Fréttablaðið - 11.02.2013, Page 16

11. febrúar 2013 MÁNUDAGUR| SKOÐUN | 16
Átt þú móður, systur eða
vinkonu sem hefur fengið
hjartaáfall eða heilaslag –
eða hefur þú sjálf jafnvel
lent í þeirri lífsreynslu?
Eða hugsar þú eins og
margar konur og allt of
margir heilbrigðisstarfs-
menn, að hjarta- og æða-
sjúkdómar séu eitthvað
sem margir karlar fái, en
bara einstaka konur? Það
er rétt að framan af ævinni
fá hlutfallslega færri konur
en karlar hjartaáföll. Eigi
að síður eru hjarta- og æðasjúk-
dómar af einhverju tagi algeng-
asta dánarorsök kvenna jafnt sem
karla hér á landi líkt og í Evrópu.
Nú má halda því fram að það liggi
fyrir okkur öllum að deyja og gildi
þá einu úr hverju. Í þeirri umræðu
má ekki gleymast að fjöldi kvenna
og karla lifa í mörg ár með skerta
starfsorku og lífsgæði vegna
hjartasjúkdóms eða heilaslags og
er því til mikils að vinna að fyrir-
byggja þessa sjúkdóma.
GoRed For Women átakið er
alheimsátak á vegum World Heart
Federation (http://www.world-
heart-federation.org), sem starf-
rækt hefur verið frá árinu
2004 í Bandaríkjunum og
fjölda Evrópulanda. Hvat-
inn að baki átaksins er
einfaldur. Fjöldinn allur
af konum deyr af völdum
hjartasjúkdóma og heila-
áfalla en það er eins og
konur geri sér litla grein
fyrir áhættu eða einkenn-
um sjúkdómanna. Átakinu
er ætlað að vekja konur
af dvalanum, fá þær til að
átta sig á hverjir áhættu-
þættir hjarta- og æðasjúk-
dóma eru og gera eitthvað í mál-
unum. Ennfremur að kenna konum
að þekkja einkenni hjarta- og æða-
sjúkdóma og fá þær til að leita sér
lækninga ef ástæða er til. Á Íslandi
eru það Hjartavernd, Hjartaheill,
Heilaheill og fagdeild hjarta-
hjúkrunarfræðinga sem starfa
saman að verkefninu. Að auki koma
fleiri fagaðilar að átakinu sem nú
er haldið er í fimmta sinn á Íslandi
um miðjan febrúar.
Það vill reyndar svo vel til að
Ísland tilheyrir þeim löndum þar
sem tíðni hjarta- og æðasjúkdóma
hefur farið lækkandi tengt því að
staða áhættuþátta hefur batnað
verulega á síðustu áratugum. Má
þar nefna minni reykingar, lækk-
andi kólesteról og blóðþrýsting,
aukna hreyfingu og neyslu græn-
metis og ávaxta. Á móti kemur
að offita og sykursýki er vaxandi
vandamál sem vinna gegn þessari
jákvæðu þróun áhættuþátta. Þetta
sýnir að stefnumörkun yfirvalda,
breytingar á samfélagi og venjum
ásamt forvörnum hafa mikil áhrif
á tilurð þessara sjúkdóma. Einstak-
lingurinn sjálfur getur haft veru-
leg áhrif á flesta áhættuþætti fyrir
utan aldur og erfðir, enda velur
maður ekki foreldra sína.
Þekki „tölurnar“ sínar
En hvaða konur eru það sem fá
hjartasjúkdóm eða heilaslag? Svar-
ið við þessari spurningu er að allar
konur geta lent í þessu, en konur
eru ekki allar í jafn mikilli áhættu
og því ættu konur að þekkja „töl-
urnar sínar”. Yngri konur með enga
áhættuþætti eru t.d. ekki líklegar
til að fá kransæðastíflu, en eftir
því sem áhættuþættirnir eru fleiri
margfaldast áhættan. Rannsókn-
ir hafa sýnt að konur sem reykja
fjórfalda líkurnar á hjarta- og
heilaáfalli og að á Íslandi reykja
fleiri konur en karlar. Konur sem
fá háþrýsting eða sykursýki á með-
göngu eru í sérstökum áhættu-
hópi fyrir hjarta- og heilaáföll og
ættu að vera vel vakandi gagnvart
öðrum áhættuþáttum. Háþrýsting-
ur er sterkasti áhættuþáttur hjarta-
bilunar og heilaslags hjá konum og
því ástæða til að fylgjast vel með
blóðþrýstingnum.
