Fréttatíminn - 25.02.2011, Blaðsíða 24

Verri en skíturinn á götunni. Það var skömmin
sem ég upplifði. Sjálfsmyndin bara gjörsam-
lega hrundi til grunna.“
Hvernig tókst þér að brjótast út úr þessu
sambandi?
„Ég veit það eiginlega ekki. Ég sagði honum
að þetta væri búið. Mér liði illa og ég vildi þetta
ekki. Ég væri farin og myndi ekki koma aftur.
Ég vildi ekki hitta hann aftur. Þá varð hann
mjög reiður og fór að grenja; sagði að ég væri
svo vond við hann. Sem lét mér líða ennþá verr.
Ég bar sökina algerlega á herðum mér. Það
var ekki fyrr en undir þrítugt sem ég gerði
mér grein fyrir því að þessi maður hafði framið
glæp gagnvart mér.“
Sjálfsmyndin í molum
Erla segist hafa komist ágætlega í gegnum
tíunda bekk en eftir það hafi sálarlífið tekið
stóra dýfu niður á við. „Ég byrjaði í
fjölbrautaskóla en var þá orðin svo
þunglynd að ég hætti í skólanum á
annarri önninni. Ég fór líka að mis-
nota áfengi á þessum tíma.“
Vissu foreldrar þínir eða vinkonur
að þú hafðir verið að hitta þennan
mann?
„Ekki foreldrar mínir en eitthvað
af vinkonum mínum. Þær voru hins
vegar bara á sama aldri og ég og átt-
uðu sig ekki á eðli málsins, frekar en
ég. Það var svo lítil umræða um svona
í samfélaginu á þessum tíma. Ég geri
mér grein fyrir því núna að ég hef ver-
ið orðin mjög þunglynd sextán ára.“
En þú tengdir þetta ekki saman?
„Nei, ég gerði það ekki. Sjálfsmynd-
in var gjörsamlega í molum. Það var
enginn vilji til að vera neitt eða gera
neitt. Ég hugsa að það hafi að vissu
leyti bjargað mér, þótt það hafi verið
erfitt, að eignast langveikt barn þegar
ég var átján ára. Ég varð ófrísk sautj-
án ára og þá hætti ég áfengisneyslu á
staðnum. Eftir fæðingu sonar míns
varð ég að standa mig og einbeitti
mér að því að það yrði í lagi með þetta
barn. Svo eignaðist ég annað lang-
veikt barn þremur árum síðar. Það
var rosalega erfiður tími. Sonur minn
var mjög veikur fyrstu tvö árin. Fyrst
eftir að álagið vegna veikinda hans
minnkaði aðeins varð ég mjög alvar-
lega þunglynd. Einn daginn sagði
barnsfaðir minn við mig: „Það er eitt-
hvað mikið að þér. Nú verður þú að
fara til læknis.“ Þá greindist ég með
þunglyndi, tuttugu og fjögurra ára að aldri. En
ég sagði aldrei frá misnotkunarsambandinu
hjá lækninum. Þetta var bara mín skömm og
allt það.“
Við tók mikil þrautaganga. Erla fór á þung-
lyndislyf en þunglyndið háði henni alltaf. „Svo
kom að því að ég fór í Stígamót árið 2000. Dóra
tilkynnti mér að hún væri búin að panta tíma
fyrir mig. Þar settist ég niður og lýsti því hvað
hefði komið fyrir. Byrjaði á því að segja: „Vin-
kona mín sagði mér að koma hingað en ég veit
ekki hvort ég hef nokkuð hingað að gera. En
þetta kom fyrir: Þetta er það sem mér líður illa
út af ... en það var náttúrlega mér að kenna!“
Í Stígamótum fékk ég að heyra að ég væri
að lýsa dæmigerðum kynferðisofbeldismanni.
Þar gerði ég mér grein fyrir því að þessi at-
burðarás hafði ekki verið fimmtán ára barninu
að kenna, heldur fullorðna manninum sem átti
ekki að gera svona.“
Kærði án árangurs
Sálrænna og líkamlegra afleiðinga nauðgun-
arinnar varð strax vart hjá Dóru. „Ég varð
þunglynd og þjáðist af áfallastreituröskun. Ég
var mjög viðbrigðin, var hvumpin, grátgjörn,
pirruð og reið. Það sem fólk kallar kannski að
vera skapvond. Mér fannst enginn skilja mig.
