Fréttablaðið - 24.04.2012, Page 18

18 24. apríl 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Verðbólga mælist nú 6,4%. Hún hefur hækkað úr tæpum 2%
frá því í byrjun árs 2011. Verð-
bólguvæntingar sem lesa má út úr
ávöxtunarkröfu ríkisskuldabréfa
eru um 5,5% og hafa ekki verið
hærri síðan í lok árs 2008. Verð-
bólguvæntingar heimila og fyrir-
tækja eru svipaðar. Á sama tíma og
verðbólga hefur aukist um 4,5 pró-
sentur hafa vextir Seðlabankans
hækkað um aðeins 0,5 prósentu.
Aðhaldsstig peningamálastjórn-
ar Seðlabankans hefur því minnk-
að verulega. Og nú er svo komið
að raunvextir Seðlabankans eru
talvert neikvæðir. Ef Seðlabank-
inn heldur áfram á sömu braut má
búast við því að verðbólga haldi
áfram að aukast og gengi krón-
unnar haldi áfram að lækka. Til
þess að ná tökum á verðbólgunni
þarf Seðlabankinn að hækka vexti
verulega. Hæfileg vaxtahækkun
til að byrja með væri 2-2,5 pró-
sentur.
Vextir og verðbólga
Sú skoðun er nokkuð útbreidd á
Íslandi að eitthvað sé sérstakt við
Ísland sem geri það að verkum að
hefðbundin hagfræðilögmál um
að hærri vextir dragi úr eftir-
spurn eigi ekki við. Því er jafn-
vel haldið fram að hærri vextir
ýti undir þenslu og verðbólgu.
Þessu til stuðnings er vísað til
áranna fyrir hrun þegar vextir
voru hækkaðir en þensla jókst.
Þessi röksemdafærsla er eins
og að halda því fram að læknar
drepi þar sem svo margt fólk
deyr þegar það leggst inn á spít-
ala. Á árunum fyrir hrun hafði
fullkomlega ábyrgðarlaust fjár-
málakerfi aðgang að nánast
ótakmörkuðu erlendu lánsfé og
opinberu eftirliti með starfsemi
þeirra var verulega ábótavant.
Vaxtahækkanir Seðlabankans á
þeim tíma voru eins og mús að
reyna að halda aftur af tígris-
dýri.
Í dag er staðan allt önnur. Hag-
kerfið er kirfilega innsiglað af
gjaldeyrishöftum og mun strang-
ari reglur og strangara eftirlit
er með starfsemi banka. Þess-
ar breytingar draga verulega
úr hvata (og getu) banka til þess
að lána í alls kyns froðu án til-
lits til áhættu og væntrar ávöxt-
unar. Við núverandi aðstæður
ættu hærri vextir því að bremsa
hagkerfið af með því að draga úr
útlánum banka og auka sparnað.
Hærri vextir ættu þar að auki að
styðja við gengi krónunnar og
þannig draga úr verðbólguþrýst-
ingi.
En hvað með atvinnuleysið?
Nú er atvinnuleysi enn hátt í sögu-
legu samhengi. Einhver kann því
að spyrja, af hverju er verðbólga
ef það er engin þensla? Líklegasta
skýringin á þessu er að verðbólg-
an sé, svo að segja, sjálfsprottin.
Ef enginn hefur trú á því að Seðla-
bankinn muni gera neitt í því þótt
verðbólga hækki getur
verðbólga sprottið af
sjálfu sér. Fólk og fyr-
irtæki sem óttast verð-
bólgu í framtíðinni
hækka verð og krefjast
hærri launa í dag. Þann-
ig geta væntingar um
verðbólgu í framtíðinni
orsakað verðbólgu í dag
svo fremi sem Seðla-
bankinn gerir ekkert
í málunum. Slíkt ferli
virðist vera að grafa um
sig á Íslandi í dag.
