Prentarinn - 01.03.1998, Blaðsíða 11

Samkeppnisákvœði
í ráðningarsamn-
ingum:
Á síbari árum hefur borið
æ meira á því að atvinnu-
rekendur vilja setja í ráðn-
ingarsamninga svokölluð
samkeppnisákvæði,
ákvæði sem kveða á um
það að starfsmanni sé
óheimilt í tiltekinn tíma
eftir að ráðningu lýkur að
hefja störf hjá sambæri-
legu fyrirtæki. Oft hefur
starfsmaður verið í starfi
hjá fyrirtæki um nokkurn
tíma þegar komið er að
máli við hann og óskað
eftir að hann undirgangist
slík ákvæði en einnig er
mjög algengt að gengið er
frá ákvæðinu þegar upp-
haflegur ráðningarsamn-
ingur er gerður. Algengara
er að samkeppnisákvæði
séu sett í samninga þeirra
sem hafa yfir að ráða sér-
þekkingu á tilteknu sviði,
menntun og reynslu.
launþega til að virða sampkeppn-
isvemd atvinnurekanda. I 27. gr.
samkeppnislaga nr. 8/1993 segir:
Oheimilt er í atvinnustarfsemi
er lög þessi taka til að afla sér eða
reyna að afla sér með ótilhlýðileg-
um hætti upplýsinga um eða um-
ráða yfir atvinnuleyndarmálum
starfseminnar.
Sá sem fengið hefur vitneskju
um eða umráð yfir atvinnuleynd-
armálum á réttmætan hátt í starfi
sínu fyrir annan eða í félagi við
annan, sbr. 1. mgr. má ekki án
heimildar veita upplýsingar um
eða hagnýta sér slík leyndarmál.
Bann þetta gildir í þrjú ár frá því
að starfi er lokið eða samningi
slitið.
Þeim sem vegna starfs síns eða
stöðu að öðru leyti hefur verið
trúað fyrir uppdráttum, lýsingu,
uppskriftum, líkönum eða þess
háttar er óheimilt að hagnýta sér
eða veita öðrum afnot af slíku án
sérstakrar heimildar.
Þessi ákvæði eru nokkuð mis-
munandi, allt frá því að launa-
manni er ætlað að skuldbinda sig
til að sýna fyrirtæki trúnað eftir
starfslok og til þess að hann
skuldbindur sig til að gerast
hvorki eigandi að né vinna
framar í fyrirtækjum sem stunda
sömu eða svipaða starfsemi og
viðkomandi fyrirtæki.
Sammerkt þessum ákvæðum er
þó það einkenni að það skerðir
möguleika launamannsins á að
nota fagþekkingu sína eða sér-
staka reynslu og þekkingu í fram-
tíðinni.
íslensk lög geyma nokkrar
reglur sem hér skipta máli
I fyrsta lagi segir í 75. gr. stjómar-
skrárinnar að öllum sé frjálst að
stunda þá vinnu sem þeir kjósi.
Þessu frelsi megi þó setja skorður
með lögum, enda krefjist
almannahagsmunir þess. f lögum
skuli kveða á um rétt manna til að
semja um starfskjör sín og önnur
réttindi tengd vinnu.
I öðm lagi hafa samkeppnislög
að geyma ákvæði sem skylda
Jf Þab er meginregla
skuli halda. Allar
Hij0Pjí||9 undanþágur þar
túlka þröngt.
Nú hefur upplýsinga um eða
umráða yfir atvinnuleyndarmáli
verið aflað á þann hátt að brotið
hefur verið gegn ákvæðum 1.-3.
mgr. og er þá þeim sem brotlegur
er eða þeim sem fengið hafa upp-
lýsingar frá honum óheimilt að
færa sér það í nyt.
í samningalögum nr. 7/1936 er
síðan að finna ákvæði sem vemda
launafólk gegn ósanngjömum
samningsákvæðum í ráðningar-
samningum. f 36. gr. laganna er
að finna almenna reglu um ógild-
ingu ósanngjamra samninga og í
37. gr. er sérstök regla um ráðn-
ingarsamninga. Greinin er þannig:
Hafi maður í því skyni að vama
samkeppni, áskilið sér hjá öðmm
manni að sá maður reki eigi versl-
un eða aðra atvinnu, eða hann ráði
sig eigi til starfa við slíkt fyrirtæki
þá er það loforð eigi bindandi
fyrir þann mann ef telja verður
þegar litið er til allra atvika að
skuldbinding þessi sé víðtækari
en nauðsynlegt er til þess að
vama samkeppni eða hún skerði
með ósanngjömum hætti atvinnu-
frelsi þess manns sem tókst þessa
skyldu á herðar. Við mat á hinu
síðastnefnda atriði skal einnig
hafa hliðsjón af því hverju það
varðar rétthafann að þessi
skuldbinding sé haldin.