Endurupplifanir þjökuðu mig. Ég þoldi ekki
að heyra ákveðna tónlist eða finna ákveðna
lykt, þá leið mér illa. Þegar ég heyrði tónlist
með Elvis Presley eða fann lykt af ákveðnu
exemkremi, sem hann notaði, þá umturnaðist
ég. Fljótlega eftir nauðgunina fór ég að þjást af
meltingartruflunum.Ég gekk á milli sérfræð-
inga á þessum tíma. Það var alltaf eitthvað að.
Mér leið illa. Ég hafði verki, var svefnlaus og
þreytt.“
Árin liðu. Dóra lauk stúdentsprófi árið 1995
og útskrifaðist sem sjúkraliði 1996. Árið 1991
kynntist hún fyrrverandi eiginmanni sínum,
Ragnari Pétri Péturssyni, og eignaðist þrjú
börn með honum. „Ég var heppin að kynnast
góðum manni en þetta var mikil þrautaganga.
Árið 2000, þegar ég var nýbúin að fæða yngri
dóttur mína, var ég að vinna á Landspítalanum.
Á einni vaktinni brotnaði ég saman. Þá var ég
að vinna með konu sem þekkti vel til þessara
mála og hún benti mér á að til væru samtök
sem hétu Stígamót.“
Hafðirðu ekki heyrt um þau áður?
„Jú, en fannst þau kannski ekki vera fyrir
mig. Mér fannst ég ekki falla neins staðar inn.
En ég hringdi strax daginn eftir, fékk viðtal og
þá fór allt í gang. Ég var í viðtölum hjá þeim í
ár. Þar fékk ég fyrst staðfestingu á því að þetta
hefði verið raunverulegt og að þetta hefði verið
ofbeldisglæpur. Að þetta tengdist ekkert kyn-
lífi. Að þetta tengdist ekkert minni persónu. Ég
væri ekki leiðinleg, ógeðsleg eða ljót.“
Hafðir þú talið þér trú um það?
„Já, maður reynir að leita allra skýringa á
því af hverju einhverjum dettur í hug að koma
svona fram við mann. Maður leitar þá skýringa
hjá sjálfum sér og kemst að þeirri niðurstöðu
að maður hafi verið ljótur og leiðinlegur og átt
þetta skilið. Það stóð nú samt ekki lengi yfir.“
Dóra kærði brotið árið 2000, eftir að hafa
sótt viðtöl hjá Stígamótum.
„Ég ákvað það sjálf að kæra og fékk stuðning
frá Stígamótum. Starfsmenn þeirra hvetja fólk
samt hvorki né letja til að kæra. En ég fékk
mér lögfræðing og gekk í gegnum það ferli. Ég
þurfti að bíða lengi eftir niðurstöðu. Svo tjáði
lögfræðingurinn mér að ríkissaksóknari teldi
sannanir ekki nægar til að byggja upp mál. Það
voru mjög mikil vonbrigði.
Gerandinn hafði haldið því fram að þessar
tvær árásir hefðu ekki verið árásir. Við hefð-
um bara haft samfarir tvisvar sinnum þetta
kvöld með mínu samþykki. Hann hefði komið
heim glaður og þetta hefði bara verið venjulegt
kvöld. Svo var þetta bara búið. Búið að afgreiða
málið og ég sat ennþá uppi með skömmina.
Nokkuð sem mig langaði virkilega til að skila.“
Finnst þér þú ennþá upplifa skömm?
„Í raun og veru ekki. En mig langar samt
að fá réttlætinu fullnægt. Maðurinn þarf ekki
að bera ábyrgð á gjörðum sínum. Þetta er fjöl-
skyldumaður í dag. Ég sit eftir með allar af-
leiðingarnar af þeirri ákvörðun sem hann tók.