Seðlaba nk i n n er
reyndar blóraböggull í
þessu öllu saman. Hinn
raunverulegi vandi er
að það er enginn stuðn-
ingur í samfélaginu fyrir
því að Seðlabankinn
haldi verðbólgu í skefjum. Alltaf
þegar Seðlabankinn aðhefst eitt-
hvað fær hann yfir sig holskeflu
gagnrýni alls staðar að. Stjórn-
málamenn í öllum flokkum skamm-
ast í honum. Og það gera líka for-
ystumenn í verkalýðshreyfingunni
og forystumenn atvinnurekenda.
Öll elítan í landinu er samstiga í
því að skammast í Seðlabankanum
ef hann vogar sér að reyna að halda
aftur af verðbólgu. Það er því ekki
nema von að verðbólga sé sjálfs-
prottin um þessar mundir á Íslandi.
Talsmenn þess að við höldum í
krónuna segja að það þurfi „bara“
agaðri hagstjórn í framtíð en í for-
tíð. Sannleikurinn er sá
að það er enginn stuðn-
ingur á Íslandi fyrir
agaðri hagstjórn þegar
kemur að peningamálum.
Ef við getum ekki haldið
aftur af verðbólgu þegar
hagkerfið er verndað á
bak við gjaldeyrishöft
og atvinnuleysi er 6%,
er borin von að við getum
rekið okkar eigin gjald-
miðil með góðum árangri
í opnu hagkerfi.
Hugarfarsbreytingar
er þörf
Vitaskuld þarf þetta ekki
að vera svona. En til þess
að þetta breytist þarf
veruleg hugarfarsbreyt-
ing að eiga sér stað varð-
andi peningamálastefnu Seðlabank-
ans. Seðlabankinn getur ekki gegnt
hlutverki sínu nema að hann njóti
nægilegs stuðnings í samfélaginu
til þess að geta ráðist í óvinsælar
aðhaldsaðgerðir án þess að það
skapi væntingar um að sjálfstæði
hans verði ógnað.
Sjálfur hef ég afskaplega litla
trú á því að hugarfarsbreyting
af þessum toga geti átt sér stað
á Íslandi. Ég sé einfaldlega ekki
hvaðan þessi hugarfarsbreyting á
að koma. Þetta er stærsta ástæð-
an fyrir því að ég hallast mjög að
því að við eigum að losa okkur við
krónuna eins fljótt og við getum.
Þeir sem vilja halda í krónuna
verða að vera í fararbroddi um
að breyta hugarfari landsmanna
til aðhaldssamrar peningamála-
stefnu. Annars eru þeir að berjast
fyrir því að við höldum í ónýtan
gjaldmiðil.
Best væri ef stjórnmálamenn
og aðrir framámenn í samfélaginu
tækju sig til og gagnrýndu Seðla-
bankann fyrir að gera ekki meira
til þess að halda aftur af verðbólgu
og kölluðu eftir auknu aðhaldi og
hærri vöxtum. Í Bandaríkjunum
er Ben Bernanke seðlabankastjóri
kallaður landráðamaður fyrir að
slaka á peningamálum þar í landi
þótt verðbólga sé hvergi sjáanleg
og atvinnuleysi sé um 8,5%. Ég get
ekki ímyndað mér hvað sagt væri
um hann ef verðbólga í Bandaríkj-
unum ykist um 4,5 prósentur og
hann hækkaði vexti um einungis
0,5 prósentu. Ég er ekki að mælast
til þess að við Íslendingar förum
að tala eins og Texasbúar. En það
gengur hins vegar ekki að reka
gjaldmiðil með því hugarfari sem
ríkir á Íslandi til aðhaldsaðgerða í
peningamálum.
Seðlabankinn þarf að hækka vexti
Helgi Már Halldórsson, arkitekt og forsvarsmað-
ur ósamþykktrar deiliskipulag-
stillögu SPITAL hópsins fyrir
nýjan Landspítala, gerir mig
en ekki málefnið að umtalsefni
í grein í Fréttablaðinu 21. apríl.
