Fréttablaðið - 03.01.2013, Qupperneq 17

FIMMTUDAGUR 3. janúar 2013 | SKOÐUN | 17
Nú eru bráðum fjögur
ár síðan Eva Joly kom til
Íslands til að gefa stjórn-
völdum ráð um hvernig
ganga skyldi milli bols og
höfuðs á meintum fjár-
glæframönnum eft ir
bankahrun. Strax kom hún
galvösk, með bros á vör í
viðtal í sjónvarpi og lýsti
yfir sekt manna á báða
bóga, meira að segja í ein-
stöku dómsmáli.
Í næstu setningu tók hún fram
að hún þekkti hvorki haus né sporð
á dómsmálinu, en líkindin með
öðrum málum sem hún kunni skil
á voru augljós, sagði hún.
Spyrillinn kinkaði kolli og gat
ekki leynt aðdáun sinni. Síðan
hefur hún mætt í sjónvarp af og
til, alltaf kinkar spyrillinn kolli af
sama ákafa. Hún hefur aldrei feng-
ið erfiða spurningu.
Ég kynntist Evu Joly fyrir
mörgum árum. Hún er snaggara-
leg, hvatvís og djörf kona, sem á
sér ótrúlegt lífshlaup. Með miklu
harðfylgi fór hún fyrir rannsókn-
um mála í Frakklandi sem leiddu til
handtöku og dóms yfir sakamönn-
um sem í marga áratugi höfðu kom-
ist upp með spillingu, ofbeldi og
fjárglæfra í skjóli illa fengins auðs.
Blóðfórnir
Í þeim slag voru blóðfórnir færðar,
fólk var myrt. Gerð var tilraun til
að koma Evu sjálfri fyrir kattarnef.
Lífverðir gættu hennar dag og nótt.
Hún gaf hvergi eftir, fórnaði meira
að segja samskiptunum við fjöl-
skyldu sína fyrir málstaðinn. Hún
drýgði mikla hetjudáð.
Ég sé hins vegar engin líkindi
með því fólki sem Eva Joly fór
gegn í Frakklandi og því fólki sem
nú situr á sakamannabekk undir
ákærum frá sérstökum saksóknara,
stærsta saksóknaraembætti í heimi
miðað við höfðatölu – skil-
getnu afkvæmi Evu Joly.
Ég reikna ekki með hetju-
dáðum frá afkvæminu.
Flestir sakborningarnir
eru milli þrítugs og fertugs,
vel menntað fólk sem hafði
starfað í fjármálaheiminum
í örfá ár eftir langt nám.
Það taldi sig eiga framtíð-
ina fyrir sér. Ekkert þeirra
er grunað um ofbeldi svo ég
viti. Það fékk eftirsótt störf
í nýlega einkavæddum bönkum,
sem hrundu líkt og margir bankar
í nálægum löndum.
Í aðdraganda hrunsins lentu lítt
reyndir íslenskir bankamenn í erf-
iðri stöðu. Oft stóðu þeir frammi
fyrir eintómum vondum kostum,
sem eflaust voru afleiðing af fúski
– oftast fúski einhverra allt annarra
manna. Stundum virðist saksóknar-
inn ákæra vegna ákvörðunar sem
ákærðu töldu skásta kostinn þegar
enginn góður var í boði.
Stóri lærdómurinn af íslensku
bankamartröðinni er sá að hér fyllt-
ust margir oflæti – embættismenn,
stjórnmálamenn, blaðamenn, eftir-
litsmenn, lífeyrissjóðir, litlir fjár-
festar og stórir fjárfestar. Taka
átti bankaheiminn með trompi með
sameiginlegu átaki. Þeir sem þykj-
ast kunna skýr skil á upphafi og
endi í þeim efnum finnst mér afar
ósannfærandi.
Réttarmorð
Mér sýnist hætta á því að fúskið
sé að endurtaka sig, en að þessu
sinni í dómsölum. Bæta eigi fyrir
ósómann með því að ákæra sem
flesta og setja þá bak við lás og slá.
