Vísbending - 16.11.2009, Side 4

jÍÍSBENDING__________
Spáð í efnahagslífið
Vilhjálmur Bjarnason, vióskiptafræðingur
svarar spurningum Vísbendingar
1. Ertu jýlgjandi algjöru gagnsœi í íslensku
viðskiptalifi? Á eignarhald fyrirtœkja alltaf
að vera Ijóst?
Mér er ekki alveg ljóst hvort spurningin
fjallar um bankaleynd eða almenna
upplýsingagjöf. Forsenda fyrir starfsemi
fjármálafyrirtækja er traust. Ef allri leynd
er létt af bankaviðskiptum er ekki lengur
grundvöllur fyrir fjármálastarfsemi.
Bankaleynd er til þess að vernda hinn
almenna viðskiptavin, en hún er ekki til
að vernda og hylma yfir viðskipti sem hafa
glæpsamlegan tilgang. Það sést best í lögum
um ráðagerðir gegn peningaþvætti og
fjármögnun hryðjuverka. Þar eru ákvæði
um upplýsingaskyldu fjármálastofnana
sem skylda fjármálastofnanir til að rjúfa
bankaleynd við slíkar aðstæður.
Gagnsæi sem veitir upplýsingar til að
ákvarða verð á verðbréfum er nauðsynlegt.
Það er útgefandi verðbréfa sem veitir
þær upplýsingar. Ef hann gerir það ekki,
vinnur það gegn honum í verðmyndun.
Gagnsæi í eignarhaldi er nauðsynlegt
vegna siðferðilegra álitaefna hjá gagnaðila.
Viðskiptaaðilar vilja vita um áreiðanleika
gagnaðila og því getur eignarhald verið
nauðsynlegt. Eigendur lítilla eignarhluta
vilja vita um ráðandi eigendur því meðferð
á minnihluta ræðst af siðferði meirihluta.
Lífeyrissjóðir hafa upplýsingaskyldu
gagnvart sjóðsfélögum. Þeir eru fyrst og
fremst skyldir til að ávaxta eignir sjóðanna
með öruggum og arðsömum hætti og það
er ekkert í starfsemi lífeyrissjóðs sem ekki
þolir að vera upplýst, nema persónulegar
upplýsingar um einstaka sjóðsfélaga eða
lánveitingar til nafngreindra aðila.
2. Bera dómstólar skynbragð á hvar mörkin
eru milli eðlilegra viðskipta og bellibragða?
I dómum í sakamálum og einkamálum
á undanförnum árum hafa dómstólar
talið mál sem bera keim af umboðssvikum
eðlileg viðskipti. Jafnframt hafa dómstólar
gengið mjög langt í því að telja lán ekki lán
þar sem augljós tilgangur lánveitingarinnar
var bellibragð á kostnað félagsins, til
ávinnings fyrir stóran og ráðandi hluthafa
en á kostnað minni hluthafa. Hæstiréttur
hefur jafnframt komið sér hjá að fjalla
eftirfarandi ákvæði hlutafélagalaga:
„Félagsstjórn, framkvæmdastjóri og aðrir
þeir er hafa heimild til að koma fram fyrir
hönd félagsins mega ekki gera neinar þær
ráðstafanir sem bersýnilega eru fallnar til
þess að afla ákveðnum hluthöfum eða
öðrum ótilhlýðilegra hagsmuna á kostnað
Vilhjálmur Bjamason
annarra hluthafa eða félagsins." Þetta var
aðalmálsástæða í máli fyrir Hæstarétti
og rétturinn fjallaði ekki um hana í
niðurstöðu sinni.
Það er í raun vandamál fyrir íslenska
fjármálastarfsemi að mál á grundvelli
hlutafélagalaga hafa mjög sjaldan komið
til kasta dómstóla. Þar er ekki við
dómstóla að sakast, þar er við fjárfesta
að sakast, meðal annars lífeyrissjóði, sem
hafa borið harm sinn í hljóði eða kosið
með fótunum og selt.
Niðurstöður í dómsmálum hér er
ábending til væntanlegra fjárfesta um að
halda sig frá íslenskum fjárfestingum og
íslensku réttarfari.
3. Var hagt að komast hjá þroti bankanna?
Þrot bankanna var óumflýjanlegt eftir
árið 2005. Þá voru bankarnir og fylgifélög
þeirra komin í þrot. Hið endanlega
hrun hófst strax þegar Landsbanki og
Búnaðarbanki voru seldir, einkavæddir.
