ólafsdal verið
fyrirmynd húsagerðar þar í nágrenn-
inu.
Sýsla Fjöldi %
Dalasýsla 27 17,3
Strandasýsla 18 11,5
Norður-Ísafjarðarsýsla 15 9,6
Suður-Þingeyjarsýsla 13 8,3
Suður-Múlasýsla 10 6,4
Mýrarsýsla 9 5,8
Norður-Múlasýsla 9 5,8
Vestur-Húnavatnssýsla 9 5,8
A-Barðastrandarsýsla 8 5,1
Norður-Þingeyjarsýsla 7 4,5
Snæfellsnessýsla 7 4,5
Árnessýsla 4 2,6
V-Barðastandasýsla 4 2,6
Vestur-Ísafjarðarsýsla 4 2,6
Austur-Húnavatnssýsla 3 1,9
Eyjafjarðarsýsla 3 1,9
Skagafjarðarsýsla 3 1,9
Gullbringusýsla 2 1,3
Borgarfjarðarsýsla 1 0,6
156 100
Mikilvægi Ólafsdalsskólans
Ólafsdalsskólinn 1898. Standandi f.v.: Benedikt Magnússon, kennari, Egill Benedikts-
son, Guðlaugur Jóakimsson, Torfi Eymundsson, Bjarni Eiríksson, Guðlaugur Jónsson,
Matthías Helgason og Torfi Bjarnason, skólastjóri.
Sitjandi f.v.: Oddur Sigfússon, Grímúlfur Hermanníus Ólafsson, Dagur
Brynjólfsson, Guðmundur Sigurðsson og Loftur Gunnarsson.
Torfi Bjarnason.Guðlaug Zakaríasdóttir.
Ólafsdalur
Séð yfir jörðina í Ólafsdal uppúr aldamótunum 1900. Ljósmynd: Jón Guðmundsson frá Ljárskógum/Þjóðminjasafn Íslands.
Ólafsdalur er við Gilsfjörð sunnanverð-
an, um 6 km frá þjóðveginum yfir
Gilsfjarðarbrú.