Engin ástæða er til þess að ætla
að góðir saksóknarar verði hristir
fram úr erminni frekar en góðir
bankamenn. Það á örugglega eftir
að koma í ljós – vonandi áður en
of mörg réttarmorð verða framin.
Að nefna meintar misgerð-
ir íslenskra bankamanna í sömu
andrá og glæpi rótgróinna maf-
íósa sem Eva Joly fékkst við niðri í
Evrópu er fáránlegt. Það væri efni
í frábærar skemmtisögur ef ákær-
urnar kölluðu ekki þá harmleiki
yfir fólk sem raun ber vitni.
Fyrir aldarþriðjungi fengum
við annan sakamálasérfræðing
til Íslands, rannsóknarlögreglu-
manninn Karl Schütz frá Þýska-
landi. Hann var vanur að fást við
harðsvíraða glæpamenn líkt og Eva
Joly. Á þeim forsendum aðstoðaði
hann lögreglu við að binda enda-
hnút á rannsókn Guðmundar- og
Geirfinnsmála.
Á þeirri rannsókn byggðust
umdeildustu dómar seinni tíma
Íslandssögu. Ég veit ekki hvort
þeir voru réttir eða rangir. En
niður stöðurnar kalla fram óbragð
í munni flestra Íslendinga. Ef við
vöndum okkur ekki í þetta sinn
gætum við átt von á fleiri slíkum.
Það fer um margan góðan blaða-
manninn, fyrrverandi og núver-
andi, sem nú er á miðjum aldri,
þegar minnst er á Guðmundar- og
Geirfinnsmál. Þeir vita upp á sig
skömmina. Þeir áttu ekki að ganga
í lið með refsivaldinu heldur gæta
hlutleysis, spyrja spurninga og fá
svör en gera minna af því að kinka
kolli til yfirvaldsins.
Skárra er að fá engan dóm í saka-
máli en vondan.
Eva Joly og afkvæmið
Um áramót tóku gildi
breytingar sem gerðar
hafa verið á barnalög-
um. Þar er að finna mörg
nýmæli sem styrkja og
treysta réttarstöðu barna
og þar á meðal má nefna
lögfestingu á grunngild-
um Barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna. Í reynd
má segja að lögin móti
umgjörð um mannréttindi
barna. Opinber umræða
um þennan lagabálk, sem þegar
á heildina er litið markar jákvæð
tímamót, hefur því miður litast
nokkuð af deilum og fyrir vikið
gefið villandi mynd af lögum sem
víðtæk samstaða ríkir um. Þess-
ar deilur snúast um mjög afmark-
aða þætti og nú síðustu daga um
dagsetningu gildistöku laganna
og opinber fjárframlög við fram-
kvæmd þeirra.
Við samþykkt laganna síðast-
liðið sumar gerði Alþingi nokkrar
breytingar á lögunum sem snerta
veigamikla þætti. Alþingi ákvað
t.a.m. að veita dómurum heimild
til að dæma sameiginlega forsjá.
Óþarfi er að fara í rökstuðning
með eða á móti þessu fyrirkomu-
lagi því ágreiningurinn heyrir nú
liðinni tíð og verkefni dagsins er
að tryggja að réttindi barna séu
aldrei fyrir borð borin þótt deilur
foreldra þeirra rati inn í dómsal.
Lögheimilisdeilur í dómsal
Alþingi gerði einnig breytingar
sem hafa þýðingu fyrir fram-
kvæmd laganna og breyta henni
frá því sem áætlað var. Þannig
var dómurum líka veitt heim-
ild til að kveða upp dóm um hjá
hvoru foreldri sínu barn skuli eiga
lögheimili. Þetta leiðir til þess
að lögbundin sáttameðferð fyrir
foreldra sem deila, sem er meðal
nýmæla í lögunum, þarf einnig að
ná til lögheimilismála. Það hefur
aftur þær afleiðingar að
fleiri mál en ella koma til
kasta þeirra ráðgefandi
aðila sem koma til með að
annast sáttameðferð í for-
sjárdeilum. Þessi breyting
leiðir því af sér útgjalda-
auka frá því sem áætlað
var í kostnaðarumsögn
við upphaflega frumvarp-
ið, en upphaflega var gert
ráð fyrir að aukinn kostn-
aður væri að lágmarki upp
á 35-40 milljónir króna. Auk þessa
kom sífellt betur í ljós við undir-
búning gildistöku barnalaganna
að til að lögin gætu orðið annað og
meira en orðin tóm þyrfti meira
fjárframlag en upphaflega var
áætlað.