Hann tók þá ákvörðun að beita ofbeldi. Þess
vegna finnst mér að hann þurfi að svara fyrir
þetta.“
Brotnaði niður þegar gerandinn kom inn
Erla sótti einstaklingsviðtöl og hópmeðferð í
Stígamótum á meðan hún var búsett í Kópa-
vogi. „Þá var ég nýskilin og það var rosalega
erfitt að vera einstæð móðir með tvö langveik
börn og alvarlegt þunglyndi. Ég bjó fjarri for-
eldrum mínum og ömmu og afa sem hafa allt-
af verið mitt sterka bakland og ómetanlegur
stuðningur. Þetta var afar erfiður tími bæði
fyrir mig og börnin mín. Það er eiginlega það
sem ég er mest reið og sár yfir í dag, hvað þetta
tekur mann á stundum frá börnunum einhvern
veginn. Þó svo að drengirnir mínir séu dug-
legir og frábærir einstaklingar og stelpunum
gangi vel með sitt, þá hefur þetta svo víðtæk
áhrif á manns nánustu og það er sárt.
Svo kynntist ég núverandi manninum mín-
um, Karsten, við fluttum á Sauðárkrók og gift-
um okkur 2002. Við eignuðumst dóttur árið
2003 en þá fékk ég fæðingarþunglyndi. Það
sama gerðist þegar ég eignaðist yngstu dóttur
mína 2004 en þó ekki eins mikið.“
Á Sauðárkróki vann Erla á kassa í Kaupfélag-
inu. Þar varð hún tvisvar fyrir þeirri óskemmti-
legu reynslu að maðurinn sem hafði misnotað
hana kom inn í verslunina en hann var þá ekki
lengur búsettur á staðnum.
„Mér brá svo mikið þegar ég sá hann koma
inn. Ég missti alla stjórn, fraus gjörsamlega og
brotnaði svo niður. Ég rétt náði að hlaupa fram
í fyrra skiptið og út í hitt skiptið áður en tárin
fóru að renna. Þessi viðbrögð komu mér svo
á óvart því ég hélt að ég hefði ágætis stjórn á
hlutunum. En svo var ekki. Þarna gerði ég mér
grein fyrir því að ég yrði að fara að vinna aftur
í þessum málum.“
Lögum samkvæmt er refsivert að tæla barn,
yngra en 18 ára, til samræðis eða annarra kyn-
ferðismaka, með blekkingum eða gjöfum. Erla
hefði getað kært brotið en nú er það fyrnt og
í hennar tilfelli er gerandinn látinn. „Það er
ástæða fyrir því að svona brot varða við lög. Á
ensku kallast það „statutory rape“ þegar full-
orðinn einstaklingur hefur samræði við barn
undir lögaldri. Þetta hefur víðtækar og slæm-
ar afleiðingar. Þetta er hreinræktað ofbeldi.
Þessu fylgir sjálfsniðurbrot. Ég hef átt svo
erfitt með að koma sökinni yfir á þann sem á
hana. Ég sé það alveg skýrt hvað þetta er glæp-
samlegt þegar ég lít á hvaða fimmtán ára ung-
ling sem er og sé fyrir mér þrítuga manneskju
„í sambandi“ við þennan ungling. En að heim-
færa þetta yfir á sjálfan sig og skila skömminni
þangað sem hún á heima er flóknara þegar
maður á sjálfur í hlut. Sektarkenndin er svo
rosalega sterk og erfið tilfinning.“
Var það léttir fyrir þig að maðurinn skyldi
deyja?
„Ég veit það ekki. Það komu upp mjög erfið-
ar tilfinningar, líka af því að ég kannast aðeins
við fjölskylduna hans. Ég fann til með þeim en
mér fannst svo erfitt að geta ekki hugsað mér
að segja „ég samhryggist“. Mér fannst að það
myndi vera hræsni. Lát hans var erfitt að því
leytinu til að ég hefði viljað geta skrifað honum
bréf og sagt honum hvað hann gerði mér. En
á móti var það léttir því það hefur alltaf hvílt
á mér að ég skyldi ekki gera mér grein fyrir
þessu og kæra eða segja frá. Ég hugsa ennþá:
Hversu margar fleiri fór hann svona illa með?
Af því að ég veit nú þegar um eina og hef óstað-
festan grun um aðra. Það er mjög trúlegt að
það séu miklu fleiri.“
Glímir enn við afleiðingarnar
Eftir að Erla flutti norður fór hún í sjálfshjálp-
arhóp hjá Aflinu á Akureyri og segir það hafa
hjálpað sér mikið. Lífsins tilviljanir höguðu
því þó þannig að hvert áfallið af öðru reið yfir.
„Ég greindist með vefjagigt og stuttu eftir það
létust tveir nánir fjölskyldumeðlimir, amma
mín og frændi, með rúmlega árs millibili. Það
kom að því að ég brotnaði gjörsamlega saman.