Það hefúr komið í ljós, að kaup bankanna
voru skuldsettar yfirtökur og bankar verða
aldrei öflugri en eigendurnir. Sérþekkingu á
bankarekstri var ýtt út fyrir áhættustarfsemi.
Þátttaka bankanna í verkefnum með
viðskiptavinum sínum magnaði upp
áhættu í rekstri þeirra. Eftirlitsaðilar tóku
ekki á augljósum málum fyrr en allt var
komið í óefni. Lán þjóðarinnar í óláninu
var að lausafjárkreppa á fjármálamörkuðum
stöðvaði frekari skuldasöfnun í september í
fyrra.
4. Gilda ónnur hagfraðilögmál á Islandi en
í nágrannalöndum okkar?
Auðvitað gilda ekki önnur hagfræðilögmál
á Islandi en annars staðar. Því miður er það svo
að íslenskar lausnir magna íslensk vandamál.
Dæmi um það em lán til fjárfesta til að fjárfesta
í íslenskum bönkum til að byggja upp „eigið fé“
bankanna. Það er séríslensk lausn á vandamáli
vegna lítils eigin fjár þar sem eftirlitsstofnanir
brugðust ekki við og það meðal annais leiddi
til fálls bankanna. u
Aörir sálmar
Lengi má
manninn reyna
r
Igamla daga var pólitíkin einföld.
Vinir voru vinir og fjandmenn voru
fjandmenn. Ágreiningur innan flokka
snerist miklu fremur um menn en
málefni. Sjálfstæðisflokkurinn sameinaði
„lýðræðisflokkana" svonefndu um
utanríkisstefnu sem byggðist á vestrænni
samvinnu. Einangrun og höft viku
fyrir alþjóðlegri samvinnu og frjálsum
viðskiptum.
Stuðningsmenn Sjálfstæðisflokksins
hafa oftast gætt þess að reka ekki hornin
hver í annan á opinberum vettvangi.
Á því eru þó undantekningar. Eftir
að Sturla Böðvarsson tók við embætti
samgönguráðherra gagnrýndi fyrir-
rennari hans og samflokksmaður
hann oft opinberlega, vinum beggja
til mikilla Ieiðinda. Sturlu verður í
stjórnmálasögunni einkum minnst
fyrir snarpa embættisfærslu sem forseti
Alþingis, en á sínu fyrsta misseri sem
þingforseti kom hann í gegn merkum
bótum á þingsköpum. Sturla hefur
haft yfirbragð hins yfirvegaða og hæga
stjórnmálamanns sem ekki efndi til
illdeilna. Því vakti það athygli margra
þegar hann skrifaði pistil sem nefnist:
Er Þorsteinn að ganga í Samfylkinguna?
Þar segir m.a.:„Ég get ekki séð hvaða
nauðir ráku Þorstein Pálsson til þess að
setjast við borðið með starfsmönnum
utanríkisráðuneytisins og sérstökum
áhugamönnum um að við sættum
okkur við Icesave-samninginn. En lengi
má manninn reyna. Vonandi kemur
að því að hann skýri það fyrir okkur
gömlum stuðningsmönnum sínum á
hvaða leið hann er og hversvegna hann
telur okkur þurfa að fara upp í hraðlest
Össurar Skarphéðinssonar til Brussel og
fórna m.a. því sem hann hafði svo vel
gert sem sjávarútvegsráðherra. Ég bíð
spenntur eftir að lesa eða heyra þær
skýringar. Hann skuldar mér skýringar
og væntanlega fleirum sem trúað hafa
á dómgreind hans og hyggindi." Sturla
kýs að gera gamlan félaga tortryggilegan
að ósekju. Ekkert eitt verkefni skiptir
Islendinga jafnmildu máli á komandi
árum og að góður samningur náist
við Evrópusambandið. Því er afar
mikilvægt að í nefndina veljist fólk með
góða dómgreind og hyggindi eins og
Þorsteinn Pálsson. bj
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Bencdikt Jóhannesson
Utgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575- Myndsendin 561 8646.
Netfáng: visbending@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita
án leyfis útgefanda.
4 VÍSBENDING • 45. TBL. 2 0 0 9