Vegna þessa alls hljóðaði nýtt
kostnaðarmat upp á 60 milljónir
króna. Á þetta féllst Alþingi við
afgreiðslu fjárlaga, svo sem lesa
má um í breytingartillögum fjár-
laganefndar, og var þá samþykkt
að veita 30 milljónum króna til
málaflokksins, að því gefnu að
gildistöku laganna yrði frestað
um hálft ár eða fram til 1. júlí
2013. Frestunin var einnig mik-
ilvæg til að tryggja nægilegan
tíma til undirbúnings gildistök-
unnar, þ.m.t. að útfæra að fullu
hina skyldubundnu sáttameðferð
en óvissa um fjárframlög hafði
tafið mikilvæga þætti í þeim und-
irbúningi.
Björt framtíð á þingi
Stjórnarandstaðan á Alþingi,
undir forystu þeirra þingmanna
sem kenna sig við Bjarta fram-
tíð, ákvað hins vegar að láta
þetta sem vind um eyru þjóta og
staðhæfði að 30 milljónir króna
nægðu vel til að standa að fram-
kvæmd breyttra laga. Þar fór í
stafni sami maður og hafði haft
forgöngu um þær breytingar sem
voru meðal ástæðna fyrir kostn-
aðaraukanum, þ.e. Guðmundur
Steingrímsson. Taldi hann niður-
stöðu fjárlaganefndar, sem hann
hafði sjálfur greitt atkvæði með,
og röksemdir sérfræðinga einu
gilda; hann væri sannfærður um
að gerbreytt verklag gæti hafist
þann 1. janúar 2013. Á þetta féll-
ust allir þingmenn stjórnarand-
stöðunnar og fór svo að frest-
unartillagan var felld. Þetta er
furðuleg og ábyrgðarlaus fram-
ganga þingmanna stjórnarand-
stöðunnar, ekki síst þeirra sem
annars kenna sig við bætt vinnu-
brögð og bjartari tíma.
Hagsmunir barna í húfi
Ríkisstjórn hefur nú náð að afstýra
því slysi að lögin tækju gildi án
þess að nægilegt fjárframlag væri
tryggt en hún samþykkti á fundi
sínum sl. föstudag viðbótarfjár-
veitingu til málaflokksins þannig
að fullar 60 milljónir króna eru
tryggðar. Innanríkisráðuneyt-
ið setur allt púður í að lágmarka
skaðann og vandræði sem af því
hljótast að Alþingi hafnaði ósk
þeirra sem framkvæma lögin um
frestun gildistöku. Strax milli
jóla og nýárs fundaði ég með for-
manni Sýslumannafélags Íslands
en sýslumannsembætti landsins
munu bera hitann og þungann af
breyttri framkvæmd. Þau vinna
nú, í samvinnu við ráðuneytið,
hörðum höndum að því að undir-
búa breytta verkferla. Hagsmun-
ir og réttindi barna eru hér í húfi
og enginn hefur leyfi til að taka
áhættu með þau. Það á líka við um
stjórnmálamenn.