Hann virðist telja að grein mín
í Fréttablaðinu 19. apríl sl. hafi
fjallað um hann sjálfan, sam-
verkamenn sína og hugarfóstur
þeirra. Ég verð að hryggja Helga
með því að grein mín fjallaði
ekki um hann eða deiliskipu-
lagstillögu SPITAL. Þá kemur
hvergi fram í grein minni að ég
geri „skoðanir SPITAL hópsins
í heild tortryggilegar“ eins og
Helgi heldur fram. Ég segi ekki
einu sinni að hugmynd SPITAL
sé vond. Það er hugarburður
hans sjálfs.
Grein mín fjallar um það, að
Landspítali eigi ANNAN BYGG-
INGARVALKOST heldur en
SPITAL planið, þ.e. á efri hluta
Hringbrautarlóðarinnar. Ég og
Magnús Skúlason arkitekt höfum
ítrekað bent á þessa lausn (sem
líkist reyndar gamalli hugmynd
White arkitekta). Grein mín var
ætluð borgarbúum og kjörnum
fulltrúum þeirra til kynningar á
hugmynd okkar. Greinin fjallar í
raun lítið um fyrirætlanir SPIT-
AL þótt skilja megi að mér finn-
ist hugmynd okkar Magnúsar
vera miklu betri. Hins vegar
nefni ég í greininni, að ekki sé
að búast við því að SPITAL hóp-
urinn sé óhlutdrægur dómari um
tillögu okkar Magnúsar. Hvernig
mætti það vera?
SPITAL tillagan er risavaxin
og dýr. Fjórföldun verður á bygg-
ingarmagni á lóðinni og tillagan
nýtir illa gömlu húsin á Land-
spítalalóð nema til fárra ára,
en áframhaldandi nýting gömlu
húsanna (60 þús. fermetra) var
forsenda staðarvalsins. SPITAL
byggingarnar tengjast einnig illa
öðrum byggingum, m.a. vegna
verulegs hæðarmunar því byggt
er í brekku. Hún veldur auk þess,
að áliti okkar Magnúsar og fleiri,
verulegum ásýndarskaða á borg-
inni vegna byggingarmagnsins
og staðsetningar á lóðinni. Til-
laga okkar Magnúsar með tvö-
földun núverandi byggingar-
magns gæti verið hóflegri lausn.
Við teljum hana vera hentugri
og með betri innanhústengingar
á öllum hæðum – og í miklu betri
sátt við borgina. Á Landspítala
hefur tillagan ekki verið rædd
okkur vitanlega – og hafi hún
verið rædd þá hefur ekki verið
leitað skýringa höfunda hennar.
Samt er hugmyndin algerlega í
samræmi við forsögn skipulags-
ráðs Reykjavíkurborgar í aug-
lýsingu enda hefur hún verið
kynnt þar að ósk ráðsins sjálfs og
bókuð þar sem formleg athuga-
semd við SPITAL hugmynd-
ina. Okkur Magnúsi hafa aldrei
verið kynnt nein málefnaleg rök
gegn tillögunni þrátt fyrir eftir-
grennslan.
Grein mín gefur Helga Má ekk-
ert tilefni til bræði eða ásakana
um „dylgjur“ í sinn garð. Hann
fellur í þann forarpytt, sem Kín-
verjar hið forna vöruðu við, sem
er að „skrifa bréf reiður“. Og
hverju reiddist þá Helgi Már?