Gat ekki farið í vinnuna, lá bara í rúminu og
grét í marga daga og vikur. Læknirinn minn
skipaði mér að fara í sjúkraleyfi. Nú væri kom-
inn tími til að ég fengi hjálp. Þegar amma dó
talaði ég við prestinn á staðnum og spurði af
hverju í ósköpunum ég höndlaði þetta svona
illa. Þá spurði hún mig hvort ég væri með eitt-
hvað fleira á bakinu sem ég hefði ekki unnið úr.
Málið er að þegar maður er með svona reynslu
á bakinu þá á maður erfiðara með að höndla
önnur áföll í lífinu. Þau taka meira á mann og
maður nær illa að vinna úr þeim. Ég var orðin
svo klár í að loka og læsa tilfinningarnar niðri
en það kemur því miður harkalega í bakið á
manni.“
Fyrir ári greindist Erla með kvíða og áfalla-
streituröskun ofan á þunglyndið og vefjagigt-
ina. „Ég hef verið hjá sjúkraþjálfara, geðlækni,
sálfræðingi, starfsendurhæfingarráðgjafa og
farið í Kristnes í endurhæfingu. Þannig að af-
leiðingarnar af kynferðisofbeldi eru
ýmsar. Þær hafa áhrif á alla í kringum
mann; börn þolandans, maka, foreldra
og alla fjölskylduna.
Það tekur svo rosalega langan tíma
að vinna úr þessu. Mér finnst ég reynd-
ar hafa unnið úr atburðinum sem slík-
um. Það eru afleiðingarnar sem ég er
ennþá að takast á við. Það sem sjálfs-
hjálparhóparnir í Stígamótum og Afl-
inu hafa gert fyrir mig er að mér finnst
orðið miklu auðveldara að tala um
þetta. Maður nær að átta sig á því að
maður er ekki eitthvað klikkaður eða
skrítinn. Þetta eru eðlileg viðbrögð við
óeðlilegri reynslu. Það er mér mikil-
vægt að geta nýtt þessa slæmu reynslu
til góðs og það er ein ástæðan fyrir því
að ég vil vinna að þessu verkefni, að fá
Stígamót á staðinn.“
Verð aldrei útskrifuð
Dóra hefur svipaða sögu að segja.
„Árið 2002 fór ég til gigtarlæknis sem
greindi mig með vefjagigt. Flestar kon-
urnar í þeim sjálfshjálparhópum sem
ég hef verið í hafa greinst með vefj-
agigt. Það virðast vera tengsl þarna á
milli, þótt ég viti ekki um neinar rann-
sóknir sem styðja það. Maður verður
þreyttur, pirraður og argur við sína.
Þetta bitnar á manns nánustu. En sem
betur fer sést þetta ekki á manni út
á við.“
Dóra og barnsfaðir hennar skildu
eftir tólf ára samband og segir Dóra að
þunglyndi hennar hafi tekið sinn toll af
sambandinu.
„Ég var ein í þrjú ár, flutti aftur heim á Sauð-
árkrók og fór þá að vinna í sjálfri mér og finna
innri ró. Árið 2005 urðu kaflaskil hjá mér. Þá
losnaði ég undan þunglyndinu og hef ekki
fundið fyrir sjúklegu þunglyndi síðan þá, þótt
auðvitað eigi maður sína daga eins og flestir.
Árið 2006 hóf ég samband við seinni manninn
minn, Árna Jónsson, og eignaðist fjórða barnið
mitt með honum tveimur árum síðar. Lífið er
að verða eins gott og það getur verið.“
Í janúar 2010 blossuðu gömlu áfallastreitu-
einkennin upp aftur. Dóra sótti námskeiðið
„kynbundið ofbeldi, vanræksla og ill meðferð“
við Háskólann á Akureyri og þá rifjaðist allt
upp fyrir henni á ný. „Eftir fyrstu tvo dagana
í skólanum hætti ég að sofa og varð pirruð.