Barnalög þurfa
vandaða framkvæmd
Nicotinell er samstarfsaðili
Krabbameinsfélagsins
Nicotinell Tropical Fruit lyfjatyggigúmmí inniheldur 2 mg eða 4 mg nikótín. Til meðferðar á tóbaksfíkn en
lyfið dregur úr nikótínþörf og fráhvarfseinkennum og það auðveldar þar með reykingarfólki sem vill hætta að
reykja, að hætta og auðveldar þeim sem ekki geta hætt, eða eru tregir til þess, að draga úr reykingum. Þeir sem
reykja ekki eiga ekki að nota lyfjatyggigúmmíið. Skammta skal ákvarða út frá því hversu háður nikótíni
einstaklingurinn er. Mælt er með 4 mg lyfjatyggigúmmíi fyrir einstaklinga með mikla nikótínþörf og fyrir þá sem
ekki hefur tekist að hætta með notkun 2 mg lyfjatyggigúmmís. Tyggja skal eitt stk við reykingaþörf þar til finnst
sterkt bragð. Þá skal láta það hvíla milli kinnar og tannholds. Þegar sterka bragðið minnkar skal tyggja aftur.
Þetta skal endurtaka í 30 mín. Venjuleg notkun er 8-12 stk, þó ekki fleiri en 15 stk af 4 mg og 25 stk af 2 mg
lyfjatyggigúmmíi á sólarhring. Meðferðarlengd er einstaklingsbundin en skal í flestum tilfellum standa í a.m.k.
3 mánuði, skal þá draga smám saman úr notkun lyfjatyggigúmmísins. Meðferð skal hætt þegar neyslan er
komin niður í 1-2 lyfjatyggigúmmí á sólarhring. Venjulega er ekki mælt með notkun lyfsins lengur en í eitt ár.
Sumir, sem eru hættir að reykja, gætu þó þurft lengri meðferð til þess að forðast að byrja aftur að reykja. Geyma
skal afgangs lyfjatyggigúmmí þar sem reykingaþörf getur skyndilega komið upp aftur. Nota má lyfið til að lengja
reyklaus tímabil og draga þannig úr reykingum. Ef ekki hefur dregið úr fjölda sígaretta á sólarhring eftir 6 vikur
skal leita faglegrar ráðgjafar. Reykingum skal hætt um leið og einstaklingurinn er reiðubúin til þess, þó ekki
síðar en eftir 6 mánaða meðferð. Leita skal faglegrar ráðgjafar ef ekki hefur tekist að hætta reykingum eftir 9
mánaða meðferð. Ráðfærðu þig við lækni eða lyfjafræðing því ekki er víst að þú megir nota lyfið ef þú: hefur
nýlega fengið hjartabilun eða hjartastopp, ert með hjartasjúkdóma, of háan blóðþrýsting, sykursýki, ofvirkan
skjaldkirtil/nýrnahettur, magasár eða verulega skerta nýrna- og/eða lifrarstarfsemi. Einstaklingum með
gervitennur og þeim sem eiga í erfiðleikum með að tyggja tyggigúmmí er ráðlagt að nota önnur lyfjaform
nikótínlyfja. Sjúklingar með arfgengt frúktósaóþol skulu ekki nota lyfið. Athuga ber að lyfið inniheldur natríum
og bútýlhýdroxýtólúen (E321 Lesið allan fylgiseðilinn vandlega áður en byrjað er að nota lyfið. Sjá
notkunarleiðbeiningar í fylgiseðli. Geymið þar sem börn hvorki ná til né sjá. Jafnvel lítið magn af nikótíni er
hættulegt börnum og getur valdið alvarlegum einkennum eða dauða. Markaðsleyfis hafi: Novartis Consumer
Health S.A. Umboð á Íslandi: Artasan ehf., Suðurhrauni 12a, 210 Garðabæ
DÓMSMÁL
Kristín
Þorsteinsdóttir
fv. fréttamaður
➜ Stóri lærdómurinn af
íslensku bankamartröðinni
er sá að hér fylltust margir
ofl æti – embættismenn,
stjórnmálamenn, blaða-
menn, eftirlitsmenn, lífeyris-
sjóðir, litlir fjárfestar og
stórir fjárfestar.
BARNALÖG
Ögmundur
Jónasson
innanríkisráðherra
➜ Þannig var dómurum
líka veitt heimild til að
kveða upp dóm um hjá
hvoru foreldri sínu barn
skuli eiga lögheimili.