Bændablaðið - 12.05.2011, Síða 14

14 Bændablaðið | fimmtudagur 12. maí 2011
Mannkyn verður að fara að
hugsa í heildrænum lausnum til
að tryggja fæðuöryggi til fram-
búðar. Íslenskum bændum getur
gagnast þessi nýi hugsanaháttur á
margvíslegan hátt, sérstaklega ef
yfirvöld styðja þá af fullum hug, að
sögn breska verkfræðingsins Peter
Head, sem kom hingað til lands
nýverið.
„Íslendingar búa við öruggt fram-
boð af orku og í henni felast gríðarleg
efnahagsleg tækifæri sem geta gagnast
stórum hluta heimsins. Hér er til dæmis
hægt að rækta grænmeti og ávexti til
útflutnings og fæða þannig stóra hluta
Evrópu,“ segir Peter Head, byggingar-
verkfræðingur og framkvæmdastjóri
Arup verkfræðistofunnar í London,
sem meðal annars hannaði óperu-
húsið í Sydney í Ástralíu. Peter hélt
fyrirlestur í lok apríl um hlutverk
verkfræðinga í vistfræðilegum heimi
á ráðstefnu Verkfræði- og náttúru-
vísindasviðs Háskóla Íslands og
Verkfræðingafélags Íslands, sem
haldin var í tilefni 100 ára afmælis
skólans, og ræddi við Bændablaðið
í kjölfarið.
„Við höfum unnið um allan heim
og undanfarin sex ár verið mikið í
Kína, þar sem við höfum fundið fyrir
miklum viðhorfsbreytingum. Fólk er
farið að taka alla þrjá stólpa sjálfbærrar
er, félagslega stólpann, vistfræðilega
stólpann og þann efnahagslega. En
ég er hræddur um að breytingin gerist
ekki nægilega hratt í heiminum – við
verðum að vinna hraðar til að geta
átt lífvænlega framtíð og búið við
mataröryggi í framtíðinni,“ segir Peter.
Hluti af viðhorfsbreytingunni
í Kína hefur með þá staðreynd að
gera að vænkandi hagur þjóðarinnar
veldur því að sífellt meira landsvæði
þarf undir matvælaframleiðslu þar. En
þar sem það er víða hreinlega ekki til
staðar, hafa Kínverjar verið að flytja
inn mat frá Ástralíu.
„Kínverjar hafa áttað sig á að það
er auðvitað mun vænlegra að rækta
matinn heima fyrir, svo við hjá Arup
höfum verið að vinna að stórum heild-
arlausnum sem virka til frambúðar í
Kína. Og þar er aðalatriðið að nota
endurnýjanlegar auðlindir í lokuðum
hringrásarkerfum,” segir Peter.
Ástand jarðar
Jörðin er lokað kerfi, sem eingöngu
tekur inn sólarorku og losar sig bara
við hita.
„En við högum okkur eins og við
búum í opnu kerfi. Við höfum notað
óendurnýjanlegar auðlindir ótæpilega,
svo sem steinefni og jarðefnaelds-
neyti. Svo hendum við því sem við
ekki viljum lengur, án þess að taka
tillit til þess að með því mengum
við og eyðileggjum meðal annars
vatnsbirgðir, vistkerfi og jarðveg og
völdum loftlagsbreytingum. Slíkur
lifnaðarháttur gengur auðvitað ekki
til lengdar – þetta er afar ósjálfbært,“
segir Peter.
Spár Sameinuðu þjóðanna gera
ráð fyrir að eftir rúma þrjá áratugi búi
ríflega níu milljarðar manna á jörðinni.
Á sama tíma og matvælaframleiðsla
verður að aukast sem því nemur má
gera ráð fyrir töluverðum breytingum
á ræktunarsvæðum heims vegna loft-
lagsbreytinga, sem og þeirri staðreynd
að ríflega tveir milljarðar manna til
viðbótar við þá sem nú lifa þurfa jú
líka land undir híbýli sín.
„Við notum núna bæði endurnýjan-
legar og óendurnýjanlegar auðlindir
jarðarinnar eins og endalaust framboð
sé á þeim. En það er auðvitað ekki
svo. Við sem mannkyn virðumst vera
í algjörri afneitun hvað þetta varðar.