Á þeim tíma var ég að vinna í sjálfri mér hjá
Aflinu og var í skólanum. En ég varð að fara
á þriðja staðinn til að „laga mig“, þannig að
ég leitaði til sálfræðings. Þetta var mjög erfitt
vor. Ég varð eiginlega ekki söm aftur fyrr en
um haustið. Það kom mér á óvart hvað ég gat
fallið langt niður aftur. Þá áttaði ég mig á því að
ég yrði aldrei útskrifuð. Þetta mun fylgja mér
alla ævi. Það er alltaf hægt að ná vissri sátt en
maður losnar aldrei undan þessu.“
Finnst þér þetta vera óuppgert?
„Já, og mér finnst að vissu leyti erfitt að fylgj-
ast með fréttaflutningi, eins og af biskupsmál-
inu. Ég samgleðst Sigrúnu Pálínu og þessum
konum innilega með að fá uppreisn æru og að
kirkjan sé að viðurkenna þetta. En þetta er það
sem mig langar að fá. Ég hef svo mikla þörf
fyrir viðurkenningu á því að ég hafi ekki verið
geðveik í öll þessi ár. Ég geri mér grein fyrir
því að ég mun sjálfsagt aldrei fá hana.“
Þegar Dóra hugsar til baka segist hún samt
vera þakklát fyrir þessa reynslu. Það hljómar
kannski skringilega en ástæðan er einföld:
„Vegna þess að ég væri ekki stödd þar sem ég
er í dag nema fyrir þessa reynslu. Ég vil ekki
breyta leiðinni sem ég fór vegna þess að þá
ætti ég ekki það sem ég á í dag. Ég er þakklát
fyrir þetta þótt ég hafi aldrei náð að fyrirgefa.“
Heiðdís Lilja Magnúsdóttir
hlm@frettatiminn.is
Nýtt meðferðarúrræði og Rann-
sóknarmiðstöð fyrir ofbeldi
Hinn 21. mars verður kynnt til
sögunnar glænýtt úrræði fyrir
þolendur kynferðisofbeldis á
Akureyri. Sigrún Sigurðardóttir er
doktorsnemi í lýðheilsuvísindum
við Háskóla Íslands, ásamt því að
vera í hlutastarfi hjá Starfsendur-
hæfingu Norðurlands á Akureyri.
„Þetta er þverfaglegt með-
ferðarúrræði fyrir þolendur kyn-
ferðisofbeldis, það fyrsta sinnar
tegundar á Íslandi, en ég kynntist
þessu í Noregi,“ segir Sigrún.
Verkefnið er rekið af Starfsendur-
hæfingu Norðurlands og styrkt af
Starfsendurhæfingarsjóði VIRK.
Um er að ræða dagskrá fyrir tólf
konur í tíu vikur. „Konurnar mæta
alla virka daga kl. 10-12 í fjöl-
breytta dagskrá, t.d. sálfræðihóp,
sköpunar- og tjáningarhóp, jóga
og fræðslu um líkamsvitund,
næringarfræði o.fl. Eftir hádegi
verður annað hvort viðtal við
sálfræðing eða geðlækni eftir
því hvað hentar hverri konu. Svo
verður djúpslökun, hreyfing og
svokölluð sálvefræn meðferð þar
sem unnið er með líkama og sál.
Eftir að verkefninu lýkur fylgi ég
hópnum eftir í tvö ár.“
Þar að auki var Rannsóknar-
miðstöð gegn ofbeldi opnuð
núna í vikunni en Sigrún er einn
forsprakka hennar. „Markmið
Rannsóknarmiðstöðvar gegn
ofbeldi er að útrýma öllu ofbeldi,
einkum gegn börnum, og ofbeldi
í nánum samböndum. Þessum
markmiðum hyggjumst við m.a.
ná með samvinnu við samsvar-
andi stofnanir og félög hérlendis
og erlendis og með því að standa
fyrir ráðstefnum og málþingum til
að útbreiða þekkingu á ofbeldi og
afleiðingum þess. Einnig ætlum
við að standa að námskeiðum
um ofbeldi fyrir ýmsa hópa,
opna heimasíðu og veita styrki til
rannsókna á ofbeldi.“ Nánari upp-
lýsingar má finna á www.ofbeldi.
is <http://www.ofbeldi.is>
Sigrún Sigurðardóttir „Mark-
mið Rannsóknarmiðstöðvar gegn
ofbeldi er að útrýma öllu ofbeldi,
einkum gegn börnum, og ofbeldi
í nánum samböndum.“
24 viðtal Helgin 25.-27. febrúar 2011