Bændablaðið - 12.05.2011, Blaðsíða 19

19Bændablaðið | fimmtudagur 12. maí 2011BLAÐAUKI BÆNDABLAÐSINS 12. MAÍ 2011
Landbúnaðarsafn Íslands á Hvanneyri sýnir tækniþróun í íslenskum landbúnaði frá upphafi vélvæðingar:
Margir hafa falast eftir þýska Lanz
þúfnabananum frá Korpúlfstöðum
Nú styttist í eiginlega sumar-
opnun Landbúnaðarsafnsins á
Hvanneyri í Borgarfirði. Síðustu
12 árin hefur safnið þó verið opið
allan ársins hring og er tekið á móti
gestum eftir þörfum og pöntun,
að sögn Bjarna Guðmundssonar
safnstjóra. Sumarmánuðina júní
- ágúst hefur safnið verið opið dag-
lega. Gestafjöldi á hverju ári hefur
verið um fimm þúsund manns en
þarna má sjá véltæknisögu land-
búnaðarins í hnotskurn.
Á safninu hjá Bjarna er margt for-
vitnilegt að sjá eins og hestaplóg,
gamlar dráttavélar og jarðýtur. Allt
eru þetta tæki sem eru mjög merkileg
í landbúnaðarsögu Íslands.
Lanz þúfnabani
Í bráðabirgðahúsi við safnið má svo
líta eintak af sannkölluðum risa en
það er þýskur Landbaumotor Lanz
þúfnabani sem notaður var til að
slétta túnin á Korpúlfsstöðum, m.a.
þar sem kylfingar berja nú golfbolta
sína á sumrum.
Þessi gripur er afar merkilegur og
heljarmikil smíð með ríflega mann-
hæðarhá hjól úr stáli að aftan. Slíkt
tæki kostaði fúlgur fjár á sínum tíma
sem samsvaraði nokkrum jarðar-
verðum.
Þúfnabananum á Hvanneyri
verður síðar komið fyrir í svoköll-
uðu Halldórsfjósi á Hvanneyri sem
gera á upp til notkunar fyrir safnið.
6,6 tonna flykki
Þúfnabaninn var ætlaður til jarð-
vinnslu eins og nafnið bendir til.
Hann er einn af sex slíkum vélum
sem fluttar voru til landsins á árun-
um 1921-1927. Búvélaverksmiðjur
Heinrich Lanz í Mannheim smíð-
uðu þúfnabanann (Landbaumotor
Lanz). Hann vóg 6,6 tonn, knúinn
4 strokka bensínvél sem talin var 80
hestöfl. Aftan á honum er jarðveg-
stætari. Hérlendis voru þúfnabanarnir
einkum notaðir við túnasléttun.
Það mun hafa verið árið 1947
sem þúfnabana, þeim síðasta heila á
Íslandi, skolaði upp að Hvanneyri.
Þúfnabanar höfðu fært íslenskum
bændum heim sanninn um að vélaafl
mætti nota til túnasléttunar.
Nýrri og betri vélar tóku brátt að
varpa skugga á þúfnabanann og hann
gleymdist.
Mörg tilboð hafa borist
Þúfnabani Landbúnaðarsafnsins mun
vera sá eini sinnar tegundar sem eftir
er í heiminum. Enda hafa fjölmargir
aðilar boðið í gripinn að sögn Bjarna.
Þar sem um þjóðminjar er að ræða
segir hann að sala á tækinu komi þó
ekki til greina.
Að minnsta kosti tveir þýskir
aðilar hafa gert formleg kauptilboð
í þúfnabanann, m.a. aðili sem á allar
gerðir Lanz-dráttarvéla, er fram-
leiddar hafa verið. Þúfnabaninn var
einmitt smíðaður hjá Heinrich Lanz
í Mannheim, Þýskalandi.
Fyrir þúfnabanann hafa verið
boðnar ýmsar fornvélar, bæði drátt-
arvélar og verkfæri, sem fágæt teljast.