Ef við ekki bregðumst við, þá endar
jörðin í ástandi sem er afar ólífvænlegt
fyrir okkur mennina. Við verðum því
að hefja nýja tíma, sem ég kalla vis-
töld, þar sem við vinnum markvisst
með jörðina og þau vistkerfi sem á
henni finnast, og hjálpum þeim sem
eru í lægð að ná sér aftur á strik svo
hagur okkar vænkist. Það er vert að
íhuga að verkfræðingar og bændur
hafa heilmikið um þessi mál að segja,“
segir hann.
Grænmetisútflutningur
„Tækifærin sem Íslendingar hafa í
grænmetisframleiðslu eru gríðarleg.
Ísland getur stefnt að því að komast
í röð helstu grænmetisframleiðenda
Evrópu og flutt ávexti og grænmeti út
í stórum stíl,“ segir hann, og bætir við
að það sem til þurfi sé vilji, samvinna
og sterk áætlun og framtíðarsýn.
„Þessu fylgir auðvitað líka gríðar-
leg atvinnusköpun, en til þess að úr
slíkum áformum verði þarf viljastyrk
og stuðning yfirvalda, og fjárhagsútlát
í upphafi. En því má ekki gleyma að
hér erum við að tala um mikla fjár-
festingu í framtíð landsmanna.“
Hann bætir við að styrkur Íslands
þegar kemur að gróðurhúsaræktun
felist að stórum hluta í öruggu og
stöðugu framboði á orku, því önnur
lönd, sem eru að reyna að hasla sér
völl sem stórir grænmetisframleið-
endur, svo sem Kína, búa ekki við
sama orkuöryggi.
Þegar rætt er við Peter fær maður
á tilfinninguna að allt sé í raun hægt
– því tvær af lausnunum sem Arup
verkfræðistofan er að sérhæfa sig í eru
matjurtagarðar á þökum húsa í stór-
borgum á borð við New York, sem og
matvælaframleiðsla í veggjum háhýsa,
þar sem eins konar gróðurhúsum er
komið fyrir innan í glerveggjum.
„Niðurstaðan sem við á verkfræði-
stofunni höfum komist að undanfarið
er að við þurfum að auka matvæla-
framleiðslu í heiminum um allt að
50 prósent á næstu 30 árum, og að
við höfum æ minna land aflögu. Þess
vegna verður þessi lausn, að rækta
matvæli í borgum, sífellt meira aðlað-
andi. Það er mikið um afar spennandi
þróun víða um heim sem lofar góðu.
Það er allt hægt ef viljinn er fyrir
hendi, en þá þarf líka samvinnu allra
hagsmunaaðila, ekki síst yfirvalda,“
segir hann.
Steinefni í jarðvegi og sjó
En öruggt og stöðugt framboð á orku
er ekki það eina sem gæti tryggt
Íslandi sess sem stór grænmetisfram-
leiðandi á heimsvísu.
„Það er vitað hvaða steinefni
eru best fyrir DNA-uppbyggingu
plantna, og hægt er að gefa plöntunum
nákvæmlega þau steinefni sem eru
best fyrir viðkomandi plöntu. Þegar
við sem neytendur borðum grænmeti
og ávexti sem hafa fengið slíka með-
höndlun, þá finnum við greinilega að
þessar afurðir bera af, okkur finnast
þær bragðbetri en annað grænmeti og
ávextir sem ekki hafa fengið nákvæm-
lega þá næringu sem er best. Það sem
meira er, grænmeti og ávextir sem
ræktuð eru á þennan hátt eru hollari
en aðrar afurðir. Og þetta selur auð-
vitað – neytendur leita eftir þessum
afurðum aftur og aftur,“ segir Peter og
bætir við að þó hann hafi ekki kannað
steinefnainnihald íslensks jarðvegs
geri hann ráð fyrir að það sé ríkt vegna
eldfjallavirkninnar.