Allar konur sem komnar eru á
miðjan aldur og yngri konur með
ættarsögu ættu því að þekkja „töl-
urnar sínar” og jafnframt að tak-
ast á við þær. Ein aðferð til að sjá
hvort maður er í aukinni áhættu er
að fara inn á áhættureikni Hjarta-
verndar (www.hjarta.is), fylla
inn tölurnar, skoða útkomuna og
sjá hvort sérstök ástæða sé til að
taka á málunum. Oft geta einfaldir
hlutir eins og aukin dagleg hreyf-
ing og neysla ávaxta og grænmet-
is haft jákvæð áhrif á áhættuþætti
og líðan.
En hver eru þá einkennin sem
okkur ber að þekkja? Verkur
fyrir brjósti, þyngsli eða óeðlileg
mæði geta verið einkenni hjarta-
sjúkdóms. Verkurinn getur verið
margvíslegur, og leiðir stundum
út í handlegg, aftur í bak, upp í
háls eða niður í maga. Þessu fylgir
jafnvel ógleði, hjartsláttarónot
eða kaldsviti. Einkenni kvenna,
einkum þeirra sem eru eldri eða
með sykursýki eru oft óljósari
og konur bíða almennt lengur en
karlar með að fara á bráðamót-
töku vegna hjartaáfalls. Einkenni
heilaslags eru margvísleg en þar
má nefna skyndilega truflun á tali,
skyni, hreyfigetu eða jafnvægi, eða
skyndilegan höfuðverk með ógleði.
Við slík einkenni ber að sjálfsögðu
að leita aðstoðar strax.
Við konur ættum að sameinast
um að þekkja til áhættuþátta okkar
og veita hver annarri stuðning við
að takast á við þá. Þann 14. febrúar
gefst einnig tækifæri til taka fram
rauða kjólinn, buxurnar, bolinn eða
einhverja aðra rauða flík og njóta
fræðslu og skemmtunar innan um
aðrar konur í Kringlunni. GoRed á
Íslandi – fyrir konur.
Konur klæðumst rauðu – fyrir þig og þína nánustu
Við Íslendingar erum oft
ragir við að viðurkenna
þekkingarleysi okkar á
ákveðnum sviðum. Það
er eins og mörgum finn-
ist það vera algerlega
ótækt að geta ekki tjáð
sig eins og sérfræðing-
ur um allt frá Aðalnám-
skrá til Rammaáætlun-
ar. Að mínu mati er það
enginn glæpur að segjast
ekki þekkja málaflokk
nógu vel til að gefa út
glannalegar yfirlýsingar.
Umræðan í fjölmiðlum og stjórn-
málum á Íslandi byggist því oft
á alhæfingum, einföldunum og
upphrópunum. Hér eru nokkrar
upphrópanir sem eru að mínu
mati oft settar fram með villandi
hætti.
Höfum val
Andstæðingar virkjana þurfa oft
að sitja undir þeim ásökunum að
þeir séu á móti rafmagni og boði
bara myrkur og kulda með skoð-
unum sínum. Þetta er alrangt
enda er staðreyndin sú að Ísland
er í þeirri öfundsverðu stöðu að
eiga feikinóg af grænni raforku.
Þó að okkur muni fjölga umtals-
vert og allir verði á rafbílum er
og verður nóg til af raforku handa
öllum.
Allar stórvirkjanir sem risið
hafa undanfarin ár hafa verið
fyrir sérstaka stórnotendur, en
almenn notkun (öll heimili, opin-
bert húsnæði og fyrirtæki utan
stóriðju) dekkar einungis um 20%
af heildarraforkunotkun landsins.
Við höfum því val um hvort virkja
skuli eður ei en flestar aðrar þjóð-
ir þurfa hins vegar bráðnauðsyn-
lega að virkja endurnýjanlega
orkugjafa til að draga úr hlutfalli
jarðefnaeldsneytis í raforkukerfi
sínu.
„Stóriðja og álverssinnar!“
Alhæfingar ná enn hærri hæðum
þegar stóriðju ber á góma. Það
hentar vel íslenskri alhæfingar-
umræðuhefð að flokka þetta allt
saman í einn pakka. Í mínum huga
er synd að hið opna orð „stór-
iðja“ hafi án frekari skilgrein-
ingar fengið neikvæðan stimpil.