Ég finn aðeins eina setningu
í grein minni, sem gæti hafa
farið fyrir brjóstið á Helga Má
en hún er svona: „Forsvarsmað-
ur SPITAL-hópsins segir hug-
myndina (innskot: þ.e hugmynd
okkar Magnúsar) „galna“, sem
er ekki málefnalegt orðbragð og
gæti bent til rökþrots eða hags-
munaáreksturs“. Þar var vitnað
beint í hann sjálfan. Það er aug-
ljóst, að þegar einhver fullyrð-
ir án röksemda, að hugmynd sé
galin, þá búi eitthvað annað að
baki. Ég benti aðeins á að and-
staða SPITAL hópsins gegn hug-
mynd okkar Magnúsar „gæti“
stafað af því að þeir hjá SPITAL
hafi eðlilega hag af því að vinna
að sinni tillögu. Það er líka aug-
ljóst, að SPITAL arkitektar eru
ekki „óvilhallir aðilar“ í umsögn
sinni um tillögu, sem gengur
gegn þeirra eigin. Því getur t.d.
skipulagsráð ekki leitað málefna-
legra ráða hjá SPITAL um hug-
mynd okkar Magnúsar.
Í grein Helga Más örlar þó á
tilraun til rökfærslu, sem ég hef
aldrei heyrt fyrr. Í fyrsta lagi að
hugmyndin sé slæm af því gömlu
byggingarnar stýri nýbyggingun-
um. Það er ekki endilega slæmt
og heitir „kúltúr“ og minjavarsla,
sem er eftirsóknarverð kunnátta
góðra arkitekta og smiða. Hvern-
ig hús myndu menn byggja í
námunda við Eiffel turninn? Í öðru
lagi fullyrðir Helgi Már, að ekki
sé hægt að byggja á efri lóðinni ef
spítalinn eigi að vera starfandi á
meðan, sem er beinlínis rangt þótt
Helgi Már, sem aldrei hefur starf-
að á spítala, sjái ekki lausnirnar.
Við sem erum sérfræðingar í að
starfa við spítala til áratuga og að
leita lausna við sjúkdómum erum
e.t.v. ekki síðri ráðgjafar heldur en
arkitektar verslanamiðstöðva við
byggingu sjúkrahúsa.
Að lokum vil ég þó þakka
Helga Má fyrir að vekja athygli
á hugmynd okkar Magnúsar.
Hún er nefnilega ekki svo galin.
Skora ég nú á fólk að nota tæki-
færið til þess að kynna sér hug-
myndina og uppdráttinn (sjá
http://vefblod.visir.is/index.
php?s=5997&p=130700). Vilji
borgarfulltrúar eða skipulags-
yfirvöld frekari skýringar þá
væri sjálfsagt að verða við þeirri
ósk. Í leiðinni vek ég þó athygli
Helga á því, að hugmynd SPITAL
hópsins virðist vera haldin þeim
álögum að skapa vaxandi efa-
semdir um sjálfa sig í hvert sinn,
sem hún er kynnt. Þær efasemd-
ir gætu leitt til þess, að stjórn-
málamenn vilji ekki byggja, sem
væri mikill skaði fyrir spítalann
og landsmenn.
Nýr Landspítali á efri lóð eða RISASPITAL á neðri?
Fjármál
Jón
Steinsson
dósent í hagfræði við
Columbia-háskóla í
New York
Öll elítan í
landinu er
samstiga í því
að skamm-
ast í Seðla-
bankanum ef
hann vogar
sér að reyna
að halda...
Nýr Landspítali
Páll Torfi
Önundarson
yfirlæknir og prófessor
AF NETINU
Sykurinn drepur okkur
Líkamleg hnignun þjóða er þegar hafin í Bandaríkjunum og Íslendingar koma
næst á eftir. Sykursýki mun tuttugufaldast á næstu áratugum. Þróunina má
sjá í hratt aukinni offitu. Orsökina er svo að finna í röngum lífsstíl. Annars
vegar í hreyfingarleysi og hins vegar í röngu mataræði. Mesti bölvaldurinn er
sykurinn. Hann er alls staðar, einkum þó í sykruðum drykkjum, sælgæti og
skyndibita. Í stað hófáts kemur ofát og síát, sem magnast upp í óseðjandi
fíkn. Vilhjálmur Ari Arason læknir segir í grein á Eyjunni í dag, að þetta sé
faraldur sykurfíknar. Börn og unglingar séu snemma komin með sykuróþol.
http://www.jonas.is/
Jónas Kristjánsson