„Þar fyrir utan er tiltölulega auðvelt
að ná þeim steinefnum, sem ekki eru
til staðar í jarðveginum, úr hafinu,
því steinefnin sem við höfum notað
í gegnum árin skila sér út í hafið. Í
þessari staðreynd liggja gríðarleg efna-
hagsleg tækifæri. Það er ljóst að lönd
með miklar og stöðugar, endurnýjan-
legar auðlindir standa betur að vígi en
önnur lönd, en það þarf að halda rétt á
spöðunum og beina þróuninni í þá átt
sem er hagkvæmust til þess að lands-
menn fái að njóta góðs af,“ segir hann.
Eins og kunnugt er hafa grænmetis-
bændur löngum kvartað undan því að
álver greiði mun lægra gjald fyrir raf-
orkuna en bændurnir, og leggur Peter
til að hugsanlega myndi hagur þeirra
vænkast ef þeir legðu fram áætlun um
margfalt stærri framleiðslu, sem ætluð
væri bæði til að metta innanlands-
markað en ekki síður til útflutnings.
Framtíð í rafmagnstraktorum
Peter telur að notkun jarðefnaelds-
neytis verði ekki hætt í bráð, því inn-
viðir samfélagsins ráði hreinlega ekki
við skipti yfir í annað eldsneyti á mjög
stuttum tíma. Hins vegar segir hann
ljóst að fólk leiti sífellt meira í annað
eldsneyti, einfaldlega vegna þess að
olíuverð mun hækka mikið á næstu
árum og áratugum vegna minnkandi
framboðs.
„Við erum þegar farin að nota raf-
magn og vetni til að knýja farartæki,
og í Bandaríkjunum og í Kína verða
rafmagnstraktorar sífellt algengari. Þá
setja bændur upp rafstöðvar við býlin
sín, til dæmis vindmyllur, og framleiða
sitt eigið eldsneyti fyrir traktorana
sína. Svo selja þeir rafmagnið sem af
gengur inn á heildarkerfið, þar sem
það nýtist borgarbúum eða iðnaði og
bændurnir fá aukapening í rekstur bús-
ins. Þetta er eitthvað sem ég ímynda
mér að gæti virkað vel á Íslandi,“ segir
hann og bætir við að hann sé í raun
afar hissa á því að Íslendingar séu ekki
nú þegar farnir að nota vindmyllur af
fullri alvöru.
Peter bendir á að mikilvægt sé að
sjá býli sem hluta af heildarhring-
rás matvælaframleiðslu og -neyslu,
og greina mikilvægi bænda í þeirri
hringrás.
„Landið sem við eigum verður að
gefa okkur eldsneyti, mat, vatn og geta
losað okkur við úrgang, og einmitt
þess vegna tel ég að bóndabýli ætti
ekki að vera eingöngu bóndabær, eins
og við lítum á það í dag. Býlið er hluti
af fæðuhringrásinni og bændur ættu
að hagnast af því. Það er gífurlega
mikið magn af endurnýjanlegri orku
á bóndabýlum – sólarorka, lífmassi,
ár og vindur – og sveitar- og ríkis-
stjórnir landa ættu að notfæra sér hin
miklu tækifæri sem þar eru falin, og
hvetja til frekari þróunar sem gagnast
bæði bændum og samfélaginu í heild
sinni, “ segir Peter Head að lokum.
Vefsíða Arup verkfræðistofunnar
hefur að geyma frekari upplýsingar
um sýn og verkefni Peters Head og
vinnufélaga hans. Slóðin er: www.
arup.com. /SMK
Þó gróðurhús í veggjum skrifsto-
fubygginga hljómi nýstárlega getur
verið að slík verði algeng sjón eftir
nokkur ár. Mynd /Arup verkfræðistofan
„Grænmetisútflutningur, rafmagnstraktorar
og steinefnavinnsla hluti af framtíð Íslands“
– segir breski byggingarverkfræðingurinn Peter Head, framkvæmdastjóri Arup verkfræðistofunnar í London
haldið á spöðunum. Mynd | SMK
Rafmagnstraktorar verða sífellt
meira aðlaðandi eftir því sem jarðe-
fnaeldsneytisverð hækkar á heims-
vísu. Mynd /Arup verkfræðistofan
Alþjóðlegt ár skóga 2011 er haldið
að frumkvæði Sameinuðu þjóð-
anna. Hvatt er til þess að þjóðirnar
stilli saman strengi til að styrkja
sjálfbæra umhirðu, vernd og þróun
allra skógargerða til hagsbóta fyrir
núlifandi og ókomnar kynslóðir.“
Merki ársins er hannað um þemað
skógur fyrir fólk og það sýnir í hnot-
skurn fjölþætt gildi skóganna fyrir líf-
ríki og umhverfi. Allir skógar, ræktaðir
og óræktaðir, veita skjól og eru mikil-
væg búsvæði fjölmargra lífvera, þ.á.m.