Hafi starfsmaður við verslun
eða annað fyrirtæki tekið á sig
slíka skuldbindingu, sem getur
um í 1. mgr. gagnvart þeim sem
fyrirtækið rekur og skuldbinding
hans á að gilda eftir að ráðningu
hans við fyrirtækið er lokið, þá er
sú skuldbinding ógild ef honum er
sagt upp stöðunni eða vikið úr
henni án þess að hann hafi sjálfur
gefið nægilega ástæðu til þess eða
hann sjálfur fer löglega úr stöð-
unni sakir þess að sá sem fyrir-
tækið rekur, vanefnir skyldur sín-
ar við hann.
Það er meginregla í samninga-
rétti að samninga skuli halda. All-
ar undanþágur þar frá beri að
túlka þröngt. Hafi launamaður
undirgengist samkeppnisákvæði
er slíkur samningur bindandi fyrir
hann nema samningurinn sé sér-
staklega ógiltur með vísan til of-
angreindra lagaákvæða og þeirra
sjónarmiða sem þar koma fram.
íslenskir dómstólar hafa fjallað
um nokkur mál af þessu tagi.
Tveir hæstaréttardómar
(Hrd. 1939:365 og Hrd.
1995:1646) fjölluðu um starfs-
menn sem höfðu undirgengist
samkeppnisákvæði í ráðningar-
samningi, hætt og stofnað sín eig-
in fyrirtæki í samkeppni við fyrri
atvinnurekanda. I báðum þessum
dómum var talið að skuldbinding
í ráðningarsamningi hefði falið í
sér ósanngjama skerðingu á
atvinnufrelsi og var tekið tillit til
þess í dómsniðurstöðu. Starfs-
mennimir vom þó ekki alfarið
sýknaðir.
Nýlegur dómur Héraðsdóms
Reykjavíkur (E-5872/1997)
fjallaði um mann sem hafði undir-
gengist samkeppnisákvæði í ráðn-
Sammerkt þessum
ákvæbum er þó þab
einkenni ab þab
skerbir möguleika
launamannsins á ab
nota fagþekkingu
sína eba sérstaka
reynslu og þekkingu
framtíbinni.
ingarsamningi um að starfa ekki
hjá samkeppnisaðila í þrjú ár eftir
starfslok, sagt upp starfi sínu og
ráðið sig 3 mánuðum síðar hjá
samkeppnisaðila. Þetta var sölu-
maður í fyrirtæki sem framleiddi
vinnuföt. Dómarinn komst að
þeirri niðurstöðu að atvinnurek-
anda hefði ekki tekist að sýna
fram á að starfsmaðurinn hefði
búið yfir upplýsingum er leynt
skyldu fara né að hann hefði af
því verulega hagsmuni að gera
slíkan samning við starfsmanninn.
Verði því að telja að umrætt
samningsákvæði hafi skert með
ósanngjömum hætti atvinnufrelsi
starfsmannsins og væri því ekki
hægt að byggja á því í málinu. Var
starfsmaðurinn sýknaður.
Við mat á skuldbindingargildi
samkeppnisákvæða í ráðningar-
samningi verður að sjálfsögðu að
horfa til allra atriða. Hvert mál er
sérstakt. Þættir eins og lengd þess
tíma sem bannað er að hefja störf
annars staðar, hversu víðtækt
bannið er, hvort það gildir einung-
is um störf hjá þeim sem em í
beinni samkeppni eða hvort það
gildir um störf hjá öllum sem
starfa í skyldri starfsemi, hvort
starfsmaðurinn setur á stofn eigin
fyrirtæki í samkeppni eða flytur
sig til í starfi skipta allir máli við
þetta mat. Vegna alls þessa er best
að launamaðurinn reyni að kom-
ast undan því að skrifa undir slfkt
ákvæði og vísa þess í stað til sam-
keppnislaga, sem veita atvinnu-
rekendum í flestum tilvikum þá
vemd sem þeir sækjast hér eftir.
Dugi það ekki, er bent á að áður
en starfsmaður skrifar undir sam-
keppnisákvæði, reyni hann að
afmarka ákvæðið og fá útskýring-
ar á hvað í því felst.
PRENTARINN ■ 1 1