Enginn spyr „hvað er stóriðja?“
Er stóriðja einungis skilgreind
út frá orkunotkun? Eru allir
sáttir við stóriðju sem er pláss-
og úrgangsfrek ef ekki þarf að
virkja fyrir hana? Er álver stór-
iðja en ekki risavaxin tómata rækt
eða gagnaver? Ástæðan fyrir því
að íslensk orka er seld til
stóriðju er einfaldlega sú
að við eigum umframorkuauð-
lindir en erum jafnframt í lok-
uðu raforkukerfi og getum ekki
selt umframframleiðslu á stærri
raforkumarkað. Staðan er því
afar einföld, þ.e. að EF við ákveð-
um að virkja eru einu mögulegu
kaupendurnir ný fyrirtæki sem
nota orkuna við framleiðslu sína.
Í lokuðu raforkukerfi er eina leið-
in til að gera stærri virkjanafram-
kvæmdir raunhæfar að fyrir-
framselja orku til kaupenda. Það
vill svo til að mögulegt er að selja
orku hér á landi á samkeppnis-
hæfu verði en flest annað, eins
og flutningur efnis, laun o.s.frv.
er oft á tíðum alls ekki eins hag-
stætt hér á landi.
Því stærri hluti sem orkukaup
eru í rekstrarkostnaði fyrirtækis,
þeim mun álitlegri er framleiðsla
á Íslandi. Fjöldi álvera á Íslandi
er af mörgum talinn bera vott um
hugmyndaleysi eða áráttu ráða-
manna. Líklegri skýring er sú að
óvíða er hlutfall orku í rekstrar-
kostnaði hærra en einmitt í áliðn-
aði og því er Ísland álitlegur kost-
ur fyrir álfyrirtæki, flóknara er
það ekki.
Einföldunin verst
Verst er þó einföldunin í
umhverfis málum. Það er afar
þægilegt að vera umhverfisvænn
á Íslandi, það eina sem þú þarft að
gera er að vera á móti virkjunum
og stóriðju, sama hvað það þýðir.
Það er að mínu mati magnað að
mál eins og úrgangur, endur-
vinnsla, orkunýtni, frárennsli,
útblástur, sorp, þungmálmar,
áburðarnotkun, eiturefni, olíu-
knúnar fiskveiðar og samgöng-
ur eru nánast aldrei til umræðu
þegar umhverfismál eru rædd á
vettvangi stjórnmála. Spyr ein-
hver um stefnu flokkanna í þess-
um málum? Nei, höldum endilega
áfram að nota allan tímann til að
rífast um hvort virkja eigi endur-
nýjanlega orku eða ekki.
Umhverfi smál
á kosningavetri
➜ Enginn spyr
„hvað er stóriðja?“
Er stóriðja einungis
skilgreind út frá
orkunotkun? Eru allir
sáttir við stóriðju sem
er pláss- og úrgangs-
frek ef ekki þarf að
virkja fyrir hana?
➜ Verkurinn getur verið
margvíslegur, og leiðir
stundum út í handlegg, aftur
í bak, upp í háls eða niður í
maga.
HEILBRIGÐIS-
MÁL
Þórdís Jóna
Hrafnkelsdóttir
læknir, sérgrein
hjartalækningar
UMHVERFIS-
MÁL
Sigurður Ingi
Friðleifsson
framkvæmdastjóri
Orkuseturs
Fræðasetur þriðja geirans
við Háskóla Íslands
BORGARAFUNDUR
um heimilin, lýðræði og velferð
„Þið eruð þjóðin“
Dögun, stjórnmálasamtök um
réttlæti, sanngirni og lýðræði
boða til borgarafundar í Iðnó á
mánudaginn 11. febrúar kl. 20.
Talsmenn félagasamtaka leggja línurnar
gagnvart stjórnmálunum með framsögum
um áherslur þeirra og hvað betur mætti
fara varðandi samvinnu við stjórnvöld.
Dögun telur að stjórnmálaöfl eigi að nýta
krafta og hugmyndir fólksins í landinu
til að hjálpa til við stefnumótun og
ákvarðanatöku.
Dögun býður almennum borgurum
á fundinn ásamt fulltrúum allra
stjórnmálaafla.
Framsögur fundarins eru:
Hagsmunasamtök heimilanna
Stríðið gegn heimilunum:
Ólafur Garðarsson, formaður HH
Lýðræðisfélagið Alda
Sjálfbærni og lýðræði: Kristinn Már
Ársælsson, liðsmaður Öldu
Öryrkjabandalag Íslands
Áherslur Öryrkjabandalagsins:
Guðmundur Magnússon, formaður ÖBÍ