mannsins. Í skógum er uppspretta
matar og þeir varðveita gæði fersk-
vatns; þeir eru mikilvægir fyrir jarð-
vegsvernd og gegna mikilvægu hlut-
verki í að viðhalda
stöðugu loftslagi á
hnattræna vísu og
jafnvægi í umhverf-
inu. Úr skógum fáum
við vistvænt, endur-
nýjanlegt og endur-
vinnanlegt byggingarefni og efnivið
í margskonar hönnun og nýsköpun.
Þessir þættir og miklu fleiri undirstrika
að skógar eru ómissandi fyrir vellíðan
og velferð fólks alls staðar í heiminum.
Það er staðreynd að skógar á
Íslandi eru afar smáir í sniðum. Við
höfum lengi vitað að flatarmál gróins
lands hefur minnkað mjög mikið frá
því sem var við landnám og sérstak-
lega hefur gengið á skóglendin. Ef
við skoðum nýjustu tölur sem birtast
í Landshögum Hagstofu Íslands fyrir
árið 2010, kemur fram að meira en
64.000 ferkílómetrar lands eru skil-
greindir sem „auðnir“. Þetta er gríðar-
lega hátt hlutfall alls lands, eða um
63%. Landið allt er um 103 þúsund
ferkílómetrar og ef við drögum auðnir,
jökla og vatnsföll frá þessari tölu þá
eru um 23% alls landsins flokkuð sem
„gróið land“ eða 23.800 km² sem nær
því ekki að vera fjórðungur landsins!
Af þessum ferkílómetrum gróins lands
eru svo einungis tæp 1% sem flokka
má sem skóglendi og inni í þeirri tölu
eru allir skógar landsins! Við höfum
hingað til leyft okkur að tala um „skóg“
þegar fullvaxinn trjágróður nær meira
en tveggja metra hæð og því hafa um
40% af birkiskógunum okkar verið
skilgreind sem „skógur“ t.d. í Velferð
til framtíðar sem er stefna íslenskra
stjórnvalda um sjálfbæra þróun. Ef
við miðum hins vegar við lágmarkið
samkvæmt alþjóðaskilgreiningu sem
er 5 m hæð, þá ætti einungis að telja
um 6% íslensku birkiskóganna til
„skóga“.
Það er gagnlegt að skoða tölurnar
í töflunni hér að neðan. Þar sjáum við
þessar nýjustu upplýsingar betur:
Ræktaður skógur 0.325 km²
Óræktaður skógur 0.925 km²
Annað gróið land 22.557 km²
Stöðuvötn 2.757 km²
Jöklar 11.922 km²
Auðnir 64.538 km²
Samtals 103.024km²
Þessar upplýsingar eru mjög slá-
andi fyrir ástand landsins og ættu að
hvetja okkur til að auka skógrækt og
landgræðslu, langt umfram það sem
við höfum gert síðustu ár. Á sama
tíma þurfum við líka að leggja rækt
við það, hvernig við ætlum að nýta
skógana út frá hagrænu sjónarmiði,
umhverfislegu og félagslegu, sem
allt eru skilgreindir þættir sjálfbærrar
þróunar.
Alþjóðlegt ár skóga leggur okkur til
mikilvæga hugmyndafræði og hvatn-
ingu, þar sem áherslan er á sjálfbærni,
nýsköpun og vistvæna þjónustu allra
skóglenda. Við munum nota árið til að
kynna möguleikana sem við höfum í
dag og hvernig við getum sem best
nýtt okkur skóga landsins til yndis og
verðmætasköpunar. Heimasíða ársins
www.árskóga2011.is.
Hugleiðing á Alþjóðlegu ári skóga
– eftir Huldu Guðmundsdóttur, skógarbónda og talsmann verkefnisins