Þeim er þó sammerkt að fæst þeirra
varða íslenska búnaðarsögu á neinn
veg. En svo hafa líka verið boðnir
fjármunir. Barst m.a. fyrirspurn frá
hollenskum aðila sem ólmur vildi
fá þúfnabanann keyptan. Bauð hann
m.a. nokkra fulluppgerða forntraktora
af ótilgreindum tegundum í staðinn.
Fyrirspurninni var þegar í stað svarað
sem hinum fyrri; að þúfnabaninn væri
hvorki né yrði til sölu.
20Bjartsýni meðal viðskiptavina
Tæki & fóðuröflun
26
Núverandi safn
var stofnað 2007
Landbúnaðarsafn Íslands
er sjálfseignarstofnun (ses.)
og var formlega stofnað 14.
febrúar 2007. Stofnaðilar
eru Landbúnaðarháskóli
Íslands (LbhÍ), sveitarfélagið
Borgarbyggð og Bændasamtök
Íslands (BÍ). Í stjórn safnsins eiga
sæti, auk fulltrúa áðurnefndra
stofnana, þjóðminjavörður eða
fulltrúi hans og fulltrúi tilnefndur
af landbúnaðarráðherra.
Hlutverk
s a f n s i n s
er að gera
skil sögu
og þróun
í s l e n s k s
landbúnaðar
með því að
v a r ð v e i t a
gögn, gripi og aðrar minjar um hana,
og annast rannsóknir og fræðslu um
viðfangsefnið.
Landbúnaðarsafn Íslands leggur
sérstaka áherslu á sögu landbúnað-
arins frá byrjun tæknialdar í land-
búnaði með rannsóknum sem og
almennri kynningu á sögu hans og
stöðu og hvers konar miðlun henn-
ar, ýmist eitt sér eða í samvinnu
við aðila sem til hennar eru fúsir.
Í starfi sínu skal Landbúnaðarsafn
Íslands hafa samráð og samvinnu
við Þjóðminjasafn Íslands og aðra
opinbera aðila er annast minja-
vernd og vörslu í landinu, þ.m.t.
byggðasöfn.
Byggt á gömlum grunni
Landbúnaðarsafn Íslands er byggt á
grunni Búvélasafnsins sem starfað
hafði á Hvanneyri um langt árabil.
Búvélasafnið rakti sögu sína til árs-
ins 1940. Á árunum 1976-1980 var
allmikið unnið að endurreisn og
eflingu verkfærasafnsins. Til stóð
að reisa hús yfir það en fé skorti til
framkvæmda.
Samkvæmt lögum nr. 64/1940
um rannsóknir í þágu landbúnað-
arins skyldi þá komið upp safni
af landbúnaðarverkfærum við
Bændaskólann á Hvanneyri. Lítið
var lengi vel unnt að gera sakir
fjárskorts. Guðmundur Jónsson
skólastjóri bjargaði þó ýmsum
verkfærum og hélt yfir þeim
hlífiskildi. Þá gaf Búnaðarfélag
Íslands safninu verðmæta gripi
frá Ólafsdalsskólanum og frá búi
Thors Jensen á Korpúlfsstöðum
og fleirum bárust einnig ýmis
verkfæri. Þessir gripir eru meðal
merkustu gripa safnsins í dag.
Búvélasafnið var fyrst
opnað almenningi sumarið
1987, í smáum stíl þó. Þá höfðu
starfsmenn Bútæknideildar
Rannsóknastofnunar landbúnaðar-
ins gert upp nokkrar vélar og útbúin
hafði verið dálítil geymslu- og
sýningaraðstaða.
Sýning safnsins nú er i
Verkfærahúsinu á Hvanneyri,
sem lengi hýsti búvélapróf-
anir Verkfæranefndar og síðar
Bútæknideildar Rala, og fleira.
Þúfnabaninn hlaut þann heiður að
vera settur á frímerki árið 2008.þúfnabananum
Mynd | HKr.
Blaðauki 12. maí 2011
Slegist um
notaðar vélar
Mun betra
útlit24